Қасым аманжолов

167
Сандуғашым – жас сырласым,
Сен сайра, мен жырлайын.
 
Сен сайрасаң тамылжытып,
Сорғалатып, үзілтіп.
Мен жырлайын құйқылжытып,
Сөз маржанын тізілтіп.
 
Жан сусыны – тәтті лебіз,
Жан азығы – сұлу жыр.
Тояттасын халқым тегіс,
Ақтарылсын ішкі сыр.
1936
 
АЛМА БАҒЫНДА
 
Қылыш, қанжар тағынған
Жетті жігіт ат мініп.
Шықты алма бағынан
Жас келіншек шат күліп.
 
Жігіт айтад жарына:
«Мен бақытты күзеттім.
Мына алма бағыңа
Сен неше түр гүл ектің?»
 
Деді сонда келіншек:
«Күттім алма бақтарын.
Жар сүйсініп көрсін деп,
Жүрегімдей сақтадым».
 
Күн күлімдеп нұр сеуіп,
Жайнай түсті алма бақ.
Екі жүрек бір соғып,
Кетті аралап ән шырқап.
 

168
ОРАМАЛ
(Романс)
Айнымасқа серттескем,
Айғағым бұл орамал.
Орамалға, тілесең,
Жүрегімді орап ал.
Кіршіксіз ақ орамал,
Көз жасыммен жуғанмын.
Жаным – сендік, қабыл ал,
Бір сен үшін туғанмын.
Жаудың елін қорғауға,
Жарым, кетіп барасың.
Бәлкім, жарар орауға
Білегіңнің жарасын.
Бәлкім, осы орамал
Қызыл қанға боялар.
Жанға тисе, жат хабар,
Жарың шошып оянар.
Отан үшін, сен үшін
Тілеп, ұшып барармын.
Аралармын тау ішін,
Сені іздеп табармын.
Қаның жұққан орамал,
Сонда бізге оралар.
Орамалда бір сыр бар,
Кейінгіге жыр болар.
1 шілде, 1940
 
 

169
СҮЙЕМІН МЕН ИСПАНКАНЫ
 
Ғафу, қыздар, қызғанбаңыз,
Сүйемін мен испанканы,
Махаббаты болған аңыз,
Бар ғой оның ұлы жаны.
 
Көріп пе едің Пиренейдің
Жазғы нұрлы атқан таңын,
Жылылығы сондай деймін,
Қара көзді испанканың.
 
Естіп пе едің бұлбұл үнін,
Балбыратқан гүл бақшаны.
Елжіретер ел жүрегін
Испанканың салған әні.
 
Қолда гитар, белде қанжар,
Міне осындай қызды көрдім.
Жүрегі оның бірге соғар
Жүрегімен бүкіл елдің.
 
Гүл бақшада, нулы орманда,
Келе жатыр гитар ойнап.
Көз жіберер ол Отанға,
Туған елдің қамын ойлап.
 
Майдан десен, гитарын ол
Бір ағашқа іле салып,
Зор майданға сапар шегер
Білек түріп, мылтық алып.
 
Өжет сұлу қан майданға
Қаймықпастан кетер кіріп.
Фашист сынды қас-дұшпанға
Қатулана салар бүлік.
Мұндай сұлу жігіттердің
Ынжығына қайтып тиер.
Намысы үшін туған елдің
Майданда өскен ерді сүйер.

170
Махаббаты қандай ыстық,
Қандай тәтті испанканың.
Жүректе серт айнымастық,
Жардай сүйер ол Отанын.
 
Ол махаббат идеалы
Құмар қылған Байрондарды.
Сүйемін мен испанканы,
Сүйемін мен сондай жарды!
 
 
СОНЕТ
(Құрдас туралы)
 
Түн ортасы ауғанда көше жым-жырт,
Жұпар жаңбыр себелеп ойнайды бұлт;
Таң асырған тұлпардай тұр тыпыршып,
Қақпа алдында қалшиып жалғыз жігіт.
 
Жүрек лүп-лүп соғады, ұйқы сергек,
Көкірегін кей кезде ыза кернеп;
«Әлде басқа жігітпен кетті ме екен?
Неге алдады, япырм-ай, түнде кел деп».
 
«Үйде деуге естілмейді ешбір тықыр,
Түзде болса, мұнша кеш ол неғып жүр?»
Деген оймен бір жылып, бірде сусып,
Таң күзеткен тағатсыз жас жігіт тұр.
 
Сүйген сәуле алаңсыз жатыр ұйықтап,
Қақпа алдында болған соң күзетші сақ.
 

171
 
ЖЫЛҚЫШЫ ЖЫРЫ
(Романс)
 
Жылқым жатыр жайылып көкорайда,
Аш қасқырлар ұлиды әлдеқайда.
Жерде тұрып ым қағам қалғыма деп,
Аспандағы серігім алтын Айға.
Қоңырау үнді құлыншақ, құрау-құрау!
Еркін ойна, асыр сап, жіберме жау.
Алтын жалды астымда арғымағым,
Сауырыңнан Ай сүйсін, жас пырағым.
Маған орден тағылса, саған тұмар,
Сым жібектей тарармын құйрық-жалын.
Ай тұяқты сал күрең, салар сайран.
Жүйткітермін сенімен болса майдан.
Бұлбұл қақты қанатын, таң да таяу,
Мезгіл жетті салатын әнге баяу.
Жас жүрегім тербетсін, әнім жетсін,
Жатқан шығар жан сәулем ұйқылы-ояу.
Тай-құлыншақ арда емген, жуса-жуса,
Өргізермін өлеңмен шолпан туса.
 
Шопылдатып ойнаса суда шортан,
Нұр шапаққа шомылар таңда шолпан.
Сол сықылды махаббат шұғыласына
Шомылармыз біз-дағы, сүйген қалқам.
Сал күреңмен салдыртып келген шақта,
Ақ білегің талдыртып бір құшақта.
 
 

172
ТҮНГІ СЫР
(Романс)
 
Ай жарық, сүттей әуе тұрған ұйып,
Майда жел сыбырлайды беттен сүйіп.
Тілек қып сол сағатта тұрмын мен де,
Бір жылып, бірде суып, бірде күйіп.
 
Тілегім бүгін түнде сүйгенімді –
Сүймекпін, куә қылып меңіреу түнді.
Ерітіп жас жүректі құшағында,
Ойыма түсірмекпін өткен күнді.
 
Мінекей, сол мезгілде біздің тілек,
Болған соң тілек солай қайтсін жүрек.
Ол-дағы асау аттай тыпыршиды –
Алысып, жанды қинап бермей тірек.
 
Осымен тұруменен уақыт өтті,
Келмеді сүйген жарым, үміт бітті.
«Қайтам ба, енді қайтам» дей бергенде,
Көлбеңдеп қарсы алдымнан біреу шықты.
 
Тағат қып тұра алмадым, жүрдім солай,
(Сол жерде қозғалуым болды оп-оңай).
Ол-дағы маған қарай бұрды бетін,
Екі ара жақындасты тіпті сондай.
 
Қалғанда арамызда бес-алты адым,
Мен-дағы сүйгенімді шын таныдым.
«Келші» деп құшақ жая бергенімде,
Мақпалдай ақ саусағын берді жаным.
 
Айқасып кетті оп-оңай екі білек,
Дүрсілдеп көңілденді шіркін жүрек.
Жабысып, құшақтасып бір адамдай
Болдық та, жоғары қарай жүре бердік.
 
Сол жерде жас жүрегім атша тулап,
(Әлдене бар денемді кетті улап).

173
Тым-тырыс, сөз айтуға тіл күрмеліп,
Келемін шыққан бетке бастап тура-ақ.
 
Ұзамай кез болыстық бір терекке,
(Ол-дағы демеу болды жас жүрекке).
«Сәулешім, осы араға тұрайық» деп,
Бұрылып тура жолдан шықтық шетке.
 
Бұраңдап тал шыбықтай тұрды жаным,
Бір минут аялдауға жоқ амалым.
Сол жерде ауызға-ауыз тиіп қалды,
Сәулешім тәтті аузынан берді балын.
 
Сәулешім құшағымда тұрды еркелеп,
Дәл тар төсек сықылды болды терек.
Жайқалған жапырағы шымылдықтай,
Сыбырлап бізді тұрды көлеңкелеп.
 
Табиғат тамылжыды майдай болып,
Бұлт тарап, әуе ашылды шайдай болып.
Жұлдыздар жымыңдады бізге қарап,
Ай-дағы күлімдеді жеткен толып.
 
Сүйгеніммен екеуміз сыр айтыстық,
Сыр сандықтан шыққан сөз болмай ма ыстық.
Тағы біраз сүйісіп алдық-тағы,
Тәтті өмірдің жайынан жыр айтыстық
 
Осылай тұра бердік құшақтасып,
Табиғат еркелетті қойнын ашып.
Сол кезде күн шығыстан таң белгісі
Сарғайды жер жүзіне нұрын шашып.
Сонда да елең қылмай емін-еркін
Сүйісіп түрдық тағы екі ғашық.
 
Таң нұрымен құлпырып жер ойнады,
Жер бетінде ызыңдап жел ойнады.
Қораздардың қып-қысқа әніменен
Кемпір-шалдар бас болды, ел оянды.
 
Тоқтамай ма дүние сабыр етіп,
Тоқтатуға бізде де жоқ қой тетік.
Табиғаттың еркесі алтын күннің
Ыстық нұры лезде келді жетіп.

174
Сүйіп, жанап, жағалап өте беріп:
«Қайт» дегендей ым қақты, жымың етіп.
Бізде ерік жоқ, биледі жастық жалын,
Минут сайын барады елжіретіп. 
ЖАН СӘУЛЕМ
(Романс)
 
Жан сәулем, сағындым ғой көптен көрмей,
Сен неге мен кеткенде қалдың ермей?
Баурында Баянаулы, Көкшетаудың
Жүрдім ғой елегізіп ескен желдей.
 
Жан сәулем, қарақат көз құралайым,
Шолпаным шығыстағы, күнім, айым,
Толықсып құшағыма келші, жаным,
Құшайын сүйейін де, жыр жырлайын.
 
 
* * *
Ғашық едім, қайтейін,
Кеттің аулақ алыстап.
Айтып айтпай не дейін,
Жоқ қой енді табыспақ.
 
Жүрекке арман орнады,
Қосыла алмай, көп жылап.
Тілегенім болмады,
Сол батады-ау жалғыз-ақ.
 
Қайда жүрсең аман бол,
Өміріңді тілеймін.
Сенен басқа, сертім сол,
Ешбір жанды сүймеймін.
 
Ашу, ыза аралас
Ренжіткен болсам сені егер.
Өкпелеме, жарамас,
Бар кінәмді кеше гөр.

175
Ғашық едім, қайтейін
Оны білер жан қайда?
Арманда боп өтейін,
Армансыз боп не пайда.
 
Жалғыз ғана тілегім
Көкірегімнен кетсін мұз.
Жылып қалсын жүрегім,
Ақтық рет бір сүйгіз.
10 сәуір, 1940
 
* * *
Қайдасың, махаббаттың періштесі?
Жаныма жақынырақ ұшып келші.
Қолға алып жүрегімді жалбарынам,
Жұбатшы жан қайғысын, есіркеші.
 
Періштем – сүйген сәулем, қалқажаным,
Тәтті үміт, сүйіншім, ұлы арманым.
Тыңдашы, құлағыңа жетер ме екен,
Сағынып сені, сәулем, салған әнім.
 
Ауыпты түн ортасы. Қашты ұйқым.
Үһілеп, ән саламын, дүркін-дүркін.
Жел жаттап осы әнімді, жеделдетіп
Жаныңа жеткізер ме ед, әттең шіркін.
 
Ғашықтың жан әуезін тыңдағандай,
Телміріп тереземнен қарайды Ай.
Мен өстіп отырғанда, тереземнен
Ай болып сен қарар ма ең, үһ дариға-ай.
 
Кім айтар шыны ғашық мен емес деп?
Мұншама ғашық болар жөн емес деп.
Қалайын құшақ жайып, көз алдымнан
Өтсеңші ең болмаса бір елестеп.
 
Әлде сен тәтті ұйқының құшағында
Маужырап, еш алаңсыз жатырсың ба?
Түс болып барайын да, сырласайын,
Соғуын жүрегімнің тыңда-тыңда.

176
 
СҰЛУДЫҢ СЫМБАТЫ
 
Қара көз, қиылған қас, жазық маңдай,
Алма бет, ақша жүзі нұр тамғандай.
Қыр мұрын, оймақ ерін, меруерт тіс,
Бейне мақпал қызыл тіл шекер балдай.
Төгілер иығына қара шашы,
Жібектей жүз құлпырған дамыл алмай.
Күмбездей жарқыраған мойыны бар,
Тамағы күн шалмаған ақ торғындай.
Тік иық, сүмбіл білек, кербез кеуде,
Қос емшек ақ төсінде қос алмадай...
Мықыны тар, қиылған қыпша белі –
Бұралған бейне нәзік пружинадай.
Бөксесі дөп-дөңгелек қызықтырар,
Жұп-жұмыр кіршіксіз ақ саны қандай.
Күлкілдеп балтыр еті, екі аяғы –
Түп-түзу мергендердің мылтығындай.
Еш мін жоқ, көз тойғысыз сырт тұлғасы,
Заказбен мрамордан құйылғандай.
Ақ көңіл, таза пейіл, уыз жүрек,
Сырт қандай болса, дәл іші сондай.
Кішіпейіл, білімді, ойы зерек,
Ибадатты боп келсін, арсызданбай.
Қара көзін төңкере қарағанда,
Кірпігінен құлпырып нұр тамғандай.
Жымың қағып, еркелеп сызылғанда.
Балдан тәтті қылығы – ес танғандай.
Жарқ-жұрқ етіп тұрғанда, жүргенінде
Көзге түсер таудағы ор құландай.
Нәзік даусы сыңқылдап күлгенінде,
Аққу құсы айдынның ойнағандай.
Жүз бұралып, сызылып шыққан үні,
Қос сандуғаш бақшада сайрағандай.
Жібек желдей тәніңе тисе лебі,
Бойы балқып, ойыңды арбағандай.
Он жеті мен он сегіз шамасында,
Көзді тартар кенеттен туған Айдай.
Болар ма еді арманың бұл жалғанда,
Жарың болса өмірлік дәл осындай.
Болмаса егер, амал не, тудың, өлдің
Дәл осындай сұлуды ойлай-ойлай.
1935. Орал
 

177
СҮЙДІМ ДЕДІҢ
 
Сүйдім дедің, білегіңнен ұстадым,
Бірақ сені сүй деп зорлап қыспадым.
Адамшылық жүрегіңмен, еркіңмен
«Сүйдім» деп, сен білемісің құшқаның?
 
Сүйем дедің, қара көзің жаудырып,
Сүйем дедің, ақша жүзің балбырап.
Сүйем дедің, ауызыңнан бердің бал,
Сүйем дедің, ақ төсіңде аймалап.
 
Сүйем дедің, жер еркесі жел білді,
Қошеметпен көкте жұлдыз, Ай күлді.
Табиғаттың құшағында серттескен,
Қайтіп қана ұмытарсың сол түнді.
 
Сүйдім дедің, бал тіліңнен сүйдірдің,
Сүйдім дедің, сүйсіндірдің, күлдірдің:
Енді бүгін жүрегіме шоқ басып,
Неге менің жас жанымды күйдірдің?
 
Ойлашы өзің, осың дұрыс қылық па?
Ойлашы өзің, осың адамшылық па?
Айтқан сөзден, берген серттен тайғаның –
Мағынасыз тауып сылтау сыныққа?
 
Сүйдім дедің... сүйдім дедім... ып-ырыс...
Бір өзіңе ауғаны хақ ықылас.
Өлтірсең де бал орнына у беріп,
Сүйдің... сүйдім... мәңгілікке ұмтылмас.
1935. Орал.
 

178
* * *
 
Құлағымнан кетер емес
Сенің, сәулем, тәтті үнің!
Жас музадан еш кем көрмес,
Сен  – сен сүйікті бұлбұлым.
Гүл бақшадай сахнаға
Шыққан кезде сен сайрап.
Мен отырғам қарсы алдыңда
Қиял кернеп, ой ойлап.
Сені көріп, ой бөлініп,
Қарағанмын жүзіңе.
Кірпігімнен нұр төгіліп,
Көзім түскен көзіңе.
 
Сонда сенің күн көзіңнен
Жүрегіме нұр тиіп.
Ойға шомғам өз-өзімнен
Көңіліме сыр түйіп.
 
Нұрлы сәуле сонда сені
Жүрегіме бөледім.
Арман еткен көңлімдегі
Аруыма теңедім...
 
Күндер өтті, айлар өтті,
Бойды жеңді құмарлық.
Жас жүректі елжіретті,
Болмай кетті шыдарлық.
 
Махаббатқа бой алдырдым,
Амалым жоқ ашынам.
Құлы емес қой мен тағдырдың,
Неге сырым жасырам:
 
Махаббатқа жоқ қой  айып,
Ерік  бердім жүрекке.
Мен ұмтылдым құшақ жайып,
Жетем бе деп тілекке.

179
Жан жүректен жаздым хатты,
Таңданбассың, сұлуым.
Жас тілекті, махаббатты
Қорламассың, сұлуым.
 
Жүрегіңе тиер барып,
Жалындаған біздің сөз.
Жүрек сырын тез аңғарып,
Сен де ойыңды білдір тез.
Сәуір, 1937. Алматы
 
* * *
Домбырамда бір күй бар тартылмаған,
Көңілімде бір сыр бар айтылмаған.
Күйімді де сырымды сыйлар едім,
Жаным сүйер жар болсаң жарқылдаған.
 
Шабыт таппай жас сұңқар саңқылдар ма,
Нұр шалмаса ақ алмас жарқылдар ма.
Сол секілді менің де көңілімнің
Нұр сәулесі, шабыты сүйген жарда.
 
Өмір өлке болғанда, мен бір айдын,
Алтын нұры төгілген Күн мен Айдың.
Аққудайын айдынға қонар күні
Болар ма екен құмартқан қалқатайдың!
 
Сонда күйдің пернесін басар едім,
Сақтап келген сырымды ашар едім.
Сүйген сәулем – серігі жас жанымның,
Сеніменен мәңгілік жасар едім.
1938. Алматы

180
* * *
Қып-қызыл гүл бақшадағы,
Күн нұрымен құлпырар.
Көрсе кенет әркім-дағы
Гүлді алуға ұмтылар.
 
Бірақ қызыл гүлдер көп қой,
Қайсы бірін аларсың?!
Көрінгенін  үзіп кетпей,
Таңдап бірін табарсың.
 
Гүл жақсысын кім білмекші,
Иіскеп көрші иісін.
Үзбей тұрып иіскетсеңші,
Сен де гүлдің бірісің.
Хош иісіңмен құмар қылсаң,
Құмардан бір қанатын.
Қызыл гүлім шын ұнасаң,
Сонда үзіп алатын.
Тамыз, 1937. Шұбартау
 
 
* * *
 
Сөзімді құп ал, құрбым, күлімсіреп,
Мінекей, саған арнап соқты жүрек.
Кеудемде махаббаттың оты лаулап,
Уыздай жас жүрегім тұр елжіреп.
 
Ғашықпын еш күмәнсіз, өзіме аян,
Сондықтан жүрек сырын етем баян.
Алдымда бақыт құсым тұрғандай-ақ,
Мен саған құштарлықпен құшақ жаям.
 
Сен болсаң нулы жердің қызыл гүлі,
Болар ем сахараның мен бұлбұлы.
Қонақтап гүл жанында рақат тауып,
Гүл құшып, сайрар едім күні-түні.

181
Сен болсаң жапандағы жалғыз терек,
Кез болсам келе жатып мен тентіреп.
Жолаушы жалқы жүрген жатар едім
Жапанда жапырағыңды көлеңкелеп.
 
Сен болсаң кәусар сулы мөлдір бұлақ,
Жарқырап жатсаң ағып таудан құлап.
Суыңды шөлдеп келіп ішер едім,
Маңыңда паналар ем мекен құрап.
 
Немесе жұбай аққу болар ма едік,
Аялап айдынға кеп қонар ма едік.
Күн болса, күн нұрымен бірге балқып,
Түн болса, самалда бір тоңар ма едік.
1937, Шұбартау
 
ЖАҢБЫРЛЫ КЕШТЕ, КӨШЕДЕ
 
Жаңбырлы кеште, көшеде
Жүрді жалғыз жас жігіт.
Дем алады күрсіне,
Өңі қашқан сұп-сұрғылт.
 
Құйып тұр жауын нөсерлеп,
Аласұрып ойнап бұлт.
Ұялаған құстардай,
Үйінде отыр барлық жұрт.
 
Жалғыз ғана жігіт жүр,
Жапанда жалғыз батырдай
Онда сірә бар не сыр,
Білер ме еді, япырм-ай!
 
Жүр ме әлде, жауыннан
Жан ләззатын табам деп.
Ескен желмен тілдесіп,
Алыстан хабар алам деп.
Кенеттен ол жанғандай,
Жарқ-жұрқ етті нажағай!
О, жоқ! Емес нажағай,
Жарқ-жұрқ етті ақ маңдай.

182
Жарқ-жұрқ етіп ақ маңдай,
Қыз келеді жарқылдап.
Қыз магниті тартқандай
Жетті жігіт жақындап.
 
Жас жүрегін қолына ап,
Қызға жігіт ұсынды.
Кетті сұлу ғайып боп...
Жігіт ауыр күрсінді.
 
Бұл бір кәміл ақиқат,
Мұнда терең бір сыр бар.
Кімде күшті махаббат
Болса, мұны сол ұғар.
1938, Алматы
 
* * *
Алыстан айтқан сөзім өтер ме екен,
Биіксіз, созсам қолым жетер ме екен.
Алам деп Айға ұмтылған жас баладай,
Қиынға қолқа салу бекер ме екен?
 
Тәуекел, бір сынайын өзімді-өзім,
Тоғындай электірдің тисін сөзім.
Әкетті мені билеп әлдеқайда,
Сұңқардай алып ұшқан жастық сезім.
 
Аспанда жарқыраған көп жұлдыз бар,
Мен соның біреуіне едім құмар.
Жақында сол жұлдызым жерге түсіп,
Таба алмай жүруші едім боп ынтызар.
 
Таба алмай  көп шарлап ем жердің жүзін,
Кез болдым, Сіз екенсіз сол жұлдызым.
Кең жайып құшағымды шақырамын,
Жаныма жылжып қана кел, жұлдызым.
24 ақпан, 1939
 

183
АЙТШЫ, ЖАНЫМ
 
Айтшы, жаным, неге тайдың сертіңнен,
Айтшы, жаным, от шығарып бетімнен.
Айтшы, жаным, біліп қана кетейін,
Өлсем-дағы сенің салған дертіңнен!
 
Айтшы, жаным, неден көңіл қалдырдым,
Айтшы, жаным, не деп серттен тандырдым?
Айтшы, жаным, не жазыппын мен саған,
Неге мұнша жүрегімді жандырдың?
Айтшы, жаным, неге суыды жүрегің?
Айтшы, жаным, талды ма әлде білегің?
Айтшы, жаным, қысып, құшып сүйгенде,
Жанбады ма, болмады ма тілегің?
1935. Орал
 
ӘЛДЕ...
 
Әлде, менің махаббатым харам ба?
Әлде, көңілім сен дегенде сараң ба?
Әлде, менің адамшылық арым кем,
Дос болуға сірә сіздей адамға?
 
Әлде, сенен басқа жарды сүйдім бе?
Сенен ұрлап жүректе сыр түйдім бе?
Әлде, мүмкін, дұшпан сөзін құп көріп,
Сабырсыз боп жоқ нәрсеге күйдің бе?
 
Әлде, мүмкін, тұтылды ма алтын күн,
Ай күңгірт боп басты ма кеп қара түн?
Әлде, мүмкін, шалқып жатқан дарияға
Күйе түсіп, қаптады ма көк түтін.
1935. Орал

184
 
 
ЖАУЫНГЕР ЖЫРЫ
 
Алқара көк астымда,
Белде болат қанжарым.
Күзеттемін мен мұнда,
Қайда менің жан жарым?
 
Ай сәулесі ойнайды.
Қанжарым да дірілдеп.
Жарым нелер ойлайды,
Отыр ма екен күлімдеп?
 
Отыр ма екен жан жарым,
Жатыр ма екен жан жарым?
Толған айдай дидарын
Көрмегелі жыл жарым.
 
Жарқылдаса қанжарым,
Жар жүзіндей қараймын.
Астымдағы ат жалын
Саусағыммен тараймын.
 
Алқара көк ойнақта,
Жарқылдай бер, қанжарым.
Алаңдатпа, ойлатпа,
Күзеттемін жан, жарым.
1940
 
 

185
* * *
 
Жаным, сәулем, еркешім, қызыл гүлім,
Тек сенімен гүлдесін жас ғұмырым.
Күздей күңгірт көңілге жаз орнатқан,
Жадыратқан жанымды сенің нұрың.
 
Күнім, Айым, жұлдызым – бәрі сенсің,
Қасиетті жаныма тек сен теңсің.
Тек сен болсаң, мен үшін бәрі жарқын,
Мейлі аспанның Ай, Күні мәңгі сөнсін.
 
Мейлі аспанның бұлты кеп бассын мені,
Жарқ етермін Күндей боп көрсем сені.
Қарт болсам мен, сен үшін жасарар едім,
Тірілер ем егер де болсам өлі!
 
Табыстырды өзіңе мені тағдыр,
Сүйдім, құштым, жанымнан төгілді жыр.
Аспан алғыс айтты ма екі жасқа,
Естен кетпес бұл кеште жауды жаңбыр.
 
Нөсерлесе аспаннан маржан жаңбыр,
Жасарар да құлпырар тау менен қыр.
Сол секілді құлпырсын біздің өмір
Деп ойлап, саған арнап жаздым мен жыр.
1941
 

186
* * *
 
Мен сүйем аспандағы алтын Күнді,
Самалды, майда желді салқын түнді.
Мен сүйем ауаменен ширатылып,
Құлаққа жылы тиген мұңлы үнді.
 
Мен сүйем сылдыраған салқын суды,
Судағы салқындаған үйрек, қуды.
Мен сүйем күн шығарда көтерілген –
Көгілдір көк жібектей – көкшіл буды.
 
Мен сүйем ерікті-еркін таудың құсын,
Сайрасатын төрт бөліп түн ұйқысын.
Мен сүймес дүниеде еш нәрсе жоқ.
Сүйемін табиғаттың барлық күшін.
 
Дүниеде сүймейін мен нені ғана –
Бәрі қызық өзіме, бәрі жаңа.
Сонда дағы  осының бәрінен де
Артық сүйем дүниеде сені ғана.
 СЕНІҢ АЛМА БАҒЫҢА
 
Сенің алма бағыңа
Шыбық шаншып кетіп ем.
Алдағы өмір бағына
Соны белгі етіп ем.
 
Келдім қайтып майданнан,
Таптым іздеп сені алғаш.
Сол шыбықтан жайқалған
Өсіпті бір алма ағаш.
 
Тұр жайқалып бағыңда,
Қызығамын, тамсанам.

187
Өзің де бұл шағыңда
Кем емессің дәл сонан.
 
Неткен жақсы жер еді
Жас шыбығым  жайқалған!
Бір сөз айтқым келеді,
Тіл жетпейді, айта алман.
1945
ҮЙ ІШІНІҢ ӘЗІЛІ
 
Тозыпты сенің көйлегің,
Тозбайтын өлең жазайын.
Болмаса сенің көмегің,
Шығар ма, құрғыр, күн сайын.
 
Құрысып жатқан көңілімді
Үтіктеп берші азырақ.
Күні бойы шимайлап,
Қалыппын шаршап, қалжырап.
 
Ашуыма ащы етіп
Жібере көрме бұрыш сап.
Жаныма сусын пейілің,
Әкелші  бері дұрыстап.
 
Уақытым тапшы, қысқартпа,
Қайшылап қиып жүрме сен.
Тұтанбай жатқан жырымды,
Қайтеді келіп үрлесең?
Бұрқ-сарқ етіп қайнаған
Қарамашы шәйнекке.
Ал, ойнайын домбыра,
Қосыла қой «ай, гөкке».
1946

188
САҚЫПЖАМАЛ
 
Сақыпжамал! Бір өзіңде
Екі әйелдің аты бар.
Күн боп көзің күлгеніңде,
Қабағыңнан ай туар.
 
Сол кез саған қарай берем
Көрмегендей мен бұрын.
Жанның сырын жатқан терең
Оқи берем жасырын.
 
Сақыпжамал! Атың қандай!
«Сәпен» дейміз қысқартып.
Жар бола гөр айтылғандай,
Сенен қайсы қыз артық?!
 
Махаббаттан талай жастың
Жүректері күюлі.
Мүмкін жөндеп сүйе алмаспын,
Өзің үйрет сүюді.
 
«Сенен артық жан табам» деп
Ойлайтын жан мен емес.
Қате бассам, кетсем желдеп,
Өзің соттап, өзің кеш.
1946
 
 

189
АҚ СӘУЛЕ
Бір күй бар домбырамда тартылмаған,
Бір сыр бар көңілімде айтылмаған.
Сен үшін келдім сақтап, сүйген сәуле!
Көзіңнен айналайын жалтылдаған.
Ақ сәуле, аспанда Аймен таласасың,
Төгіліп иығыңа қара шашың.
Жалт беріп құралай көз қарағанда,
Жанымның жайлауындай жарасасың.
 
Ақ сәуле, арнадым  мен арманымды,
Бұлбұлдай аялаған таңда гүлді.
Көркіне  еңбегі сай  келіп тұрған,
Арман не көргеніңде жан жарыңды!
 
 
* * *
Дариғашым, Дариғашым!
Қуанышым, балақаным.
Шешең – Сәпен, әкең – Қасым
Жайды саған алақанын.
Құсымыз боп қондың қолға,
Махаббатың бал бөбегі.
Көп күттіріп, келдің зорға
Өмірімнің бар керегі.
Шықты нәзік тұңғыш үнің
Күйіндей боп арманымның.
Қуанышы үй ішінің
Адам болып,  алда тұрдың.
Кіп-кішкентай көзіңді ашып,
Қарадың сен, көрдің жарық.
Өмірге ендің тайталасып,
Болмай жылап, тыпыр қағып.

190
Тосып алдық жайып жанды,
Бөледік біз махаббатқа.
Сүйдік қатты, сусын қанды,
Шомды жүрек бір рақатқа.
Бірақ, балам, кешірерсің,
Жасамадым жұртша мен той.
Ер жетерсің, түсінерсің,
– Тойым менің алда, – деп қой.
Ат қойдым мен Дариға деп.
Ұнар ма бұл? Әзір білмен.
Сақтамадым ешбір әдеп,
Қоя салдым өз еркіммен.
Дариғашым, ер жетерсің,
Оқырсың бұл өлеңімді.
Келер күндер күле келсін,
Сүйейінші бөбегімді.
1947
 
 
АЗЕРБАЙЖАН ҚЫЗЫНА
 
Атың – Сана, көзің қара, гөзәл қыз,
Жыр жаздырдың жүрегімнен амалсыз.
Мен кетермін, альбом ашып қарарсыз,
Ақын қазақ ағаны еске аларсыз.
 
Тавриз – Баку аспанында Күн Сана,
Күміс Каспий жағасында күн сана,
Жүрегіңмен жүрегімді бір сана,
Айтарым көп, айтқызбай-ақ біл, Сана,
1947
 
 

191
БАЛАМ АУЫРҒАНДА
Халім нашар. Кім ұғынар қайғымды...
Көргім келмейд күйзелгенде ай-күнді!
Жалғыз балам, Дариғашым, жалғызым!..
Бір сені  ойлап, қайрат қажып майрылды.
Аурухана үйің бе еді сен жатар,
Ата-анаңдай кім бар сені уатар?
Тілің де жоқ, уілдейсің мұңайып,
Жылап жатсың, кім әлпештеп жұбатар?
Көрдім бүгін, көрмеп едім бір айдай,
Кім болғансың? Миым қатты ұға алмай.
Ақ жүзіңде арай таңдай шалқыған,
Сәби нұрың сейіліпті тұмандай.
Тар қапаста жүдеген бір балапан
Сықылданып жатырсың сен, балақан.
Кіп-кішкентай көздеріңде кейіс бар,
Талпынбайсың, жаймайсың да алақан.
Сондай халде ұмытпайсың сен мені,
Өзің де бір едің сәби сергегі.
Көрген жерден кәмпитіңді ұсындың,
Білдім, балам, бары осы ғой сендегі.
Бердім аршып, саусақтарың үлбіреп,
Алдың менен, бір сөз айттың уілдеп.
Дәмін алып, бердің маған бір тістеп,
Мәз болдық біз бір кәмпитті бөліп жеп.
Сүйдім келіп, иісіңмен дем алдым,
Жас мейірмен рахаттанып сен қалдың.
Жайлап қана жайнап жүзің, жан бөпем,
Ай, бұрынғы қалпыңа бір келе алдың!
Ойладың ба: «Менен енді кетпес» деп?
Мен де ойлаушы ем не бір кезім өтпес деп.
Кеттім ақыр. Қала бердің тағы да,
Ақ бөпешім, арманымдай елестеп.

192
От шығады көкірегімнен, ойпырм-ай!
Ауыр соққы тиді басқа оңдырмай.
Қайтсем ғана сақтап қалам өмірін,
Құлынымды құрт ауруға қор қылмай.
Медицина, әлсіз бе едің әлі сен!
Қайдан іздеп табам енді әдіс, ем?
Қандай адам түсінер бұл халімді?
Ащы қайғы уытынан зәр ішем.
1948
 
ЖАЗ КӨҢІЛ
Жаз көңіл, жарқылдаған бұл бір шағым,
Жаныма дарытпаймын дүние шаңын.
Әніммен қарсы аламын әрбір күнді,
Жайғандай ерке нәзік жар құшағын.
 
Жаз көңіл жігіт болдық той бастаған,
Құрбыға  зейіні бар ой тастаған.
Жас өмір жайлауында шіркін көңіл
Бәйгіден күнде келіп ойқастаған.
 
Желпимін жанымда бір осындайда,
Үңілер жүрегіме досым қайда.
Кездесіп көңілімнің күнгейінде,
Әніме асыл құрбым қосылмай ма?!

193
ДАРИҒАҒА ХАТ
 
Құралай көзі мөлдіреп,
Кекіл шашы желбіреп.
«Папалап» кеп әрдайым,
Сүйдіретін маңдайын.
Қозым  менің, құлыным,
Әрі қызым, әрі ұлым.
Құсым менің, құлыным,
Әрі қызым, әрі ұлым.
Құсым менің, құлшынған,
Гүлім менің құлпырған,
Қызығына үй толған,
Көкірегіме күй болған.
Жалықтырмас жәрмеңкем,
Жайдары жаз, ақ еркем.
Көп түсірген ой маған,
Алтын оттай ойнаған.
Қуанышым арнасы –
Өмірімнің жалғасы.
Қағаз алып тартпадан,
Жазыпты ғой хат маған.
«Папа, сені сағындым...»
Деп жазыпты дарындым.
Толған жоқсың алтыға,
Сенің тұңғыш хатыңа
Қараймын да мәз болам,
Жаз осылай, жаз, балам!
1952,  Қырым.
 
 

194
СУЛИКО

жүктеу/скачать 38,48 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: