Қасым аманжолов

143
Майданда тасқа қатқан достар қанын
Ту ғып мен көтерейін, көрсін жер-көк.
 
Екінші сөз
 
Көңілімді тебіренттің, ақын аға!
Жыршы емен жалтақтағыш, жалтырама.
Елімнің солдатымын қарапайым,
Сөз шайнап тұрғаным жоқ сахнада.
 
Жұлдызым бүгін менің жүзбей өрге,
Аласа көрінсем де «биіктерге».
Бір келме қонағындай замананың,
Сыр бүгіп, сылаңдаман туған жерде.
 
Мен емес сыртын сылар, іштен іріп,
Кимеймін тұмылдырық, көзілдірік.
Өткізіп өз көзімнен бар өмірді,
Аралап, жерде жаяу келем жүріп...
 
Нығырақ басамын мен аяғымды,
Алға ұстап жүрегімді, аянымды.
Өз жүрген жолдарыма келем жазып,
Сырымды, барлық өмірбаянымды.
 
Құлдықтың құрсауы емес – баста бөркім,
Табиғат бөбегімін өскен еркін.
Жүрегім торда отырған емес тоты,
Күлем бе, жылаймын ба, тек өз еркім.
 
Табиғат – анама мен туғам тартып,
Күн болып күлемін мен балқып-шалқып.
Көк дауыл көкірегімде күрсінгенде,
Бұлт болып арпалысам, жалын тартып.
 
Көңілім – шың, теріскейім – ызғарлы аяз,
Күнгейім – тас балқытқан бір алтын жаз.
Кім келер қай жағымнан, мейлі өз еркі,
Отты сөз – дұшпанға зіл, досыма наз.
 
Үшінші сөз
 
Хат жаздым, қан тамызып мен сияма.
Айт сәлем туған елге, Ғали аға.

144
Мен үшін сүй бетінен сәбилерді,
Бер сәлем жолыққан әр қарияға.
Жанымның жалын шалған жапырағын
Жібердім салып хатқа, аға жаным.
Жый-дағы достарымды көрсет озің,
Жапсырып кеудесіне домбырамның.
 
Айтар ем туған жердің сүй, – деп,  – тасын
Аяймын, кетер тамып ыстық жасың.
Жанымыз сіз бен біздің жатқан майдан,
Тамшы жас тамып түсер бір қорғасын.
 
Ажалдың мен бе көнер дегеніне!
Келермін күтші, достар,мен еліме.
Біреулер жанарымнан жанымды ұғып,
Біреулер қарар ескі шинеліме.
 
Сыпырып кіреукесін жеті түннің,
Жүзіне қараймын тік келер күннің.
Жұлығын қан жалаған ботинкаммен
Төріне шығармын бір мен елімнің.
 
Тынар ма кеудем менің, жұтса да оқ?
Күйер ме тілім менің, шайнасам шоқ?
Туған ел кеудесінде арпалысып,
Соғармын ыстық қанды жүрегі боп.
 

145
ҚАПАНҒА
 
Қан қақтаған жалпақ дала
Жанымдай боп жатты өртеніп,
Кешкі аспан қызыл ала
Төмен түсіп, тұрды төніп.
Оралғандай тұмша бұлтқа
Отырдым мен – бейне құз тас.
Ішкі толқын теуіп сыртқа,
Шашырады көзімнен жас.
Отты желі сағыныштың
Өтті қарпып, шарпып жалап.
Өз жасымды өзім іштім.
Кеуде қаңсып, жан қаталап.
Сол кез, досым, бақыт құсы
Қауырсынын малсаң қанға.
Тіршіліктің хабаршысы
Іздеп мені қан майданда.
Жарқ етті де, келді, қонды,
Менің алақаныма кеп.
Әмма сайрағандай болды,
Жайып қанат, үні елжіреп.
Ақ қанатты бақыт құсы
Ақ қағазға жазылған хат.
Қанды сапар жолаушысы
Хат қадірін білер солдат.
«Хат қадірін білер солдат»
Деген оймен мені ескеріп,
Досым, құрбым, жазыпсың хат,
Жүрегіме болды серік.
Тапты ұя көкірегімнен,
Бір жаңардым, қайта түлеп.
Өршіп, қаулап тірілдім мен,
Қатар соғып екі жүрек.
1944
 

146
ҚАЛМАҚАНҒА
 
Алдым, аға, хатыңызды,
Тақсам ба екен бойтұмар ғып?
Сіздің махаббатыңызды.
Көкірегіме құйдым нәр ғып.
 
Көкірегіме құйдым нәр ғып,
Тапқандай-ақ жаным дауа.
Орнымнан тұрдым қарғып,
Шығып естен ауыр жара.
 
Тән жарасын алдым жазып,
Алдым жазып, жоқ уақасы.
Көңіл нәзік, ойлап қажып,
Қатты батты жан жарасы.
 
Жасыра алман қасіретімді,
Жасыра алман жұрт күлер деп.
Өзгерте алман мен бетімді,
Бояп-сылап «мені көр» деп.
 
Қулығы жоқ мен бір солдат,
Шинелінен сыққан қанын.
Сызып жалау, қойып ноқат
Картасына Европаның.
 
Отырғам жоқ кабинетте,
Қарындашпен қиратып жау...
Аға жаным, айып етпе,
Кетсе шығып сөзім шашау.
1945
 
 
 

147
ТӨЛЕУТАЙҒА
Төлеутай, досым, құрбым,
Япыр-ай, тірі екенсің!
Қалың өрт, қанды қырғын,
Ұмытпай жүр екенсің.
Достарым бірі екенсің,
Солдатпын мен де өзіңдей.
Қан қатқан шинеліне;
Қасарып келем көнбей,
Ажалдың дегеніне.
Қасарып келем көнбей,
Қажысам, еш сыр бермей.
Уланса ақыл-сана
Үстінде ерегістің.
Болсам мерт қапияда
Оғынан бір немістің.
Кешер ме досым менің,
Кешер ме туған елім!
Қорықпаймын бір есерсоқ
Салар деп қан шеңгелін,
Қорқамын жұрт сөзінен:
«Тым арзан өлді» деген.
Төлеутай, досым, құрбым!
Тынбаса қан жүректе
Астында алты қырдың
Жүрелік бір тілекте.
Маған да келер, саған
Бейбіт күн біз аңсаған.
1945
 
 

148
 
ЖАМБЫЛ
Есімде, дәл осыдан он жыл бұрын,
Бос тастап жүрген кезім ой шылбырын.
Ақындық аспанынан қалдым көріп,
Жарқ еткен ақ жамбыдай Жамбыл жырын.
 
Кім білген, жүр екенмін жырға шөлдеп,
Құпия бір қуаныш бойды билеп.
Асығып алыс жолдан Алатауға
Келдім мен жұмбақ қартты көрейін деп.
Ақындық жолға түсіп, жаздым өлең,
(Сол кезде үркуші еді өлең менен).
Жамылып ала көбе шықтым жолға,
Барардай бата алғалы әулиеден.
 
Жолшыбай өлеңімді келем жаттап,
Жеп-жеңіл сөздерімді жүз салмақтап.
Ақындық сарайының босағасын
Көрмесең, қиын екен бұрын аттап.
 
Білмеймін «Май төбесі» – қай төбесі,
Мен үшін шың еді ақын мәртебесі.
Аулына Алатаудай ақсақалдың
Келдім мен, бір кішкентай жан иесі.
 
Толқуын тоқтаттым да жүрегімнің,
Есікті еркін ашып, үйге кірдім.
Жарқ  еткен нажағадай жанарыммен
Бір шарпып өттім бәрін үйдегінің.
 
Сыпайы ақ сақалы желпілдеген,
Ақ жарқын, жас баладай елпілдеген.
«Тоқсанның тоң қатырған» кәрі қысы
Қысса да, қыза сөйлеп еркіндеген.
 
Жүзінде айбыны бар жолбарыстың,
Саусағы шеңгеліндей қыран құстың.
Қияда қыңыр шөккен кәрі құздай
Бір шалды баласындай келіп құштым.

149
Сипады ол маңдайымнан танығандай,
Тоқсанда толқып жатқан жаны қандай!
Қағып ап бір ақынның домбырасын,
Өрбіттім өлеңімді, еш тайсалмай.
 
«Кездесу қайда бізге ол заманда,
Зар қағып жүрер ем ғой қой соңында.
Көрер ме ем мүмкін сонда қабырыңды,
Қарайып тұрған жалғыз құба жонда!»
 
Дедім мен, жалт қарады ол бір нажағай,
Жарқ  етті жанарынан атылғандай.
Бір жалғыз ап-ауыр жас түсті аунап,
Жаңағы нажағайдан мерт болғандай.
 
Алды да домбыраны, кетті жырлап,
Тыңдадық ой ойнақтап, бой шымырлап.
Көп жұтқан дүние сырын кәрі кеуде
Тебіренді бір гүрілдеп, бір сырылдап.
 
Аймағы Алатаудың сілкінгендей,
Күңреніп келе жатқан отты селдей.
Қайнады бұрқ-сарқ етіп бір тасқын жыр.
Сапырып, сөзді-сөзге соғып сендей.
 
Сақылдап екі жағы, тулап тілі,
Бусанып, буырқанып шықты үні,
Іштегі тынған дауыл кетті бұрқап,
Желкілдеп қырау басқан беттің түгі.
 
Қабағы қопарылып құз, жартастай,
Саусағы кәрі жорға жортты адаспай.
Жанын бір желпіп-желпіп тастады да,
Құлшынып шыға келді қыршын жастай.
1946
 
 
 

150
АҚЫНДАР БЕСЖЫЛДЫҒЫ
(Достық әзіл)
 
Біреулер кетті кезіп ақша бұлтты,
Біреулер бір-ақ аттап шыңға шықты.
Біреулер Айға барып айғай салып,
Жұлдызбен алтын кірпік сырласыпты.
Аспандап алыс кеткен не бір мықты,
Не қылсын төмен қарап, жерді ұмытты.
Күндердің бір күнінде бір сонау көктен
Төгер деп жыр нөсерін, мен үмітті.
 
* * *
«Өлсем орным қара жер сыз болмай ма?!»
– Жібермейміз, қорықпаңыз сізді ондайға;
Өлген жан «қайтып келіп ойнап-күлмес»,
– Ол қате, пожалуйста, күл де ойна! –
Деп Мұхаң жіберді ашып сахналарды,
Тіріліп ән сап Абай тұра қалды:
«Мен бір жұмбақ адаммын, оны да ойла».
– Ойлап жазып жатырмын төрт романды;
«Жұп-жұмыр келсін тегіс айналасы»,
Деді Абай. 
Мұхаң біраз ойға қалды.
 
* * *
«Сұлушаш» қашты шошып «Ақ аюдан»,
Сәкең жоқ қашқан қызды соңынан қуған.
Сырласып Асқар, Темір, Балуанмен,
Сәкеңнің жүрген жері күнде думан.
«Сөз – советтік Армия» сапын құрған,
«Біздің заман батыры» мына тұрған,
«Есілдей» есіп жатқан көңілі бар,
Сәкеңе өкпелейтін «қай антұрған?!»
 

151
* * *
«Қыз-Жібек, Ақтоты мен Баян сұлу,
Қыз тусаң, о дариға, солардай ту!»
Деген жыр шалынған соң құлағына
Ғабеңнің жүрегіне бар ма тыншу!
Ыза боп Қозы менен Төлегенге,
Қаратпай үш сұлуды өле-өлгенге.
Ертіп кеп театрға енгізіпті,
Білмеймін ештеңесін одан өңге.
 
* * *
Әбділда таңғаламыз мінезіңе,
Кіргізбей «Көтерілген күмбезіңе».
Дейсің-ау «Біз де қазақ» баласымыз,
Күмбезді салып па едің бір өзіңе?
Ала кір ең болмаса Шахметіңді,
Бұл Шахмет алмай қойды біздің тілді.
Жіберді өкпелетіп «Марабайды»,
«Алдармен» дос болған соң, аяр кімді?
 
* * *
Шомылып Асқар отыр сонау Сырда,
Берерін бергендей-ақ бір ғасырға,
«Қолдай көр Қожахмет Яссауи» деп,
Ол отыр, «Уборщица» тұр қасында.
 
* * *
 «Миллион қол», «Күн тіл қатты», «Тасқын»,        
                                            «Нарын»,
Тайыр ап, таусып қойды-ау гонорарын.
«Ақылдан қайғы» жасап алғаннан соң,
Білмеймін «Сұр құлынмен» не табарын.
 
* * *
«Астында қызыл тудың қызыл тайынша»,
Япырым-ай, «ыңқылдайды» ол қалайша?
Құдіреті Ғабиденнің күшті емес пе,
Балқытты темірді де осылайша!
 

152
* * *
«Әлжаппар қолына ұстап «Жас түлегін»,
Кетіпті көремін деп көмір кенін,
Шаршап-ақ жүрген шығар шахта астында,
Ол өзі жек көруші ед семіргенін.
 
* * *
Түбінде Ғали отыр Еменінің
Ақ шалып бара жатыр бастың түгін.
Қайтсін бұл қажыған ғой көтерем деп,
Жамбылдың тастап кеткен ауыр жүгін.
 
* * *
«Дөң асып», «Жанартауға» барды Ғабдол,
«Жанартау» – жолы өте бір қия жол.
«Ақ тары», «Шұбар таяқ» асулары
Асырмай, қатты шаршап қалды Ғабдол.
 
* * *
«Егерде қазақ ұлы екенсің сен»,
Қалижан, қайтер едің сөзге көнсең.
Шашылмай онда-мұнда жазсаң өлең,
Кетер ме Жұмабайда сенің есең?
 
* * *
Әкелші Жұмағали лирикаңды!
Жанында Күләндаңның ұйқым қанды.
Жырлашы өз тілімен әр дәуірдің,
Мінгізбей Тайбурылға Бауыржанды.
 
* * *
Қуандық, сен шыққанда шын қуандық,
Аялап алдымызға «Арыңды» алдық.
«Құлақ тос көрден сен де, аруақтар!»
Айтпаймын арғы жағын, аллауақпар.
* * *
«Әлхамды Әбу Эльмин Атырауын»,
Ақшамда аралапты Балқан тауын.

153
Оқыпты таң намазын Балатонда,
Бәйіт қып гүл жайнауын, құс сайрауын.
 
* * *
«О, Вольтер!» Қайда Қапан Сатыпалды,
Сатыпалды баласы жатып алды.
Жатып алды, аққудай ақын даңқын
Атып алды, тарихта аты қалды.
 
* * *
«Маскарадтың» шығарып масқарасын,
Алматыда жортып жүр ерке Қасым.
Мазасын ап Қаратай Құрманычтың,
Жыр етіп жүр өзінің баспанасын.
 
* * *
Бар Семейді жеке алып Қайым, Жәкеш,
Талай есік сартта-сұрт ертелі-кеш.
Екеуінің алдынан жалғыз-ақ тек
Поэзия есігі ашылмайды еш.
 
* * *
Қайдасың, ақын Зияш Қалауова,
«Кавказдың» шығып едің қай тауына?
Мариям екеуіңді сыйлаймыз біз,
Болмаса қап жүрерміз қыз дауына.
 
* * *
Ассалаумағалайкум, Есмағамбет!
Сіз үшін атқарам деп мен бір міндет.
Байқаусыз жеріңізге кеттім түсіп,
Ағайын адамбыз ғой, кеш, ғафу ет!..
1945
 
 

154
НИЗАМИ ТОЙЫНДА
 
О, Низами, ұстазымның бірісің.
Сен атқардың ұлы дүние бір ісін.
Сегіз ғасыр, ұлан асыр ғаламда
Өзге өлсе де, сен өлмедің тірісің.
 
Қауырсынын қалам етіп ақ қаздың,
Дүниені алдыңа алып хат жаздың.
Келер күндер керуені көрсін деп,
Күнгейінде күмбез соқтың Кавказдың.
 
Сен тірісің, жыр жырлайсың бұл күнде
Туған елің, Азербайжан тілінде;
О, сұлтаны ақындардың, Низами!
Сәлем саған, сәлем Самед Вургунге!
1947. Баку
БАУЫРЖАН
 
Бір дауыл сапырды кеп өрт теңізін,
Теңселтіп темір топан дүние жүзін.
Бетіне туған жердің өшпестей ғып,
Ер жазды өз қанымен жүрген ізін.
 
Нақ сол кез естідім мен ер дүбірін,
Атағы атын алып келді бұрын.
Үстінде туған елдің тұрды толқып,
«Бауыржан Момышұлы» деген бір үн.
 
Ақынның ақсұңқардай жүрегі бар,
Алқындым  бір көруге болып  құмар.
Көктемде күркіреген күн дауысын
Жер естіп, желкілдеген гүл ынтызар.
Қан майдан қаталатып, шөлдегенде,
Кез болдым жалтылдаған екі көлге.

155
Көл емес көздері ғой Бауыржанның,
Елестеп мың көрінер бір көргенге.
 
Бойы бар бізден гөрі биігірек,
Тіп-тік боп абыройын тұрған тіреп.
Топ жара көрінсін деп екі иығы,
Туған ел жаратыпты оны ірірек.
 
Ойы бар бірде дауыл, бірде жалын,
Теңіздей тебіренткен терең жанын.
Алғандай бойға жиып бар қуатын,
Кешегі өзі кешкен уақиғаның.
 
Кейде ол көк семсерлі генералдай,
Кейде ол күй көңілді ақын жандай.
Өмірдің ол шеті мен бұл шетіне
Өресі өрен ойдың тартылғандай.
 
Жан ұқпас жұмбақ емес бір жасырын,
Айтады ол тіке қарап жұртқа сырын.
Жаратпас жамап-жасқап жұрт ескісін,
Соғады өз дүкені сөз асылын.
Ойы бар қиялының қанатында,
Адаспас апарып бір салсаң тыңға...
Бір дәурен ойнап-күліп отырғаны,
Жалтылдап екі көзі қарсы алдыңда.
 
«Батырым – Бауыржаным» дейді халқым,
Алып ұш, ақын жүрек ердің даңқын.
Келешек келе жатыр көремін деп,
Тік басып туған жерде жүрген қалпын.
 
Ағамыз атағына асқар тау тең,
Жау келсе – жаубүйректей етер жәукем,
Емендей ерегісер сұрапылмен,
Басымен бұлтты жайпап біздің Баукең!
1948

156
ІЛИЯС ОМАРОВҚА
 
Танымаймын, қанықпын сыртыңыздан,
Мен ризамын еліме ұл туғызған.
Таныстықтың пердесін аштым жырмен,
Жат болмассыз ақындық ғұрпымыздан.
 
Күле кіріп бұл жерге әдеппенен.
Күңірене шықпаспын әдетпенен.
Аға көрдім өмірде, іні көрдім,
Қайсысынан көңілім дәме етпеген?
Талай жанға қойғанмен адам атын,
Ел таниды өзінің азаматын.
«Азамат!» деп ел Сізге ат қойыпты.
Сол себепті бұл жырды жазады ақын.
 
Жасап көрген емеспін сөз саудасын,
Тебіренгеннен  тереңнен шығар даусым.
Туған елі өлеңнен құя салған,
Алдыңызда  отырған мынау Қасым.
 
Өмір теңіз толқыны теуіп сыртқа,
Шығарып та тастап жүр кей уақытта.
Тереңіне қайтадан ұмтыламын,
Толқынымен ойнаймын, ақпай ыққа.
 
Жаман-жақсы болсам да ел ұлымын,
Елім деген ер болса – серігімін.
Туған елдің намысын, абыройын,
Өрге тартар бір жүрдек көлігімін.
1948
 
 

157
СЫРБАЙҒА
 
 
Сырбаз досым сен едің ғой, Сырбайым,
Сырғытайын, сырымды мен жырлайын,
Сендей серік серуен құрып бір жүрсе,
Мен өмірде қалай мәңгі тұрмайын.
 
Жаным құмар жан едім бір достыққа,
Болдық серік,  жүрегіміз қостық та.
Қайран достық – дүниенің тұлғасы,
Жанымызды жолыңда біз тостық та.
 
Серігімсің, Сырбайымсың, ақыным,
Жақсылықпен күтші достық ақырын.
Жалқы жанмын жалғандағы мен жүрген,
Болшы досым, болшы құрбым, жақыным.
1948
 
 

158
ДАРИҒА СОЛ ҚЫЗ
(Әні бар)
 
І
Өңімде ме еді,
Түсімде ме еді,
Көріп ем ғой бір
Армандай қызды...
Бір нәзік сәуле
күлімдеп еді
Сұрапыл соғыс
Соқты да бұзды.
Сапырды дауыл,
Тебіренді теңіз,
Тулады толқын,
Шайқалды шың-құз...
Қып-қызыл өрттің
Ішінде жүрміз,
Қайда екен, қайда,
Дариға, сол қыз?!
 
ІІ
Оқ тиді келіп,
Қайратым кеміп,
Барамын сөніп,
Келмейді өлгім!
Тұрғандай сол қыз
Жаныма келіп,
Талпына берді
қайран жас көңілім!
Барамын сөніп,
Барамын сөніп.
Жұтар ма мені
Мына сұм соғыс?
Арманым бар ма,
Өлсем бір көріп,
Қайда екен, қайда,
Дариға, сол қыз?!

159
 ІІІ
«Келмейді өлгім,
Келмейді өлгім.
Қайратым қайда
келші осындайда»
дедім де тұрдым,
жүгіре бердім,
қолымда найза,
шағылып Айға.
 
Жеңдік қой жауды,
Арман не, құрбым,
Күркіреп күндей
Өтті ғой соғыс.
Таба алмай жүрмін,
Айқайлап ән сап,
Қайда екен, қайда,
Дариға, сол қыз?!
 
КҮНДЕЙ ШАЛҚЫП КҮЛГЕНІҢ
 
Күндей шалқып күлгенің –
Шаттығыңның нұры ғой.
Шат боп өмір сүргенің
Заманыңның сыры ғой.
 
Сенің нұрлы жүзіңнен
Көрем бақытты өмірді.
Сенің әрбір сөзіңнен
Күй естілер көңілді.
 
Сол себепті мен саған
Ғашықтайын құмартам.
Жүрегімнен, жанымнан
Жыр жазамын, сыр айтам.
 
Күндей шалқып күле бер,
Ақ маңдайлы алма жүз.
Саған сірә тең келер
Жер жаһанда бар ма қыз?

160
 
ҚАРЫНДАСЫМ МАРФУҒА
 
Аялаған айдын көлде
Ұқсап бейне аққуға,
Астанаға келдің сен де,
Қарындасым Марфуға.
 
Есіңде ме сона бір жыл,
Оқушы едің рабфакта.
Сен – қызыл гүл, мен – жас бұлбұл,
Кездесіп ек бір бақта.
 
Сол бір баққа көрік беріп,
Сен құлпырып жайнаушы ең.
Құлпырғаның қызық көріп,
Мен құбылтып сайраушы ем.
 
Сенің гүлдей дидарыңнан
Бақыт нұрын көруші ем.
Махаббатты жас жанымнан
Жырлар жазып беруші ем.
 
 

161
* * *
І
Қарай-қарай, көзімнің нұры бітпес,
Айта-айта көңлімнің сыры бітпес.
Жалын жүрек, жасын тіл, жас ақынның
Сүйгеніне арнаған сыры бітпес.
 
Өзіңе аян, мен саған ғашық едім,
Сыр сандығын өзіңе ашып едім.
Жанға қимас сандықтың бар асылын
Аямай-ақ өзіңе шашып едім.
 
Сені өзімнің көзімдей көріп едім,
Сандық кілтін қолыңа беріп едім.
Дүние құнын тең көрмес сандығымды –
Жүрегінде сақтар деп сеніп едім.
«Мә, сандығым! Бірақ, сен, сақта» дедім,
«Сандық-жүрек! Ұстатпа жатқа» дедім.
«Қызбалықты өмірдің базарында –
Қызып кетіп сандықты сатпа» дедім.
 
«Сандығыңды мен қабыл алдым» дедің,
«Сандығыңның сырын қандым» дедің.
«Екі сандық бұйымын бір-біріне
Қосып, сылап, құрметтеп салдым» дедің.
 
«Сандық-жүрек! Сен маған бердің» дедің,
«Еш күмәнсіз өзіңе сендім» дедің.
«Қол ұстасып бірге өтсем, арманым жоқ,
Жаным – сендік! Қайтсең де көндім» дедің.
 
Сандық-жүрек! Сақтауға бердің сөзің,
Қос сандықпен күшейді жастық сезім.
Дәл сонда сен: «Уағда, мен – сенікі!»
Демеп пе едің, жаудырап қара көзің?
Мен де сонда сертімді беріп ем-ау,
Қылығыңмен бойымды жеңіп ең-ау.
Бүкіл дүние сұлулығын берсе-дағы,
Бәрінен де сені артық көріп ем-ау!

162
Мен құшпаған тал белің, бойың бар ма?
Мен сүймеген бал тілің, мойның бар ма?
Таң атқанша тар төсекте еркіндеп,
Мен кірмеген, жаным-ау, қойның бар ма?
 
Біз екеуміз – бірміз деп ойламап па ек?
Күні бұрын қызықтап тойламап па ек?
Келешегін өмірдің бірге болжап,
Тереңіне тұрмыстың бойламап па ек?
 
ІІ
Сол тілекті бірақ сен! Ақтамадың,
Есігінен өмірдің аттамадың.
Сандығымды сындырып, бар бұйымын –
Естен кетпес аяққа таптағаның?
 
Ішін көрмей, сандықтың сыртын көрдің,
Біраз ғана шаң басқан сиқын көрдің.
Мен, сен түгіл, қоғамға мүлік болар,
Ішіндегі асылын, – қиқым көрдің.
Өзін көрмей, тұлпардың түгін көрдің,
Тозаң жұққан, сұңқардың жүнін көрдің.
Шапақ атқан бақшаның гүлін көрмей,
Гүлге шашқан тентектің күлін көрдің.
 
Бір тұтылған өмірдің күнін көрдің,
«Сөнді ғой деп енді күн» – түнін көрдің.
Өмірінің жігіттің нұрын көрмей,
Етегіне бір жұққан кірді көрдің.
 
 
ІІІ
Асыл зат таптасаң да жерде қалмас,
Жасықты берсең-дағы ешкім алмас.
Алтайдай асқар биік тау сұңқары
Қонам деп шөпсіз, сусыз шөлге бармас.
 
Жас тұлпар тұра алар ма өрге шаппай,
Жас қыран отырар ма, қанат қақпай.
Жас жігіт – жалын жігер жай жата ма,
Маздатып өмірінің отын жақпай!
Алтын таң түннен қорқып, тұра ма атпай,
Күміс күн ұялар ма күлім қақпай!

163
Жас жігіт таң атқанда талаптанған,
Қояр ма өмір таппай, бақыт таппай!
 
Өскен гүл тұра ма екен шешек атпай,
Қоймақшы сандуғашты кім сайратпай.
Гүл жүзді, бұлбұл үнді, сырлы сөзді –
Жас ақын қояр ма жыр сорғалатпай.
 
IV
Сынса да, сыр сандықтың бітпес сыры,
Сынығын жамап алдым, жоқ еш міні.
Бұйымы сандығымның басымда мол,
Таусылмас шашсам-дағы күні-түні.
 
Сандықтың кілтін ашсам, сыр тамады,
Жан сүйер, тәнің балқыр – нұр тамады.
Тамылжып, бойды серпіп, ойды желпіп,
Сорғалап күй тамады, жыр тамады.
 
Сандығым – тән азығы, жан азығы,
Сандығым – қуат, жігер, қан азығы.
Сүйдірген өз заманын, өз қоғамын
Сандығым – сана-сезім, ар азығы.
 
Сандығым – жас жүрегім, тілім кілті,
Сұлулап сырдан құйған іші-сырты.
Сақталған  көкірегімде сыр сандығым,
«Сенікі», «менікі» емес, көптің мүлкі!
 
Тән тозып, қан суалмақ, – расында!
Тән қалар қара жерің жырасында.
Сонда да сыр сандығым жерде қалмас,
Сақталар ұлы тарих мұрасында.
 
Сенемін! Сақталар деп сыр сандығым,
Білінер! Бұл өмірде болғандығым!
Сандықты сақталғандай ете алмасам,
Не керек босқа туған адамдығым!
29 мамыр, 1936. Орал
 
 

164
* * *
 
Көптен бері өзімнен кетті ерік,
Құпия сыр бойымды жүр меңгеріп.
Бір арудың тартады магниті,
Мен бір бейне металмын жүрген еріп.
Күндіз көлбеп өтеді көлеңкедей,
Түн ләззат ала алман түсте көріп.
Ұят деген бір қырсық болды бөгет,
Жүрегіме жүрегім болмай серік.
Енді қайтем, япырмай, болдым дел-сал,
Махаббаттан кетермін қайтіп жеріп?
Ол перизат баспас па құмарымды,
Ақ құшағын ұсынып қолын беріп.
Тәтті ұйқыда жатқанда, жайлап қана
Таңғы алтын шолпандай төніп келіп?!
Ақпан, 1938. Алматы
 
 
С...ҒА
 
Тұлпарын мініп алып жастық шақтың,
Өмірдің өріне өрлей жүйітки шаптым.
Сайрандап сәулетті өмір саясында,
Көңілім не тілесе – бәрін таптым.
Қайырлы сапарымда көпті көріп,
Арудың алуан сортын ұшыраттым.
Мен көрдім сұлуларды сандуғаштай,
Сайраған саясында «Иран бақтың».
Мен көрдім таң алдында, тәтті ұйқыда
Құпия сыр-сипатын перизаттың.
Сен соның бәрін-дағы ұмыттырып,
Шығыстың шолпанындай көзді тарттың.
Жүректі әлдеқайда жетектейсің,
Бейне бір сен – магнит, мен – болатпын.
Тәуекел! Дариясына кеттім сүңгіп
Шалқардай шалқып жатқан махаббаттың.
Қиыннан қаймықпайтын әдетім бар,

165
Еркіне қоя бердім ер талаптың.
Болғанда сен аспанның аққу құсы,
Сұңқардай соңнан қуа қанат қақтым.
Амал не, аққу шіркін қонса барып
Көңілсіз көліне бір басқа жақтың!
1938. Алматы
 
ФАТИМАҒА ЖАЗҒАН ХАТТАН
 
Шұбартауға шарықтап
Жетші жылдам, өлеңім.
Аққудайын аруға
Айтшы ақынның сәлемін.
 
Сәлем жеткіз сұлуға
Алатаудың баурынан.
Жас ақынның лепірген
Жүрегінен, жанынан.
Сен оған айт: «Жас ақын
Болған саған құмар» де.
«Сырын айтпай жас жүрек,
Қайтып қана шыдар» де.
 
«Соққан сайын жүрегі
Саған қарай талпынар.
Басқан сайын адымы
Саған арнап басылар»
 
Айт осыны аруға,
Аймалашы жүрегін.
Ғашық болған жас жанның
Бермес пе екен тілегін!
 
Мұздай болса жүрегі,
Жылытып көр от болып.
Сырласып көр жанымен
Түн ұйқысын төрт бөліп.
 
Ұялап ал жанына,
Ала берші тынышын.
Оралып ақ мойнына,
Тілінен сүй мен үшін.

166
Тысқа шықса, бірге шық,
Үйге кірсе, бірге кір.
Жүрегінің сырын ұқ,
Махаббатын маған бұр.
1938. Алматы
 САЙРА, САЙРА, САНДУҒАШЫМ

жүктеу/скачать 38,48 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: