ДЫБЫСТАРДЫҢ ҮНДЕСУІ
89
ә) негізгі етістік ұяң з-ға аяқталса, косем-
ш енің ж ұрнағы мүлдем түсіп қалады да, з рег-
рессивті ы қпалға ұш ы рапж -ға айналады:
жаж-
жбер (жазып жібер), сыжжбер (сызып жібер), еж-
жбер (ез-іп жібер), бүжжбер (бүзып жібер), сож-
жберді (созып жіберді);
б)
етістік с, сы -ға аяқ тал са,с ш ы -ға ж уы қ-
тайды:
кешіжберші (кес-іп жіберші), теіиіжбер
(тесіп жібер), тошүжберші (тос-ып жіберіиі), қош-
үжберші (кос-ып жіберші), каіиыжберші (қасы-п
жіберші), ташыжберші (тасы-п жіберші).
С ондай-ақ сойлеу тілінде кейбір бунақты ң
алды ңғы сөзі қы саң дауыстыларға аяқталы п,
келесі сөз әр түрлі дауыссыздардан басталса, әлгі
қы саң дауыстының айтуда түсетін де кезі бар.
Қажғали (Қ аж ы ғали), Қажмұқан (Қ аж ы -
мұқан), Бөрбасар (Борібасар), Боржар (бөрі жар),
Саржайлау (сары жайлау), сарж олақ (сары жо-
лақ), С арғож а (сары қожа), саржылан (сары
жылан), кертолғау (кері толғау), кертаргпа (кері
тартпа), кергеткен (кері кеткен), кержақ (кері
жақ), қозғұйры қ (қозы құйрық), қозғарын (қозы
қарын).
Ал
екі
сөзінің қатаң
к,
қ-дан басталатын
сөздермен үндесуі өз алдына:
еккүн
(екі күн),
еккелді
(екі келді),
еққабат
(екі қабат),
еққыз
(екі қы з),
еққатар
(екі қатар),
еққол
(екі қол).
4 6 ҰҚСАСТЫ Қ
Ассимиляция (лат. а ^ іт ііаііу - ұқсау) - мор-
фемалардың жігінде корші келген дауыссыз-
дардың акустика-артикуляциялық жақтан біріне-
бірінің ұқсауы, бейімделуі. Бұлар да бірін-бірі да-
уыстың қатысы (
ат-ты, ат-қа, қа-ғаз-ға, қар-ға,
қан-ды)
жэне артикуляциясы жағынан игеріп тұра-
ды. С оңғы ға мысал:
қаңға (қан-ға), баіишы (бас-
шы), ліЫі.мй&ды (жан-бады), қаммен (қан-мен)
т.б.
Дауыссыз дыбыстардың бір-біріне ықпалын
үшке бөліп қараған жөн.
1. Прогрессивті ассимиляция.
2. Регрессивті ассимиляция.
3. Тоғыспалы ассимиляция.
Достарыңызбен бөлісу: |
