Несмотря  на  то,  что  терминология  информатики  характеризуется  отсутствием  эмоциональности

91 
 
себя  знанием  только  терминов отрасли.  Четкий  и  профессиональный  перевод  –  это  работа, 
связанная  с  терминами  и  фоновыми  знаниями.  Поэтому  недостаточные  фоновые  знания 
нередко  становятся  причиной  неверного  перевода.  Таким  образом,  среди  требований,  
предъявляемых  к  специальному  переводчику,  кроме  его  знаний  языков,  чутья, 
профессионализма и т.д., необходимо указать наличие фоновых знаний.  
9.  Иностранная  аббревиатура.  Несмотря  на  то,  что  в  исконной  арабской 
терминологии  информатики  количество  аббревиатурных  терминологических  единиц 
незначительно,  в  английской  аналогичной  терминосистеме,  являющейся  источником 
пополнения  терминолексики  компьютерного  подъязыка,  в  частности  арабского,  их 
количество  велико.  В  процессе  перевода  с  английского  на  арабский  язык  переводчики 
используют  два  способа:  транслитерация/транскрибирование  FAX  («Facsimile»  факс)  → 
«ﺲﻛﺎﻓ»  [faks]  и  описание  (расшифровка)  OS  («Operating  system»  операционная  система)  → 
«ﻞﯿﻐﺸﺘﻟا  مﺎﻈﻧ»  [Nizaam  ut-Tashgiil].  Однако  при  передаче  сокращенных  арабских  терминов, 
образованных по первому способу (транслитерации и транскрибированию) на русский язык 
переводчик часто сталкивается с проблемой арабского языка-посредника (между английским 
и  русским),  что  вызвано  в  первую  очередь  «разграничением»  между  арабским  письмом  – 
вязью  и    английским  –  латиницей.  Примером  может  быть  термин  «Modem»  («Modulator-
Demodulator»  модулятор-демодулятор),  который  в  процессе  передачи  на  арабский  язык 
«مدﻮﻣ»  [mudm]  (или  «ﻢﯾدﻮﻣ»  [mudiim]),  в  связи  с  отсутствием  буквы  «о»  заменен  буквой  «و» 
[uau]. Следовательно, арабская буква «و» может передавать две английские буквы «w» и «o». 
В данной ситуации оптимальным способом будет обращение переводчика к языку-источнику 
(английский) для достижения верного результата.  
Таким образом, проблемы перевода терминов информатики касаются лингвистических 
аспектов,  что  заключается  в  синонимии,  полисемии,  омонимии,  несоответствии 
грамматических  категорий,  а  также  факторов,  связанных  с  профессиональными  качествами 
переводчика,  в  том  числе  недостаточные  фоновые  знания,  незнание  словообразовательных 
ресурсов.  Не  менее  проблематичным  является  вопрос  об  отсутствии  специальных  арабско-
русских  и  русско-арабских  словарей,  способных  оказать  существенную  помощь 
переводчику. 
 
Список литературы 
1  Амер  Мухаммад  Ахмад.  Некоторые  проблемы  перевода  религиозного  термина  // 
Вестник КазНУ. Серия востоковедения. – 2007. – № 2 (39). – С. 90-101. 
2  Словарь  русского  языка:  Ок.  53 000  слов  /  С.И.Ожегов;  Под.  общ.  Ред.  Проф. 
Л.И.Скворцова. – М.: ОНИКС, 2005. – 1200 с. 
3  Англо-русский  и  русско-английский  словарь  компьютерной  лексики  /  Авт.-сост.: 
Мизинина И.Н., Мизинина А.И., Жильцов И.В. – М.: ОЛМА-Пресс образование, 2004. – 572 
с. 
4  Амер  Мухаммад  Ахмад.  Заимствование  и  проблемы  упорядочения  терминологии 
информатики и программирования в русском и арабском языках // ﺔﯾﻮﻨﺳ ﺔﯿﻤﻠﻋ ﺔﯾرود ﻦﺴﻟﻷا ﺔﻔﯿﺤﺻ
 ﺔﻤﻜﺤﻣ. – 1999. – № 15. – ص. 213-249. 
5 
ﺢﻟﺎﺻ ﻦﺑ ﺪﻤﺣأ ، ﻢﯿھاﺮﺑإ ﻦﺑ ﺪﻟﺎﺧ
 .
ﻲﻟﻵا ﺐﺳﺎﺤﻟا تﺎﺤﻠﻄﺼﻣ ﺐﯾﺮﻌﺗ
 .
–
 
 ،ضﺎﯾﺮﻟا
2010
 .
–
 
29
 
ص
 
6  Соловьев В.И.,  Яковенко Э.В. Краткий русско-арабский общественно-политический 
словарь. – М.: Восточная литература, 2003. – 510 с. 
 
Қазіргі  терминтану  мен  аударматану  салаларында  кеңінен  қарастырылатын 
мәселелердің бірі – бір тілден екінші тілге терминді аудару, соның ішінде араб тілінен орыс 
тіліне  Интернет  пен  компьютер  саласы  бойынша  терминологиялық  бірліктерді  аудару 
өзекті  болып  табылады.  Бұл  мәселеде  сөздіктердің  жинақталуы  мен  олардың  басып 
шығарылуы  ұзақ  мерзімді  қажет  ететіндіктен,  Интернет  пен  журнал  беттерінде  пайда 
болған  терминдерді  жүйелеп,  оларды  аударудағы  қиындықтарды  классификациялау 
маңызды факторлардың бірден бірі екенін де ескеруіміз керек.    

92 
 
The question of translation terms generally and translation the Internet and computer terms 
from Arabic into Russian particularly attracts the attention of researchers to this day. Nevertheless, 
the  private  issue  of  the  problem  of  translation  Arabic  terms  of  computer  science,  including  two 
areas the computer and the Internet, into the Russian language, which is not studied by researcher 
of our country, remains unsolved and unexplored. 
 
 
 
 
УДК 811.512.122’42 
 
А.Т. Мұхамеджанова, Г.Т. Мұхамеджанова, Ж.Т. Қадыров 
М. Қозыбаев атындағы СҚМУ 
Петропавл, Қазақстан 
elnur-09@list.ru 
 
ТІЛ БІЛІМІНДЕГІ ЛИНГВОМӘДЕНИЕТТАНУДЫҢ ЖАЛПЫ 
ПРОБЛЕМАЛАРЫ 
 
 
Мақала  тіл  мен  мәдениеттің 
байланысынан  туындаған  жаңа  бағыт  – 
лингвомәдениеттануға  арналған.  Лингвомәдениеттану  –  мәдениет  пен  тіл  бірлігінің 
жиынтығын  кешенді  түрде  қарастырып,  жүйесін  белгілейтін  тіл  білімінің  бір  саласы. 
Тілде  бейнеленетін,  тіл  арқылы  көрінетін  мәдени  құндылықтарды  өзінің  зерттеу  нысаны 
ретінде қарастырады.  
 
Тірек  сөздер:  тіл  және  мәдениет,  лингвомәдениеттану,  тілдік  тұлға,  әлемнің  тілдік 
бейнесі, лингвомәдени бірлік 
 
Тіл  арқылы  ұлттың  мәдениетін  тану  мәселесі  тіл  білімінде  көтерілгелі  біршама  уақыт 
өткені  белгілі.  Жеке  бағыт  ретінде  терең  дамып  кетпесе  де,  лингвомәдениеттанудың 
алғышарттары  Ф.  фон  Гумбольд,  Ф.  де  Соссюр,  И.Г. Гердер,  Я.Гримм,  Р.Раск,  Р.Ладо, 
Э.Сепир,  А.А. Потебня,  Ш. Балли,  Ж. Вандриес,  И.А. Бодуэн  де  Куртене,  Р.О. Якобсон, 
М. Қашқари,  Ш. Уәлиханов,  Ы. Алтынсарин,  А. Байтұрсынов,  М. Әуезов,  Х.А. Арғынбаева 
және т.б. отандық және шетелдік ғалымдардың зерттеулерінде көрініс бере бастаған. Ал ХХ 
ғасырдың соңында лингвистикада тілді құрылымдық жүйесінен тыс, лингвомәдени аспектіде 
түсіндіруді  талап  ететін  көптеген  фактілер  дүниеге  келді.  Біздің  пікірімізше,  оның  пайда 
болу  себебін  жаһандану  үдерісіне  қарсы  туындаған  оппозициялық  көзқарастардың 
қалыптасуымен  түсіндіруге  болады.  Бұл  бағыттың  негізгі  ұстанымы  ретінде  келесідей  идея 
алынды:  тіл  мен  мәдениет  тығыз  байланысты,  тіл  мәдениет  аясында  пайда  болады,  дамиды 
және мәдениет таратушысы. Ғасырлар тоғысында аталмыш идеяға негізделген жаңа ғылым – 
лингвомәдениеттану  пайда  болды.  Қазір  батыстық,  ресейлік  және  қазақстандық 
лингвомәдениеттану  халық  мәдениетінің  тілде  берілген  және  бекітілген  көрінісін  зерттеп, 
бірегей  феномендер  –  «тіл»  мен  «мәдениеттің»  өзара  байланысы  мен  қарым-қатынасын 
қарастыруға  мән  бере  бастады.  Осы  бағыттың  негізін  қалап,  қалыптасуына  елеулі  үлес 
қосқан  В.В.  Воробьевтің,  В.В.  Красныхтың,  В.А.  Маслованың,  А.Т.  Хроленконың, 
Ю.С.Степановтың,  В.Н.  Телияның,  В.И.  Карасиктің,  Ю.Д.  Апресянның,  Г.Г.  Слышкиннің, 
В.М.  Шаклейннің,  А.В.  Костиннің,  А.Д.  Шмелевтің,  Н.И.  Толстойдың,  Е.А.  Яковлеваның 
және  Ә.Қайдар,  Р.Сыздықова,  М.Копыленко,  Т. Жанұзақов,  Е. Жанпейісов,  Ш. Сарыбаев, 
О. Нақысбеков, 
Н. Уәлиев, 
Р. Шойбеков, 
Ж.Манкеева, 
Г.Смағұлова, 
Г. Сағидолда, 
С. Сәтенова,  А.Алдашева,  Р.Авакова,  З.Ахметжанова  т.б.  орыс,  қазақ  ғалымдарының 
еңбектерін атамай өтуге болмайды. 

93 
 
Лингвомәдениеттану 
бойынша 
кей 
зерттеушілердің 
сипаттамалары 
былайша 
түйінделеді:  профессор  В.В. Воробьевтің  пікірінше,  «қазіргі  таңда  лингвомәдениеттану  – 
мәдени  құндылықтардың  таңдамалы  және  ұйымдасқан  жиынтығын,  сөйлеуді  туындатудың 
және  қабылдаудың  коммуникативтік  үдерістерін,  тілдік  тұлғаның  тәжірибесін  және  ұлттық 
менталитетті  зерттейтін,  тілдік  «әлем  бейнесін»  жүйелі  сипаттайтын  және  оқытудың  білім 
беру, тәрбиелеу мен зияткерлік міндеттерін орындайтын жаңа филологиялық пән деп сенімді 
айтуға  болады»  десе  [1],  В.В. Красныхтың  тұжырымы  бойынша,  «лингвомәдениеттану  – 
мәдениеттің  тіл  мен  дискурстегі  көрінісін,  бейнесін  және  тіркелуін  зерттейтін  пән.  Ол 
әлемнің  ұлттық  бейнесін,  тілдік  сананы,  менталды-лингвалды  кешеннің  ерекшеліктерін 
зерттеумен 
тікелей 
байланысты» 
екенін 
айтады 
[2, 
12]. 
Ал 
В.А. Маслованың 
«Лингвомәдениеттану  –  лингвистика  мен  мәдениеттанудың  тоғысында  пайда  болған  және 
халық  мәдениетінің  тілде  көрініс  берген,  бекітілген  ерекшеліктерін  зерттейтін  ғылым»  - 
деген 
анықтама 
береді 
[3, 
30]. 
Қазақ 
тіл 
біліміндегі 
аударма 
саласының 
лингвомәдениеттанулық  сипатын  зерттеп  жүрген  ғалым  А.Алдашева  аталған  жаңа 
бағыттардың  отандық  тіл  біліміндегі  көрінісі  туралы  былай  дейді:  «Орта  ғасырдың  соңғы 
бөлігінде,  ғасырлар  тоғысқан  тұста  әлемдік  озық  лингвистика  тілтанымның  теориялық 
бағыттарын имманентті; структуралық лингвистикадан өзгешелеу жаңа арналарға яғни тілді 
жеке  адаммен,  оның  ойлау  өрісімен  және  рухани-практикалық  қызметімен  байланыстыра 
қарауға  қарай  бет  бұрып  отыр.  Когнитивті,  антропологиялық  лингвистика  деп  аталатын 
мүлде  жаңа  салалардың  қатарында  соңғы  жылдары  «лингвокультурология»  деп  аталатын 
бағыт та аталып келеді. Бұлардың қай-қайсысы да – қазақ тіл ғылымы төселе қоймаған соны 
салалар» [4, 221]. 
Тіл  –  ақпарат  жеткізуші  құрал.  Тіл  арқылы  жалғыз  ақпарат  қана  емес,  өн  бойына 
шоғарланған  ұлттың  танымы  мен  көзқарастары  бірге  таралады.  Бұл  тұрғыдан  тіл  – 
мәдениеттің бір бөлігі ретінде танылады. Мәдениет – адамның әлемді және өзін материалды, 
әрі рухани тұрғыда тануының нәтижесі. Адам – тіл мен мәдениетті жасаушы әрі қолданушы. 
Тіл  мен  мәдениеттің  бір-біріне  әсері,  өзара  байланысы  мен  қатынас  процесі  біртұтас  жүйе 
түрінде  өмір  сүреді.  Демек,  лингвомәдениеттанудың  зерттеу  нысаны  тіл  білімі  мен 
мәдениеттану  пәндерінің  қиылысқан  жерінен  табылады.  Лингвомәдениеттанудың  зерттеу 
пәні ретінде төмендегідей объектілерді атауға болады:  
- 
лингвоелтану объектілері – эквивалентсіз лексика; 
- 
аңыздар, ырымдар және салт-дәстүрлердің тілдегі формалары; 
- 
тілдің өзара қатынасы; 
- 
сөйлеу әрекеті; 
- 
сөйлеу этикеті және т.б. 
Мәдениеттің  тілдік  және  коммуникативтік  бірліктердегі  көрінісі,  яғни  мифтерде, 
аңыздарда,  салттарда,  дәстүрлерде,  фольклорлық  және  діни  дискурсте  тіркелген  архетиптік 
түсініктер  жиынтығы,  екі  немесе  одан  да  көп  тілдердің  материалында  анықталатын 
бірліктердің  ерекшелігі  (ішкі  форма,  құрылым,  деңгейлік  ерекшелік,  тіркесімділік,  қолдану 
жиілігі,  ассоциативтік  ореол  және  т.б.)  –  лингвомәдениеттану  пәнінің  аясында 
қарастырылатын мәселелер болып табылады.  
Лингвомәдениеттанудың  негізгі  түсініктері  –  әлемнің  ұлттық  тілдік  бейнесі, 
лингвомәдениеттану  концептісі,  лингвомәдени  бірліктер,  ұлттық  тілдік  тұлға.  Осы 
түсініктердің  қатарында  лингвомәдени  бірліктер  термині  ерекше  орын  алады,  ол  өз 
мазмұнына  ұлттық  бөлікті  топтастырған  тілдік  және  коммуникативтік  бірлік  ретінде 
анықталады. 
Лингвомәдени  зерттеулер  тіл  иеленушісінің  менталитеті  арқылы  анықталатын  сөйлеу 
актісінің  басым  өлшемдерін,  сөйлеу  клишелерін,  күнделікті  қарым-қатынастағы және  қатал 
ритуалды  этикеттік  жағдаяттардағы  тіл  иеленушілерінің  вербалды  және  бейвербалды 
әрекеттерін анықтауға бағытталған. 
Лингвомәдениеттанудың  өз  алдына  ғылыми  бағыт  ретінде  дамуының  төмендегідей 
себептері бар: 

94 
 
1) Әлемде жаһандану үдерісінің қарқынды дамуы, әрқилы мәселелерді шешу кезіндегі 
түрлі  халықтардың  әрекеті  мен  қатынасында  әмбебап  сипаттардың  белең  алуы  және  осы 
орайдағы әркімнің (тайпа, ұлт, халық) өзіне тән ерекшеліктердің ескерілу қажеттігі; 
2) Білімнің шектес салаларының (психология, әлеуметтану, этнография, мәдениеттану, 
саясаттану және т.б.) өкілдері қол жеткізген жетістіктерді лингвистердің меңгеру қажеттілігі; 
3) Лингвистикалық  білімнің  қолданбалы  жағы,  яғни  сөздің,  фразеологиялық 
бірліктердің,  жалпыға  белгілі  мәтіндердің,  формулды  этикалық  жағдаяттардың  және  т.б. 
мағыналарында  бекітілген  ұжымдық  тәжірибенің  шоғырланған  тұжырымының  құралы 
ретінде тілді ұғыну қажеттілігі. 
Дамуы  барысында  қазірге  дейін  лингвомәдениеттанудың  өз  ішінен  бірнеше  бағыт 
айқындалып отыр: 
-  тарихи тегі әртүрлі, бірақ бір-бірімен байланыста болған этностардың лингвомәдени 
ерекшеліктерін зерттеу – салыстырмалы лингвомәдениеттану; 
-  тілде  көрініс  берген  және  сақталған  әртүрлі  мәдениеттің  ерекшеліктерін  зерттеу  – 
салғастырмалы лингвомәдениеттану. 
-  белгілі уақыт мерзіміндегі бір этностың лингвомәдени жағдайының өзгеруін зерттеу 
– диахрондық лингвомәдениеттану; 
-  нақты лингвомәдени жағдаятты зерттеу – жеке әлеуметтік топтың, этностың мәдени 
тұрғыдан алғанда ерекше кезеңдегі лингвомәдениеттануы; 
-  лингвоелтанымдық сөздік құрастыру – лингвомәдени лексикография; 
Лингвомәдениеттану  синхрондық  бағытта  ғана  болмайды,  заманауи  нормалар  мен 
сөйлеу әрекеттері ережелерінің арақатынасын анықтау және әдеби, ритуалды, мифологиялық 
мәтіндердің  мазмұны  мен  мағынасын  толық  түсіну  үшін  халықтың  тілі  мен  мәдениеті 
дамуының ертедегі сатылары туралы мәліметке де ие болуы керек. Лингвомәдениеттанудың 
басты  ерекшелігі  –  қандай  да  бір  құбылысты  мәдениет  аясында  да,  тіл  аясында  да 
қарастыруында. 
Лингвомәдениеттану 
лингвоелтаным, 
этнолингвистика, 
мәдени 
антропология, 
мәдениетаралық 
коммуникация, 
әлеуметтік 
лингвистика, 
психолингвистика, 
прагмалингвистика,  мәдениеттану,  этнография,  когнитивті  лингвистика,  бейвербалды 
қатынас  теориясы,  ареалды  лингвистика,  зерттелетін  тілдің  әлемі,  тіл  философиясы  секілді 
шектес  пәндермен  үнемі  байланыста  болып  отрырады.  Шектес  пәндердің  базасын 
пайдаланып  қоймайды,  адам,  тіл  және  мәдениет  туралы  әртүрлі  пәндердің  зерттеушілері 
үшін де маңызды әрі қажетті материалдар ұсынады. 
Лингвомәдениеттанудың  негізгі  ұғымдары:  әлемнің  ұлттық  тілдік  бейнесі,  мәдени 
концепт, лингвомәдени бірлік (лингвокультурема), ұлттық тілдік тұлға. 
Әлемнің  ұлттық  тілдік  бейнесі  –  белгілі  мәдениетке  тән  дүниетанымның  ерекше 
ұлттық  тәсілінің,  әлем  бейнесі  элементтерінің  тілде  (барлық  деңгейінде)  көрінуі.  Ұлттық 
тілдердің және ұлттық сананың ерекшелігі тілдің әртүрлі деңгейінде тіркелген материалдық 
және  рухани  мәдениетпен,  табиғи  және  әлеуметтік  ортаның  шарттарымен,  өмір  салтымен, 
ерекше мазмұнмен және қызмет тәсілдерімен шарттасады. Әлемінің ұлттық тілдік бейнесі әр 
халыққа  (этнос),  әр  лингвомәдени  қоғамға  тән.  Ол  адамның  әлемге,  табиғатқа,  өзге 
адамдарға, 
осы 
қоғамның 
мүшесі 
ретіндегі 
өзіне 
қарым-қатынасының 
типін 
қалыптастырады,  әрекет  нормаларын,  соның  ішінде  адамның  қоғамдағы  сөйлеу  әрекетін 
анықтайды.  Әлемнің  ұлттық  бейнесі  аталмыш  этнос  әлемінің  ұлттық  тілдік  бейнесін 
қалыптастырады, яғни бұл ұлт танымының тілдегі көрінісі. 
Концепт  лингвомәдениеттанудың  негізгі  бірліктерінің  бірі  ретінде  мейлінше 
зерттелген, дегенмен әртүрлі бағыттарда аталмыш термин өзгеше сипатқа және мазмұнға ие 
болады.  Бұл  терминге  қазіргі  кезде  танымдық,  адамның  білім  тәжірибесі  мен  санасының 
қатынасын  білдіретін  ақпараттық  қызметі,  ұлттың  психикалық  немесе  ментальділік 
ресурстарын  түсіндіру  бірліктері  және  басқа  қырларынан  анықтамалар  беріліп  жүргені 
белгілі.  Жинақтай  айтқанда,  «концепт  –  қоғам  туралы  ұлттық-мәдени-танымдық 

95 
 
ақпараттардың  тілден  көрініс  табуы  және  адамның  әлем  туралы  мәдени  түсініктері 
бейнеленген ғаламның тілдік бейнесі», - деп  тұжырымдауға болады.  
Лингвомәдени  бірлік  таңбалар  арқылы  көрінетін  тілдің  (тілдік  мағынаның)  ғана  емес, 
мәдениеттің  (тілден  тыс  мәдени  мағынаның)  сегменттерін  қамтиды,  лингвистикалық  және 
экстралингвистикалық  мазмұнды  тоғыстырады.  Қазіргі  тіл  білімінде  тіл  мен  мәдениеттің 
элементтерін 
шоғырландырып, 
яғни 
жинақтап, 
синтездейтін 
«лингвокультурема 
(лингвомәдени  бірлік)»  [1,  5]  және  соның  аясында  «лингвомәдени  өріс»,  «лингвомәдени 
компетенция»  деген  түсініктер  қалыптасып,  түрлі  объектілермен  жұмыс  істеуде  жиі 
қолданылып  жүр.  Соның  ішінде  лингвокультурема  терминін  алғаш  ұсынған  – 
В.В.Воробьевтың 
пікірінше, 
лингвокультурема 
– 
лингвистикалық 
және 
экстралингвистикалық  ұғымдардың  диалектикалық  байланысы  болып  табылатын  кешенді 
деңгейаралық бірлік [1, 45]. 
Ұлттық  тілдік  тұлға  дегеніміз  тілдік  сананың  иесі,  яғни  тілдік  кеңістікте  – 
коммуникативтік қатынаста өмір сүретін адам. Тілдік тұлға көпқырлы құрылымды білдіреді. 
Тілдік  тұлғаның  типтері  зерттеу  пәніне  қатысты  анықталады,  ол  тұлға  –  этномәдени, 
әлеуметтік,  психологиялық;  тіл  –  сөйлеу  мәдениетінің,  тілдік  норманың  және  т.б.  типтері 
тұрғысынан  зерттелуі  мүмкін.  Бұл  белгілер  бойынша  тіл  болмысы  тілдік  тұлға  арқылы 
анықталады.  Жалпы  ұлттық  тілдік  тұлға  тілдік  сана  (ұжымдық  және  индивидуалды)  мен 
сөйлеу  әрекеті  (адамның  өмір  салты  мен  мінезін  көрсететін  коммуникативтік  әрекеттердің 
саналы  және  бейсаналы  жүйесі)  арасындағы  байланыстырушы  дәнекер  болып  табылады. 
Лингвомәдениеттану  үшін  тілдік  тұлға  тілдік  санадағы,  мәдени  құрамдас  бөліктің  сөйлеу 
қызметіндегі  көрінісімен  қызықты,  яғни  зерттеу  барысында  адамның  сөйлеу  қызметі  қалай 
болғанда  да  белгілі  бір  ұлттық  мәдениетке  тиесілі  екені  анықталады.  Осы  аталған  негізгі 
ұғымдардың аясында лингвомәдениеттану терминінің жалпы болмысы сомдалады.  
Сонымен,  лингвомәдениеттану  –  лингвистика  мен  мәдениеттану  тоғысында  пайда 
болып,  халықтың  мәдениеті  мен  тілінің  әрекеттестігін  зерттейтін  ғылым.  Тіл  мен 
мәдениеттің  әрекеттестігінде,  түптеп  келгенде,  этностың  рухани  негізі  көрініс  береді. 
И.Е.Ерғалидің  пікірі  бойынша:  адамның  рухани  негізі  –  символдардың  мағыналық  өлшемі, 
өзін  үнемі  іздеу,  табу,  жоғалту  және  қайта  кенелу.  Адамның  рухани  негізін  анықтау 
қаншалықты  сәтті  жүзеге  асса,  адамның  адам  ретіндегі  субстанционалды-рухани 
интенциясын көрсететін оның тәуелсіздік деңгейі соншалықты анықталады.  Осылайша, тіл 
мен  мәдениеттің  өзара  байланысын  зерттеу  адамның  рухани  құндылықтары  мен  рухани 
әлемін қалыптастыру барысында елеулі рөлге ие болды. Бұл ғылыми арнаның бастауы орыс 
тіл  білімінде  ресейлік  ғалымдар  Ф.И.Буслаев,  А.Н.Афанасьев,  А.А.Потебня  еңбектерімен 
жалғасып,  XIX  ғасырдың  сексенінші  жылдарында  фольклор  аясында  тіл  мен  мәдениетті 
сабақтастыра  зерттеудің  жаңа  бағытын  пайдаланған  Н.И.Толстой,  В.Иванов,  В.Н.Топоров 
сияқты  ғалымдардың  этнолингвистикалық  зерттеулері  атаулы  саланың  ғылыми негізін  биік 
сатыға  көтеріп  жіберді.  Ресейлік  ғалымдар  өз  зерттеулерінде  нақты  бір  тілдің  тарихын  сол 
ұлттың мәдениеті, тарихы, этнографиясымен тығыз байланыстыра қарастырды.  
Лингвомәдени  бірліктер  таңба-функция  бола  отырып,  коннотативтік  мағынаға  ие; 
бірнеше 
коннотативтік 
таңбалаушыны 
көрсетеді; 
қабылдаушылардың 
санасында 
өзектіленеді  немесе  өзектіленбейді;  оларды  туындатқан  идеологиялық  мән-мәтін  белсенді 
өмір сүріп тұрған кезде олар да белсенді қолданылады. 
Тілдің  қоғамдық-әлеуметтік  қызметін  күшейту,  оның  әлеуетін  көтеру  үшін  сол  тілде 
сөйлеушілердің  дүниетанымын,  ұлттық  болмысын  анықтау  қажет.  Қазіргі  таңдағы  «тіл  мен 
ұлт біртұтас» деген қағидаға сәйкес ұлтты, мәдениетті тіл арқылы тану – тіл біліміндегі жаңа 
салалардың  бірі.  Ұлт  пен  мәдениетті  ықпалдасқан  (интеграциялық)  сипатта  қарастыру  – 
лингвомәдениеттану  бағытының  еншісіндегі  мәселе.  Лингвомәдениеттану  лингвистиканың 
өз  алдына  қалыптасқан  дербес  саласы  екенін  мойындағанымызбен,  әлі  де  болса  негізгі 
ұстанымдары мен межелері, тұжырымдамалары нақтылана қоймаған ғылым. Екіұдай түсінік 
тудыратын пікірлер әлі де тереңірек ізденістерді қажет ететінін жоққа шығара алмаймыз. 
 

96 
 
Әдебиеттер тізімі 
1 Воробьев В.В. Лингвокультурология (Теория и методы). М.: Изд-во Российского ун-
та дружбы народов, 1997. - 332 с. 
2 Красных В.В. Этнопсихолингвистика и лингвокультурология . М., 2002. - 284 с. 
3 Маслова В.А. Введение в лингвокультурологию. М., 1997. - 289 с. 
4  Алдашева  А.М.  Аударматану:  лингвистикалық  және  лингвомәдени  мәселелер.  – 
Алматы, 1999. – 161 б. 
 
Статья 
посвящена 
новому 
 
направлению 
современной 
лингвистики 
– 
лингвокультурологии.  Главной  задачей  этой  науки  является  изучение  и  описание 
взаимоотношений языка и культуры, языка и этноса, языка и народного менталитета, она 
создана  на  основе  «триады»  -  «язык,  культура,  человеческая  личность».  Также 
рассматриваются основные понятии лингвокультурологии.  
 
Article is devoted to the new direction of modern linguistics – a cultural linguistics. The main 
task  of  this  science  is  studying  and  the  description  of  relationship  of  language  and  culture, 
language  and  ethnos,  language  and  national  mentality,  it  is  created  on  the  basis  of  "triad"  - 
"language,  culture,  the  human  person".  Also  the  main  are  considered  concept  of  a  cultural 
linguistics. 
 
 
 
 
ӘОЖ 415.61 

жүктеу/скачать 4,73 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: