308
СӨЗЖАСАМ
форманттары арқы лы ж асалған екі дериваттың
(бірі - м узы ка
аспабы н ы ң атауы ретінде, ал
екіншісі тері керетін құрал мағынасында жұмсал-
ғаны м ен) бір-бірінен семантикалы қ еш алш ақ-
ты ғы ж оқ. Екеуі де - құралдың атауы.
Бұл жа-
ғынан олардың
(-гііи
пен
-іш
жұрнақтардың) өза-
ра синонимдестігі айқы н аңғарылады. Тілімізде
сондай-ақ есім негізден
осъ\-ыш //-іш
форманты-
ның қатысуымен кеңес дәуірінде қалыптасқан ту-
ынды түбір зат атаулары да бірталай. Кейбірі мы-
налар:
қозғауыіи, сақтауыш (совхоздың м ү з сақ-
тауыштары), өлшеуіш, маялауыш (маялауыіитың
аспалы тіркемелі түрлері), қармауыш (қармалау-
ыш), қабылдауыш (приемник), желпуіш, деңгейлеуіиі,
дэмдеуіш (приправа)т.(5.
Бұлардың кейбірін енді
тұтас контекс көлемінде алып көрейік.
Ыстық та-
мақ, ащы түздық, әртүрлі дэмдеуіштер қарын клет-
каларының үлғаю процестерін жеделдетеді
(Әби-
сатов);
Оны бір тегіс алаң үстінде деңгейлеуіштің
көмегімен орнықтырады
(“Ауыл.шаруаш. маш и-
налары”);
Кең бөлменің төр жақ бүрыіиында қабыл-
дауыш...
(Сыланов);
Өскіншенің алдыңғы ж ағын-
да қармауыштар түзіледі
(Жалпы биология). Ал
сөзжасамдық осы үлгідегі (модельдегі)
безеуіш
ту-
ынды түбір зат атауы этнографиялы қ термин де,
қалауыш
туылымы - диалектизм.
Ондай жерлерге
арнаулы
безеуіш, безеубас деген қүрал арқылы ою
ойылып, күміс сіңіріледі
(Қасиманов);
Қыз жасау-
ын артып, қалауыш ортасына қыздың өзін мінгізді
(Нұрпейісов).
Достарыңызбен бөлісу: