«Памятники бегазы-дандыбаевской и тасмолинской культур»
жүктеу/скачать 7,11 Mb. Pdf көрінісі
|
Мерц В. К. Археологические исследования в Бескарагае // Алтай в системе металлургических провинций бронзового века. – Барнаул: Изд. АлтГУ, 2006. – С. 73–82. Мерц В. К. Бегазинский комплекс из Караоба (Семипалатинское Прииртышье) // Бегазы- дандыбаевская культура Степной Евразии: сб. научн. статей, посвящ. 65-летию Ж. Курманкулова. Отв. ред. А. З. Бейсенов. – Алматы: НИЦИА «Бегазы-Тасмола», 2013. – С. 270–282. Мобилизованный археологией: сб. в честь 80-летия со дня рождения К. А. Акишева. Отв. ред. М. К. Хабдулина. – Астана: ЕНУ им. Л. Н. Гумилева, 2004. – 140 с. Молодин В. И. Бараба в эпоху бронзы. – Новосибирск: Наука, 1985. – 200 с. Молодин В. И. Этнокультурная мозаика в Западной Барабе (эпоха поздней бронзы – переходное время от эпохи бронзы к железному веку. XIV–VIII века до н. э. // АЭАЕ. – 2014. – №4 (60). – С. 54–63. Молодин В. И., Епимахов А. В., Марченко Ж. В. Радиоуглеродная хронология культур эпохи бронзы Урала и юга Западной Сибири: принципы и подходы, достижения и проблемы // Вестник НГУ. Серия: История, филология. – 2014. – Т. 13, вып. 3: Археология и этнография. – С. 136–167. Молодин В. И., Нескоров А. В. О связях населения западносибирской лесостепи и Казахстана в эпоху поздней бронзы // Маргулановские чтения–1990. – М., 1992. – Ч. 1. – С. 93–97. Мурзин В. Ю. Киммерийская проблема в азиатском и европейском контекстах // Бегазы- дандыбаевская культура Степной Евразии: сб. научн. статей, посвящ. 65-летию Ж. Курманкулова. Отв. ред. А. З. Бейсенов. – Алматы: НИЦИА «Бегазы-Тасмола», 2013. – С. 137–149. Мұсатайұлы А. Әлкей Марғұлан тағылымы (Археолог ғалымдар жайлы естеліктер, өлкетанушылық зерттеулер мен ойлар). Құрастырушы редактор Арман Бейсенов. – Алматы: НИЦИА «Бегазы-Тасмола», 2011. – 234 б. Новгородова Э. А. Центральная Азия и карасукская проблема. – М.: Наука, 1970. – 192 с. Новоженов В. А. Наскальные изображения повозок Средней и Центральной Азии (к проблеме миграций населения степной Евразии в эпоху энеолита и бронзы). – Алматы: Аргументы и факты Казахстан, 1994. – 267 с. Новоженов В. А. Древнейшие кузнецы Евразийской степи (карасукская культура и происхождение бегазы-дандыбаевского феномена) // Бегазы-дандыбаевская культура Степной Евразии: сб. научн. статей, посвящ. 65-летию Ж. Курманкулова. Отв. ред. А. З. Бейсенов. – Алматы: НИЦИА «Бегазы-Тасмола», 2013. – С. 321–329. Обломский А. М., Усачук А. Н. Глава 6. Технология изготовления гребней в Замятино-5 и Замятино-8 и мастерские гребенщиков // Острая Лука Дона в древности. Замятинский археологический комплекс гуннского времени. Сер. Раннеславянский мир. – М., 2004. – Вып. 6. – 330 c. Оразбаев А. М. Северный Казахстан в эпоху бронзы // ТИИАЭ АН КазССР. Т. 5. Археология. – 1958. – С. 216–294. Оразбаев А. М. Памятники эпохи бронзы Центрального Казахстана // ТИИАЭ АН КазССР. – Т. 7. Археология. – 1959. – С. 59–74. Оутрам А. К., Каспаров А. К. Первые результаты изучения остатков млекопитающих поселения Кент // Историко-культурное наследие Сарыарки. – Караганда, 2007. – С. 107–122. Панковский В.Б. Особый класс псалиев эпохи бронзы? // Псалии. Элементы упряжи и конского снаряжения в древности. Археологический альманах. – Донецк, 2004. – №15. – С. 115–127. 182 Панковский В. Б. Коньки периода поздней бронзы как показатель культурогенеза // Производственные центры: источники, «дороги», ареал распространения: матер. тематической научн. конф. – СПб., 2006. – С. 74–79. Панковський В.Б. Кістяна і рогова індустрія з поселення сабатинівської культури Новогригорівка // Матеріали та дослідження з археології Східної України. Віднеоліту до кіммерійців. – Луганськ, 2007. – Вип. 7. – С. 234–243. Панюшкина И. П. Возраст могильников эпохи бронзы Лисаковской округи // Памятники Лисаковской округи. Археологические сюжеты. – Лисаковск-Караганда: Tengri Ltd, 2013. – С. 197–204. Папин Д. В., Федорук А. С., Шамшин А. Б. Находки бронзовых предметов с территории Кулундинской степи // Алтай в системе металлургических провинций бронзового века. – Барнаул: Изд. АлтГУ, 2006. – С. 83–96. Петерс Б. Г. Косторезное дело в античных государствах Северного Причерноморья. – М.: Наука, 1986. – 192 с. Подобед В. А., Усачук А. Н., Цимиданов В. В. Ножи эпохи поздней бронзы с кольцевым упором из Центральной Азии и Сибири и их западные аналогии // Древности Сибири и Центральной Азии. – Горно-Алтайск, 2009. – №1–2 (13–14). – С. 3–16. Потемкина Т. М. Бронзовый век лесостепного Притоболья. – М.: Наука, 1979. – 376 с. Рудковский И. В. Резная кость поселения Кент // Маргулановские чтения: сб. матер. конф. – Алма-Ата, 1989. – С. 104–107. Сакенов С. К. Археологические работы на поселении Шагалалы II (Павловка) в 2010 году // Маргулановские чтения-2011: матер. междунар. археол. конф. – Астана: ЕНУ им. Л. Н. Гумилева, 2011. – С. 335–340. Сарианиди В. И. Теменос Гонура // ВДИ. – 1997. – №1. – С. 148–168. Сальников К. В. Очерки древней истории Южного Урала. – М.: Наука,1967. – 408 c. Самашев З. Мир Касымович Кадырбаев // Вопросы археологии Казахстана: сб. статей, посвящ. памяти М. К. Кадырбаева. Отв. ред. З. Самашев. – Алматы–М., 1998. – Вып. 2. – С. 5. Сатпаев К. И. Доисторические памятники в Джезказганском районе // Народное хозяйство Казахстана. – 1941. – №1. – С. 69–72. Сериков Ю. Б. К вопросу о функциональном назначении так называемых каменных дисков // СА. – 1977. – №2. – С. 210–215. Сериков Ю. Б. К вопросу о сакральном и функциональном назначении так называемых пряслиц // XIII УАС: тез. докл. – Уфа: Восточный университет, 1996. – Ч. 2. – С. 34–36. Сотникова С. В. Поселение Жар-Агач // Археологические, этнографические и исторические источники по истории Сибири. – Омск: Изд-во ОмГУ, 1986. – С. 43–55. Смагулов Е., Павленко Ю. В. Гунны на пути в Европу // Вопросы археологии Казахстана. – Алматы–М., 1998. – Вып. 2. – С. 142–151. Стоколос В. С. Культура населения бронзового века Южного Зауралья. – М.: Наука, 1972. – 169 с. Тишкин А. А. Создание периодизационных и культурно-хронологических схем: исторический опыт и современная концепция изучения древних и средневековых народов Алтая. – Барнаул: Изд. АлтГУ, 2007. – 356 с. Ткачев А. А. Новые погребальные памятники поздней бронзы и средневековья Сары-Арки // Вопросы археологии Центрального и Северного Казахстана. – Караганда: Изд. КарГУ, 1989. – С. 85–113. Ткачев А. А. Центральный Казахстан в эпоху бронзы. – Тюмень: ТюмГНГУ, 2002. – Ч. 2. – 243 с. Ткачев А. А. Алексеевско-саргаринские поселенческие комплексы Сары-Арки // ВААЭ. 2009. – №10. – С. 35–44. 183 Ткачев А. А. К проблеме сложения позднебронзового единства в степях Казахстана // Бегазы- дандыбаевская культура Степной Евразии: сб. научн. статей, посвящ. 65-летию Ж. Курманкулова. Отв. ред. А. З. Бейсенов. – Алматы: НИЦИА «Бегазы-Тасмола», 2013. – С. 330–339. Толеубаев А. Т. Жизнь и научная деятельность А. М. Оразбаева // Проблемы изучения и сохранения исторического наследия: матер. междунар. археол. конф. – Алматы: КазНУ, 1998. – С. 4–8. Удодов В. С. О роли бегазы-дандыбаевского компонента в этнокультурных процессах эпохи поздней бронзы Западной Сибири // Проблемы хронологии в археологии и истории. – Барнаул, 1991. – С. 84–92. Удодов В. С. Эпоха развитой и поздней бронзы Кулунды: автореф. дис. ... канд. ист. наук. – Барнаул, 1994. – 21 с. Усачук А. Н., Литвиненко Р. А. Костяные орудия прядения и ткачества на Синташте // Абашевская культурно-историческая общность: истоки, развитие, наследие: матер. междунар. научн. конф. – Чебоксары, 2003. – С. 163–166. Усачук А. Н., Варфоломеев В. В. Костяные и роговые изделия поселения Кент (предварительный результат трасологического и функционально-типологического анализа) // Бегазы- дандыбаевская культура Степной Евразии: сб. научн. статей, посвящ. 65-летию Ж. Курманкулова. Отв. ред. А. З. Бейсенов. – Алматы: НИЦИА «Бегазы-Тасмола», 2013. – С. 218–227. Усманова Э. Р. «Воскреси мне луну золотую…» // Бегазы-дандыбаевская культура степной Евразии: сб. научн. статей, посвящ. 65-летию Ж. Курманкулова. Отв. ред. А. З. Бейсенов. – Алматы: НИЦИА «Бегазы-Тасмола», 2013. – С. 18–22. Усманова Э. Р., Варфоломеев В. В. Уйтас-Айдос – могильник эпохи бронзы // Вопросы археологии Казахстана. Отв. ред. З. Самашев. − Алматы–М., 1998. - Вып. 2. – С. 46–60. Федорова Н. В. Исследования на городище Подчеваш у г. Тобольска // ИИС. – 1974. – Вып. 15. – С. 31–35. Федорук А. С. Бегазы-дандыбаевский феномен: история изучения и историография // Изучение памятников археологии Павлодарского Прииртышья. – Павлодар: ПГУ им. С. Торайгырова, 2006. – Вып. 2. – С. 127–146. Флерова В. Е. Резная кость юго-востока Европы IX–XII веков: искусство и ремесло. По материалам Саркела-Белой Вежи из коллекции Государственного Эрмитажа. – СПб.: Издательство Алетейя, 2001. – 256 с. Формозов А. А. Строительные жертвы на поселениях и в жилищах эпохи раннего металла // СА. − 1984. − №4. – С. 238–240. Фролов Я. В., Папин Д. В., Шамшин А. Б. Горелый Кордон-I – первое поселение переходного периода от эпохи поздней бронзы к раннему железному веку на юге Кулунды // Северная Евразия в эпоху бронзы: пространство, время, культура. – Барнаул: Изд-во Алт. ун-та, 2002. – С. 135–139. Фролов Я. В., Папин Д. В., Шамшин А. Б. Памятники VIII–V вв. до н. э. Рублевского археологического комплекса // Кадырбаевские чтения‒2007: матер. междунар. научн. конф. – Актобе, 2007. – С. 214–220. Хабдулина М. К. Проблемы бронзового века в трудах К. А. Акишева // Бегазы-дандыбаевская культура Степной Евразии: сб. научн. статей, посвящ. 65-летию Ж. Курманкулова. Отв. ред. А. З. Бейсенов. – Алматы, 2013. – С. 122–129. Хлопин И. Н. Юго-Западная Туркмения в эпоху поздней бронзы. – Л. Наука, 1983. – 242 с. Черников С. С. Восточный Казахстан в эпоху бронзы // МИА. ‒ 1960. – №88. – 285 с. Черных Е. Н. Проблемы общности культур валиковой керамики в степях Евразии // Бронзовый век степной полосы Урало-Иртышского междуречья. – Челябинск: Башкирский госуниверситет, 1983. – С. 81–99. 184 Черных Е. Н. Общность культур валиковой керамики (к постановке проблемы) // Этногенез народов Балкан и Северного Причерноморья. Лингвистика, история, археология. – М.: Наука, 1984. – С. 246–258. Черных Е. Н. Формирование евразийского «степного пояса» скотоводческих культур: взгляд сквозь призму археометаллургии и радиоуглеродной хронологии // АЭАЕ. – 2008. – №3 (35). – С. 36–53. Членова Н. Л. Хронология памятников карасукской эпохи // МИА. – 1972. – №182. – 248 с. Чугунов К. В. Херексуры Центральной Азии (к вопросу об истоках традиции) // Северная Евразия в эпоху бронзы: пространство, время, культура. – Барнаул: Изд-во Алт. ун-та, 2002. – С. 142–149. Ярыгин С. А. «Койтасы» Центрального Казахстана эпохи поздней бронзы в контексте формирования раннесакских культур степной Евразии // Археология Казахстана в эпоху независимости: итоги, перспективы: матер. междунар. научн. конф., посвящ. 20-летию Независимости Республики Казахстан и 20-летию Института археологии им. А. Х. Маргулана. – Алматы: Институт археологии им. А. Х. Маргулана, 2011. – Т. I. – С. 408–416. Küchelmann Н. С., Zidarov Р. Let’s skate together! Skating on bones in the past and today // From Hooves to Horns, from Mollusc to Mammoth. Manufacture and Use of Bone Artifacts from Prehistoric Times to the Present. – Tallinn, 2005. – P. 425–445. 185 Орталық Қазақстанның беғазы-дәндібай мәдениетін бөліп шығару мен ескерткіштерін зерттеуде ХХ ғ. Қазақстанның атақты ғалымы Әлкей Марғұланның еңбегі зор. Қазақстан Ғылым академиясының Орталық Қазақстан археологиялық экспедициясы 1946 жылдан бастап аталмыш территорияда көп жылдық далалық зерттеулерін жүргізді. Осы экспедиция құрамында Әлкей Марғұлан, Әбдіманап Оразбаев, Кемал Ақышев, Мир Қадырбаев және т. б. мамандар елеулі еңбек етті. Бұл ғалымдардың ізденістерінің арқасында Орталық Қазақстан даласында көптеген жарқын ескерткіштер ашылып, зерттеу жұмыстары атқарылды. Беғазы-дәндібай мәдениетінің ашылуы сол жұмыстардың маңызды нәтижелерінің бірі. 1970 ж. ортасынан бастап Орталық Қазақстанда зерттеу жұмыстарын ҚарМУ қабырғасындағы Қарағанды археологиялық орталығы жүргізе бастады. Бұл ғылыми ұжымның мардымды жетістіктері қатарына Кент типтес протоқала қоныстарының ашылуы жатады. Бүгінгі күні негізгі зерттеу жұмыстарын Ә. Х. Марғұлан атындағы Археология институтының (Алматы қ.) және Е. А. Бөкетов атындағы ҚарМУ (Қарағанды қ.) мамандары атқаруда. Орталық Қазақстан территориясында беғазы-дәндібай мәдениетінің көптеген жерлеулері белгілі. 30-дан астам қорымнан анықталған 130-дан астам жерлеулер зерттелген. Жерлеулер құрылыс ерекшеліктері мен өлшемдеріне қарай екi негізгі топқа бөлінеді. І топ неғұрлым көп кездесетін шағын құрылыстардан тұрады. Бұл қарапайым халықтың жерлеулері. Олар көбінесе дөңгелек, тікбұрышты қоршаулары бар шағын тас жәшік сипатында болады. ІІ топқа билеуші тайпа өкілдері жерленген зәулім құрылыстар жатады. Ғылымда тас кесене (мавзолей) деген атаумен белгілі 18 ескерткіш бар. Олар Беғазы, Дәндібай, Саңғыру I, Бұғылы I, Бұғылы III, Еңбексүйгіш, Айбас-Дарасы және т. б. қорымдардағы кесенелер. Кесенелерде импорттық сипаттағы көптеген ыдыстар табылған. Сондай-ақ, қару-жарақтар мен әшекей бұйымдар да кездеседі. Кесенелер мыстың бай шоғыры бар жерлерде орналасады. Қоғам билеушілерінің байлығы мен пәрменділігі жергілікті мыс өндірісі мен оның өнімдерін бақылау мен таратуды өз қолында ұстап отыруы арқылы да жүзеге асқан болуы ықтимал. Беғазы-дәндібай мәдениетіне ірі қорымдар төңірегінде орнатылған меңгирлер тән. Ә. Х. Марғұланның зерттеулері кезінде 100-ге тарта меңгир табылған. Олардың басым бөлігі қазір сақталмаған. Қоныстар – беғазы-дәндібай мәдениеті ескерткіштерінің маңызды санатының бірі. Қазіргі таңда Орталық Қазақстанда аталмыш мәдениеттің 40- тан астам жуық қоныстары туралы айта аламыз. Олардың көпшілігінде археологиялық қазбалар жүргізілген. А. Бейсенов, В. В. Варфоломеев, А. Қасеналин ОРТАЛЫҚ ҚАЗАҚСТАННЫҢ БЕҒАЗЫ-ДӘНДІБАЙ МӘДЕНИЕТІ ЕСКЕРТКІШТЕРІ ТүЙІН 186 Саны жағынан басымдылықты аумағы 0,5 га аспайтын І топтағы қоныстар құрайды. ІІ топ қоныстары ірілеу өлшемдерімен бөлектенеді. Олардың аумағы 7–20 мың ш. м. құрайды және 10–30 құрылысты қамтиды. Жоғарыда аталған қоныс топтарынан сапалы түрде протоқала типтес қоныстар ерекшеленеді. Ол қоныстар 40–100 құрылыстан тұратын 3–30 га жерді қамтиды (Кент, Мыржық, Бұғылы І, Шортандыбұлақ). Шартты түрде бұл қоныстар кент типтес деп аталады. Қоныс өлшемдері, құрылыс саны, металлургиялық өндіріс кварталынан бөлек кент типтес қоныстарда қола, сүйек, тас пен қыш табылымдар көп кездеседі. Бұл тұрғыда Кент қонысының материалдарын ерекше атап өтуге болады. Тек аумағы 612 ш. м. №6 қазбадан ғана 7012 жәдігер табылған, соның ішінде 59 қола бұйым, 208 дана сүйек пен мүйізден жасалған заттар, бес дана қыштан жасалған бұйым және 158 тас зат бар. 6582 дана қыш ыдыс сынықтары табылған. Қыштың үш мерзімдемелік тобы мен импорттық сипаттағы қыш ыдыстың шағын кешені ажыратылды. №6 қазбаның мәдени қабатының қалыптасу уақыты б. д. д. ХІV ғ. екінші жартысы - б. д. д. ХІ ғ. Беғазы-дәндібай мәдениеті ескерткіштерінде табылған ыдыстарды екі санатқа жіктеледі: субстрат және суперстрат. Субстрат - І топтағы ыдыстар. Басқаша айтқанда бұл сарғара типтес ыдыстар. Бұл ыдыстарды беғазы-дәндібай мәдениетінің адамдарды күнделікті өмірде қолданған. І топтағы қыштардың үш мерзімдемелік топшаларының негізінде беғазы-дәндібай мәдениетінің тарихындағы үш сатысы туралы айта аламыз: ерте, орта – кент, кейінгі – доңғал. Аталған жергілікті қыштан бөлек ірі қоныстар мен билеуші тап өкілдерінің қорымдарында суперстратты қыш, яғни, импорттық ыдыстар кездеседі. Импорттық қыш ыдыстар ішінде Батыс Сібірдің андроноидты мәдениеттерінің таралу аймақтарынан шығатын ыдыстар басымырақ (IV–ІХ топтар). Намазга VІ уақытымен сәйкесетін орта азиялық мәдениеттердің қыштарының саны көп емес (ІІ және ІІІ топтар). Археологиялық мәліметтер беғазы-дәндібай мәдениетін бақташылық, металлургия мен айырбасқа негізделген қарқынды дамыған экономикасы бар бірлестік ретінде сипаттайды. Қордаланған деректер бойынша анағұрлым тығыз қарым-қатынас Орта Азияның жер өңдеуші орталықтары, Батыс Сібір мен Оңтүстік Орал тайпаларымен екі арада орнатылған. Аридтік дала жағдайында беғазы-дәндібай қоғамы әлеуметтік тұрғыда айтарлықтай дамыған қоғам болып саналады. Қоғам ішінде таптық жіктеліс пен мемлекеттіліктің ерте түрінің қалыптасу үдерісі жүрген. Беғазы-дәндібай мәдениеті ерте темір дәуірінің бастапқы кезеңіндегі мәдениеттердің негізі болды. Бұл мәдениет Қазақстанның ерте сақ дәуірі мәдениеттерінің қалыптасуына өз ықпалын тигізді. Кешенді деректердің негізінде беғазы-дәндібай мәдениетінің б. д. д. ІІ мың. екінші жартысы – б. д. д. Х ғғ. аралығын қамтитын мерзімі дәлелденіп отыр. 187 The outstanding scientist of Kazakhstan in XX c. Alikey Margulan contributed a lot to the discovery and studies of Begazy-Dandybay culture in Central Kazakhstan. Central Kazakhstan Archaeological Expedition of the Science Academy of Kazakhstan was organized by him. Since 1946 the expedition carried out its long-term field studies in the territory of the region. Such archaeologists as Abdulmanap Orazbayev, Kemal Akishev, Mir Kadyrbayev and others joined the expedition. Due to the efforts made by these people numerous bright monuments have been investigated in the steppes of Central Kazakhstan. The discovery of Begazy-Dandybay culture is one of the important results of this work. Since the mid-1970s. Margulan began his research in Central Kazakhstan Karaganda archaeological center, which located in the building of Karaganda State University. One of the important results of this research is the opening of settlements of Kent proto-type. Currently, basic researches are carried out by experts from A. Margulan Institute of Archaeology (Almaty) and Karaganda State University. On the territory of Central Kazakhstan numerous burials of Begazy-Dandybay culture are known. More than 130 burials from more than 30 cemeteries were studied. Based on the size and characteristics of the construction the burials are divided into two main groups. The first group is the most numerous and combines small burials. These are the graves of the ordinary population. Often these are small stone boxes, enclosed by square or circular fence. The second group comprises large burial structures, where the representatives of ruling elite were buried. We know 18 such monuments, they are called mausoleums. These mausoleums can be met in cemeteries Begazy, Dandybay, Sangyru-1, Bugyly-3, Aibas-Darasy and others. Numerous imported vessels were found in mausoleums. Different weapons and jewelery were revealed as well. The tombs are located in places where there are deposits of copper ore. Perhaps, one of the sources of clan leaders’ wealth was control over the extracted ore and metal distribution. Begazy-Dandybay culture can be characterized by menhirs set in the vicinities of the large mounds. A. Margulan found about 100 menhirs, most of which could be preserved. The settlements are an important category of monuments of Begazy-Dandybay culture. At least 48 settlements of this culture are now known in Central Kazakhstan. Archaeological excavations were carried out on majority of them. The most numerous group No.1 can be represented by settlements the area of which is about 0,5 hectares. Settlements of the group No.II are characterized by their larger sizes, their area is 7–20 thousands m 2 , which hosted from 10 to 30 buildings. Qualitatively different settlements are proto-urban settlements, which have from 40 to 100 buildings and their area is Arman Z. Beisenov, Victor V. Varfolomeev, Aibar Kassenalin BEgAZy-DAnDyBAy MonuMEnts In CEntrAl KAZAKhstAn ABstrACt 188 from 3 to 30 hectares (Myrzhyk, Bugyly I, Shortandybulak, Kent). Conventionally, they are called settlements of Kent type. In addition to the size, number of buildings, presence of industrial metals Kent settlement blocks have a high density of findings made of bronze, bone, stone, ceramics. In this respect, the materials of the Kent settlement are important. Only in the excavation area No.6 with the area of 612 m 2 7012 artifacts were found. These are 59 bronze items, 208 objects of bone and horn, 6 ceramics and 158 stone objects. The rest 6582 are presented by fragments of pottery vessels. Three imported chronological groups of pottery and small complex ceramic fragments are allocated. The cultural layer of the excavation in the excavation No.6 is the second half XIV–XI cc. BC. Two categories of dishes were distinguished in the monuments of Begazy-Dandybay culture: substrate and superstrate. Substrate type includes dishes of the group I. In another way, this is type of Sargary dishes. People of Begazy-Dandybay culture used them daily. On the basis of the three chronological subgroups of ceramics three stages in the history of Begazy- Dandybay culture were allocated: early, middle – Kent, and later – Dongal. In addition to this, local ceramics in large settlements and cemeteries of the ruling elite includes superstrate, i. e. imported kitchenware. In the category of imported pottery prevail dishes originating from the territory of Andronov cultures of West Siberia (groups IV–IX). A very small number of dishes similar to ceramic of Central Asian cultures of Namazga VI time (Group II and III) was revealed. Archaeological materials characterize Begazy-Dandybay culture as an association with a highly developed economy based on cattle breeding, industry, exchange of goods. Judging from the available materials rather strong connections were primarily developed with the agricultural centers of Central Asia, tribes of Western Siberia, Southern Ural. It is a society for the conditions of arid steppes which was highly developed socially. The processes of class formation and the formation of an early form of statehood took place in the society. Begazy-Dandybay culture was the forerunner of culture of the early Iron Age. It has influenced the process of development of many cultures of the early Saka era in the regions of Kazakhstan. On the basis of complex materials the date of Begazy-Dandybay culture in the second half of the II millennium BC – X cc. BC was justified. 189 АлтГУ – Алтайский государственный университет АСГЭ – Археологический сборник Государственного Эрмитажа, г. Ленинград, г. Санкт-Петербург АЭАЕ – Археология, этнография и антропология Евразии, г. Новосибирск ВААЭ – Вестник археологии, антропологии и этнографии, г. Тюмень ВАН – Вестник Академии Наук Казахской ССР ВАУ – Вопросы археологии Урала, г. Екатеринбург ВДИ – Вестник древней истории ГАГУ – Горно-Алтайский государственный университет ЕНУ – Евразийский национальный университет ИА РАН – Институт археологии Российской академии наук ИАЭт – Институт археологии и этнографии Сибирского отделения Российской академии наук ИИС – Из истории Сибири, г. Томск КазНУ – Казахский национальный университет КарГУ – Карагандинский государственный университет КемГУ – Кемеровский государственный университет КСИА – Краткие сообщения Института археологии, г. Москва КСИИМК – Краткие сообщения Института истории материальной культуры, г. Ленинград, г. Санкт-Петербург МИА – Материалы и исследования по археологии СССР НАН РК – Национальная академия наук Республики Казахстан НГУ – Новосибирский государственный университет СПИСОК СОКРАЩЕНИЙ 190 НИЦИА – Научно-исследовательский центр истории и археологии ОмГУ – Омский государственный университет ПГУ – Павлодарский государственный университет СА – Советская археология, г. Москва ТГИМ – Труды Государственного исторического музея, г. Москва ТГУ – Томский государственный университет ТИИАЭ АН КазССР – Труды Института истории, археологии, этнографии Академии наук Казахской ССР УАВ – Уфимский археологический вестник, г. Уфа УАС – Уральское археологическое совещание УрО РАН – Уральское отделение Российской академии наук ЧелГУ – Челябинский государственный университет 191 Предисловие .................................................................................................................... 5 I. Из истории изучения памятников бегазы-дандыбаевской культуры Центрального Казахстана ........................................................................................... 9 II. Погребальные памятники ........................................................................................ 31 III. Поселения ................................................................................................................ 81 IV. Керамика ................................................................................................................. 143 Заключение .................................................................................................................. 166 Список литературы ..................................................................................................... 173 Түйін ............................................................................................................................ 185 Abstract ........................................................................................................................ 187 Список сокращений ................................................................................................... 189 СОДЕРЖАНИЕ НАУЧНОЕ ИЗДАНИЕ Бейсенов Арман Зияденович Варфоломеев Виктор Васильевич Касеналин Айбар Ерланович ПАМЯТНИКИ БЕГАЗЫ-ДАНДЫБАЕВСКОЙ КУЛЬТУРЫ ЦЕНТРАЛЬНОГО КАЗАХСТАНА Компьютерная верстка и дизайн – Ольга Кузнецова При подготовке книги использовались фотографии Армана Бейсенова, Виктора Варфоломеева, Олега Белялова, Кайрата Жамбулатова, а также снимки из личных архивов Владимира Кадырбаева, Антонины Ермолаевой Подписано в печать 01.12.2014 г. Формат 84 х 108 1/16. Усл. п.л. 24,15. Гарнитура «Times». Тираж 180 экз. Отпечатано в типографии «Хикари» жүктеу/скачать 7,11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|