Л а ндшафтта ну

шафты.иың оұл 
т и і і і  
жусанды дәпді нінптсеіп вскен 
қ ү р » а қ  
далалы  жәнс  дәнді  іптітееін  мен  түрлі  іивптесін  нскеи
қоиыржай  ьиналды далалы белдеудеп тұрады.
К ұріак  далалы  ландш афт  оелдсуі  Жсгісу  нЩщдс, 
Тарбагатай  тау  жоталарында  іарагап.  Кнбіпс  күпгсй  бет- 
кейлсрде  2(МК)—22(К)  м  биіктіккс  дсйіи  кнтерілсді.  Мүііда 
күцгірт  түсті  және  жай  гапа  қьыыл  қоңыр  топырақты 
жерге  бетегс,  Капкач  бсп  Қыргыл  бозьі,  еркекшни  жәис 
гүрлі  зфемерлер  мен  жусаи  нскеп.  Қолдаи  суарылган
жагдаііда бау-бақіпа, мші азыгы дақылдары сгіледі.
Қоңыржай  ылғалды  далалы  ландшафт  оелдсуі  абсо- 
лют биіктігі  2000— 2200 м-дсы  2200—2600 м-ге дейінгі тау бст- 
кейлеріпдс.  тау  жоталарыпда  жәис  гау  ііпі  жазықтарыпда 
(Кеген,  Қарқара  спяқты  жазықтарда)  орпаласқан.  Бұл
жсрлсргс  жауып-інаіпып  мол  түседі,  кейде  500—600, 
600—800  мм-ге  деіііп  жегеді.  Қоңыржай  ылгалды  далалы 
ландіпафт  белдеуіиің  күигей  бстксйлі  жәис  терісксй 
бсткейлі  түрлсрі  бар.  Күигсй  беткеилі  түрі  Талас  жәпс 
Кыргыт  Алатауыида  дамыгаи.  ЛаіідіпафтыларҮ.іпың
биогсиді  құрамдас  бнліктеріп  қиырпіық  тас  араласқап 
саздақты  пстічде  қалыптасқаи  қара  сұр  жәис  таулы- 
далалы  топырақта  нсетін  ер  гүрлі  пінптссін  мсн  қыргыз 
бозынап.  жүлгелі  бетстедеп  құралкан  нсімдік  жамылгысы 
құрайды.  Тсріекей  бетксйлі  қоңыржай  дала  лаидшафт 
бслдсуі  Казақстаниың  таулы  аймақТарыиың  бәріидс  дс 
дамыган.  Лапдпіафтысыпып. 
құрылымдық  бнліктсрі 
қиырніық  тас  араласқап  саздақты  жыныеты  псгізіпдс 
қалыіпасқап  куңі ірт түсті  кы нлл қшц>ір топыраққа өсксп
остсгслі-оүталы  әр  түрлі  іпніпссіи  жәнс  бстсгслі  бозды  әр 
түрлі  пінптссіи  нскси  тнбслі  қырқадан,/гау  жотас:ының 
жопыпап;  таудың  іпалгыпды  қара  тоиыраіыпа  нскси 
дәиді  нінптссінді-әр  гүрлі 
11ІНІі 
гссіп,  бүталы  әр  түрлі 
шннтссііі 
нсксн 
жатық. 
бстксйлсрдси, 
ЖОІІДЫ
қырқалардан;  таулы-далалы  жәие  таулы-ніаліынды  қара 
тоныраққа  нскси  әр  түрлі  ишитссінді-дшіді  ншитссні 
нсксн  тау  ііні  жатықгыгыиап  түрады.  Бүлар  іиііиара 
иіабындыгы оар жаііылым  рстіндс найдаланылады.
Ормініды-шалгыпды 
дала.іы  ландіпафг  тииі  жалиақ 
жаиырақты,  қылқан  жапырақты 
ормаиды,  субалыйлік 
піалгыпды  жәпс  іпалгыиды-далалы 
бслдсулсрдси  түрады. 
Таоигатта  оүлар  күрдслі  л аидіпаф т 
қүрылымын  түісді.
/Калпақ 
жаііііірақгы 
ормапды 
Ллпдшафт 
бслдсуі 
1300— 1500 м-гс дсйіпгі тау бсгкс йлсріидс тарагаи. Ол  Батыс 
жәпс  Солтүстік  Тяпь-Шаіп>да  жсміс  агаіиты,  Жоңгар 
Алатауы  мсп  Ал гаііда  кнктсрскті,  қайыіщы  болып  кслсді. 
Тяпіэ-Шапі,  га\ыпдагы  жсміс  ігаіптардың  (жабаііы  алма 
мси  орікіің)  гспо(|)ондық  маңычы  орасан  тор,  кнктсрск

псн  қаймн, аганітары  остксй  бекітуде  үлкен 
р ө л  
атқарады. 
Қылқан  жапырақты  орман  белдсуі  1300—1500  м-ден 
2700~2900  м-гс  дсйінгі 
т е р іс к е й  
беткейлерде  таудыц 
Сүр 
түсті орманды  гопырақтарында  дамыган.  Орманда  Тянь- 
Шань  ніыріпасы,  қарагай,  самырсын.  май  қарагай  нседі, 
белдеудің  жогарьк  бнлігінде  аріпалы  орман  Оасымырақ 
келсді.  Ормап  арасьшда  шымқай  қара  топырақты  жергс 
еексн  биік  шнитесінді  шалгынды  алаңдар  кнн.  Ортаиіа 
биік  гау бслдсуінің шымды қара тонырағында нсстін дәі
щ і 
шнп гссінді. 
ә р  
түрлі  шнғпссінді  субалмшіік  ніалғын 
тарағап.  Мысалға,  Ілс  Алатауындағы  Асы  жайлауын 
атауга  болады.  Күнгей  бсткейдің  ғаулы  даласы  ежелден 
қыстау рстінде  найдаланылады.
АСА БИІК ТАУЛЬІ АЙМАҚТАРДЫҢ ЛАНДШАФТЫЛАРЫ
Қазақстандағы  аса  биік  тауларға  Тянь-Шаньдағы 
Өгсм, Талас,  Қырғыз, Іле  Сырты,  Күнгей, Теріскей,  Кетпен 
тау 
жнгалары, 
Жоңгар 
Алатауындағы 
Қонндытау, 
Тоқсанбай,  Тышқаптау,  Солтүстік  Жоңғар  Алатауы  тау 
жоталары,  Сауыр  тауы,  Алтайдагы  Оңтүстік  Алтай, 
Қатын  тау  жоталары  жагады.  Бүлардың  тектоникалық 
қүрылымы  мсн  ғсолоғиялық  қүрылысы  бір-біріне  үқеас. 
Альпілік  орогснезғе  дойінгі  жср  бетінің  бсдері,  қазіргі 
Сарыарқа  сииқты  жас  қалқанды  нлатформалық  жазық 
болатын.  Альпілік  орогенез  басталысымен  жер  қыргысы 
тектоникалық  қозғалысыпың  белсенділігі  байқалады. 
Атан  айтқанда,  жас  қалқанды  гілатформалық  жазықтар 
жеке-жеке  оиырықты  блоктарга  бнлшектеніп,  орқаш  гау 
болып  кнтерілсді,  онырықтары  ойылыгі,  тнмен  түсіп,  тау 
іші  жәнс  тауаралық  жазықтарды  қалыптастырады,  Жер 
бетінің  гектопикалық  амплитудасы  3000-5000,  6000-7000 
м-дей. 
Осыйай 
Қазақстан 
жеріндегі 
мезокайнозой 
кезеңдерінде  тегістелін  жас  нлатформалық  жазыққа 
айналғап  ежелгі  каледон  және  герңин  қатпарлы  тауларын 
альпілік  кезеңіидсгі  тектоникшіық  белсенді  бөліктерінде 
қазіргі  қатиарлы-жақнарлы  аса  биік  жаңа  тау  түзілген. 
Олардың  абсолюг  биіктігі  3000—4000  м,  Хан  тәңірі  Қазақ- 
станның  ең  биік  нүктесі  (6995  м).  Аса  биік  таулар  мета- 
морфтапып  тастанғап  қара,  жасыл  түсті тасты,  кварңитті, 
гиейсті,  мәрмерлеигеп  әктасты,  қүм  тасты  жыныстардап’ 
граиитті,  грапитоидты  иптрузиядап  және  жанартаулық 
эффузивтен  түзілгеп.  Жср  бедері  тектоникалық-эрозия- 
лық,  тсктоникалық-дснудаңияпық  жолмен  дамыған.  Тек- 
тоникалық  жарықтары  бойынша  терең  шатқалдар  тара- 
ған. Тау  басында  үшқыр  шыіщар  жиі  ксздеседі,  тау  жота-
лары  кнбіне  кышіы  болып 
келслі.  беткейлспі 
тік  кияпы
1 5 -5 3 6
113

Қазіргі  жер  бедерінің  дамуында  жер  қыртыеының  нео- 
тектоникалық  қозгалыс  қарқыны  басылмаган,  соның 
нәтижесінде  жиі-жиі  жер  сілкіну  болып  тұрады.  Есептеу- 
лерге  қарагапда  тау  басы  жыл  сайын  5  мм-ге  көтерілуде, 
таулардың  кнтсрілуі  мен  денудацияланып  тегістелу  про- 
цестері  қатар  жүріи 
жатыр. 
Қазіргі  денудациялық
процестің  ежслгі  қатпарлы  дамыган  жерлері  аз  емес. 
Мысалы, Алтай тауындагы  аса биік тау басындағы аридті- 
денудациялық  жазықтар  осылай  түзшген.  Мүнда  таулы 
тундра  мен  жалаңаш  кесек  тасты  гау басы  ландшафтысы 
дамыған.  Тегістелген  тау  басындагы  жайлау,  әсіресе 
Кетпен тау жотасында өте жақсы сақталған.
Аса  биік  тауларда  климаттың биіктік белдеулігі байқа- 
лады.  Климаттық  биіктік  белдеулер  таудагы  ауа  массасы 
мен  айналасындағы  жазықтардағы  ауа  массасының  тәу- 
ліктік,  маусымдық  циркуляциясына,  ауа  температурасы- 
ның  биіктік  артқан  сайын  кемуіне,  температуралық  ин- 
версияға,  ауа  фронттарының  күрделенуіне,  ауадағы  су 
буының  конденсациялану  және  сублимациялану  процес- 
теріпе  байланысты  қалынтасады.  Әрбір  100  м  көтерілген 
сайын  ауа  гемпературасы  0,5°  —  0,6 -қа  суынады,  орташа 
жылдық жауын-шашып  50—60 мм  артады,  өніп-өсу кезеңі 
3—5  күнге  кемиді.  Таулардың  биікпгі  артқан  сайын  кли- 
маттың 
қалыгггасуына 
атмосфераның 
жоғары 
қабатындагы  ауаның  еркін  жағдайдағы  циркуляцияськ 
басым  әрскет  етеді.  Климат  суытады,  ауаның  орташа 
жылдық  температурасы  5°С-тан  0°С-қа  дейін  төмендейді. 
Температураның 10 С-ден  жоғары  жылдық жиыны 1000°С- 
дей,  жылдық  орташа  жауын-шашын  мөлшері  500—700 
мм-дей  болады.  Ж ауын-шашын  көбіне  қар күйінде түседі. 
Жазы  қысқа,  м ам ы рды ң  аяғында  басталып,  тамыздың 
аяғына 
дсйін 
ғана 
созылады. 
Қыркүйекте 
ауа 
температурасы  күрт  тнмендейді  де  нағыз  күз  басталады, 
көп  .кешікпсй-  қыс  түседі.  Түнгі  суық,  қысқа  өніп-өсу 
кезеңі. күшті жел, т.б. ландш афт биоқүрамдас бөліктерінің 
дамуына  қолайсыз әсер етеді.  Алтайда  2600, Сауырда 3150, 
Жоңғар  Алатауында  3200,  Теріскей  Алатауында  3450, 
Күнгей Алатауы  мсн  Іле Сырті»? Апатауында 3560, Қыргыз 
Алатауында  3660,  Талас  Алатауында  3230  м-ден  жоғары 
көпжылдық 
мүздықтардың 
шекаралары 
басталады. 
Табиғи 
лійідш афтының 
биологиялық 
белсенділігі 
тоқталады.  Кннжылдық  мұздықтардан  өзен  суы  бастау 
алады,  езеп  торы  барш ылық.  Негізгі  өзендеріне  Ертіс, 
Лепсі,  Ақсу,  Қаратал,  Іле,  Шу,  Талас  жатады.  Өзендері 
жазда  (мұздықтар  ерігеіще)  толысады.  Өзен  бастауының 
тұйықтарында  морсналы  үйінділермен  тосылып  бөгелген 
көлдер  бар.  Олар  онш а  үлкен  емес,  гидрологиялық
114

режимдері  мұздықтардың  еруі  мен  қатуына  байланысты 
қалыптасқан.
Аса  биік  таулардың  топырақ,  өсімдік  жамылгысы 
жылу  аз,  ылғалы  мол  жағдайда  дамыған.  Гумидті 
процеске  қарағанда  өсімдік  қалдықтарының  шала  шіріп 
қара  қордаға  айиалуы  басым.  Тасты  жыныстары  төменғі 
температуралық  ортада  суыққа  шыдамай  жарылып, 
үғіледі,  сөйтіп  ол  кесек  тастардан  тұратып  топырақ, 
өсімдік  жамылғысы  жоқ  жалаңаш  тасты  ландшафт 
белдеуін  құрайды.  Аса  биік  таулардың  төменгі  бөлігінде 
шымды 
топырақпеи 
жамылған 
шалғынды-далалы 
ландшафгылар  тарағаи.  Олар  субальпілік  белдеулеріп 
құрайды.  Аса  биік  таулардың  жоғары  бөлігінде  таулы 
тундра мен нивальды және гляциальды ландшафт типтері
дамығаи.
Субальпілік  шадғын  тараған  ландшафт  белдеуі  абсо-
люг  биіктігі  2200—2500  м-ден  2600-3200  м-ге  дейінгі  тау
жоталары  мен  беткейлерінде  орналасқан.  Көбіне  теріскСй
беткейінде, тегістелген  тау жоталарында дамыған.  Субаль-
гіілік  шалғЫн  таулы  шалғынды  қара  топыраққа  өсетіп
түлкіқұйрық,  қазтамақ  сияқты  дәиді  шөпгесін  топтары
мен  әр  түрлі  шөптесін  құрайды.  Таулы  шалгынның
қарсысындағы 
күнгей 
беткейдің 
таулы 
далалы
топырағында бетеге, атқонақ сияқты дәнді шөптесін өскен
далалы  және  күреңсе,  өлеңшөп  өсетін  шгшғынды-далалы
белдеу  тараған.  Шалғында да,  далалықта  да  арша  ағашы
өседі.  Оның  беткейді  бекітудеғі  маңызы  зор.  Күнгей
беткейде  жартас  пен  қорымтасты  үйінділер  жиі  кездеседі.
Олар 
шалғынды-далалы 
жайылымның 
кұнын 
төмендетеді.
Субальпілік  ландшафт  белдеуін  альпілік  лапдшафт 
белдеуі алмастырады. Оның абсолют биіктігі таудың таби- 
ғат  жагдайьша  байланысты  болатын  таулы  аймаққа 
түскен  ылі'ал  мөліиері  артқан  сайын  т,ау  басынаи  етегіне 
қарай  тәмендейді.  Альпі  белдеуі  Алтайда  2000—2500, 
Сауыр-Тарбағатайда 
2500—3000, 
Жоңғар 
Алатауында 
2200—3300,  Тянь-Шаиьда  3000—3700  м  биіктікте  тарағап. 
Белдеудің  күнгей 
және  теріскей  беткейінде  бірдей 
йолмайды,  айырмасы  100—200  м-ге  жетеді.  Бұл  айырма 
ландшафт  құрылымынан  байқалады.  Теріскей  беткейде 
таза  шалғын  тараса,  күнгей  беткейде  ландшафг  кешені 
шалғыпды-далалықтан  құралады.  Топырақ  псн  өсімдік 
жамылгысы  жоқ жартас пен  қорымтас та  кездеседі. Альпі 
беллеуінің  жср  бедері  жас  болыгі  келеді.  Ойыстар, 
шаіқалдар,  қия  беткейлер,  қырлы  тау  жоталары  осы 
ксздсгі  жср  бедсрі  ксшснінің  п е г іл   пішіні  болып 
саналады.  Климаты  —  ауаның  бос  тропосфералық
115

қабаті>іпдапл  циркуляциясына  байланысты  қалыптаса- 
ды  Соидыкіаи  жыл  бойьі  қатгы  жел  согын  гұрады. Қысы 
суық  ұ'$ак 
8—10 
айга 
дсйііі
 
созі.ілады, жазы салқын, қысқа 
15—25  айдап  аснайды.  Ж ы лды ц  ортаиіа  жауын-шашын 
мелпісрі  8СМ)— 1(ММ)  мм-дсй,  көбіие  қар  күйінде  түседі.  Қар 
жаугап  ксздс  ұйытқып  соққаи  жел  оны  тез  арада  жер бс- 
дсріпіц тсрісксй  жагыпа  үйіи  тастайды.  Ойыс  иен  шатқал 
тұйықтарыиа  жмпалгап  омбы  қар  кей  жылдары  еріп 
үлгірмсйді. Алыіі белдсуіндс  қар  көшкіиі, сел тасқыны жиі 
болып  тұрады.  Топырагы  кнбіне  саздақты  жамылгысы 
бар  жсрдс  гапа  дамыган,  қара  іпіріндісі  15“"20%-ке  дейін 
жетстіп  шымды  таулы  іпалгынды тонырақ тараган. Онша 
биік смсс  әр түрлі  піоптесіпді-кобрсзиялық шалгын өскен. 
Арасыида  дәрулік  қасисті  бар  әсімдіктер  кездеседі.  Шал- 
ГЫИЫ 
жазгы  жайлау  рстіидс  найдалаиыдады.  Түз тагыла- 
рыиаи  гаутскс, суыр, барыс, ұлар, т.б. тіршілік етеді.
2900—ЗЮ0  м-дси  3400—3800  м-гс дейнігі биіктікте  таулы 
тупдралы  лапдіпафт  ослдеуі  орпаласқан»  Бұл 
таулы- 
шымды,  жартылаи  шымтсзскті  топыраққа  өскен  жатаған 
шәпті  кёгал  жұрпақтары  бар  ірі-ірі  құздар.  Таулы  тундра 
өсімдіктсріпіц 
н п і і
і-осу  ксзеці  нтс  қысқа  болады,  күн  сәу- 
лссі  ауада  сунлмсіі  түскснімсп  қызу  осрмсйді,  түн  суық, 
күндп сшіқын, жсл  күипі соіады, топырақ беті тоқ болын 
жатады.  Топырақ,  нсімдік  жамылғысы  нашар  дамыған. 
Таулы  тундра  топырағына  мүк,  қына,  жатаған  бүталар 
ғана  нссді.  Лапдінафт  кснісніндс  жалацаш  тасты  жерлер
басым орып  алған. 
.
Аса бнік таулы  нинальды  және 
мұздықты 
ландшафты-
лар  гау  жоталарыпыц қырқалары  меи  қүзды  шындарын- 
да  бір-біріпс  кірігісс  ориаласқан.  Олардыц  лаидшафты- 
лы қ бслгілсріп  ажырату нге  қиын. Мүндай  әрекеттің прак- 
тикалық  мәиі  дс  жоқ.  Карлы  және  мұзды  ландшафт  бел- 
деулсріпің тнмснгі  иісгі  биіктік  жнніпеи  қар  жиегінің биік- 
тігіпс  сәііксс  кслсді.  Тсрісксй  бсткейдсгі  абсолют  биіктігі 
Алтайда  2700—2800,  Сауыр  мси  Тарбағатайда  3000—3100, 
Жои,ғар  Алатауыида  3200—3300,  Тяпь-Шаньда  3500—3600 
м-дси  жоғары  тарағап. Лапдшафтылары  аркгикалық  кли- 
мат сскілді  қатал  суық  жағдайда  қалыитасқан.  Ішкі ланд- 
шафт  қүрылымы  тау  жоталарыиың  үшкір  шынды  басы- 
нан,  мүздықтан,  морсналы  үйіндідсн,  мореналы  кнлден 
түзілгси.  Бүл  ослдеудс жср беті  жынысы  суыққа шыдамай 
күпггі  үгілсді.  Қар  мсн  мұздықтың  шұғыл  еруі  кезіндс 
үгінді  жыныстаи  балты қты -тасты   ссл  тасқыны  найда 
болады.  Лаидиіафт  ксшспіндс  таулы-аңғарлы  мүздық, 
қайрапды  мүз,  биік  таулардың  бстксйіндсгі  мүзды  алаң, 
кніпкіпді  қорымтас,  морсиалы  қайраң  учііі  ксздсседі.  Аса 
биік таудың  моім і  қар  мси  мұздық ландшафт белдеулерін

халы қ  ш ар у аш ы л ы гы н д а  игсру  өге  қиы н.  Мұпда  мұз 
болып  қатқан  тұ щ ы   су  көздері  бар.  О лардан  жергілікті
өзендер баеталады .
III. ҚАЗАҚСТАННЫН. ЛАНДШ АФТЫ ЛЫ Қ
(ФИЗИ КАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛ ЫҚ)  АИМАҚТАРЫ
Қ азақстан  территориясы ндагы   лан д ш аф ты лард ы   тип-
ті (зо н ал ы қ  немесе биіктік белдеулі) таксан о м и ялы қ жүие- 
де  қарастыру  жеткіліксіз.  Л ан дш аф ты ларды   биоклимат- 
ты к  ерекшеліктерімен  бірге түзілу жолдары  ар қ ы л ы  да та-
ныгі  білу  керёк.  Геологиялы қ-геом орф ологиялы қ  түзілу
жолдары  мен  неоген-антропоген  дәуірлеріндегі даму тари- 
хы  бойы нш а  Қ азақстан  территориясы пдагы   лап дш аф ты - 
лар  есгіз  л а н д ш а ф т ы л ы қ   (ф изикалы қ-географ иялы қ)  ай-
м а қ  құрайды .
1)  Ш ы ғы с  Епрона  ж азы ғы .  А й м ақ  ежелгі  (кембрий 
дәуіріне  дейінгі)  Ш ы гы с  Европа  нлатформасы ны н, оқтүс- 
тік-ш ы гы сы ндагы   Каспий  м а ң ы   си неклизасы ны ң   құры- 
л ы м д ы қ  негізін  құрай ты н   Касний  м аң ы  ойпаты   мен Ж ал- 
пы  Сырт,  О рал  алды   (Ж ем)  қы раттары н  қам тиды .  Жер 
қ ы р т ы с ы н ы ң   пеотектоникалы қ  қозгалы стары   мен  теңіз 
тран сгресси ялары н ы ң   сипаттары на  қарай  (Каспий  м аң ы  
ойпаты,  Ж ал п ы   С ы рт  пен  Орал  алды   қы раттар)  облыс- 
тарға  бөлінеді. 
Л а н д ш а ф т ы л а р ы н ы ң  
қалы птасуы нда 
Ш ыгыс  Е в р о п ан ы ң   ауа  м ассасы н ы ң   әрекеті  басы м.  0 6 - 
лы старды ң   әр қ ай сы сы   дала,  шөлейт,  ш өл  зон алары н а 
және 
оларды  
құрайты н  
өлкелерге 
жіктеледі. 
Жері 
егіншілік пен  ж ай ы л ы м   үш ін п ай далан ы лады .
2)  Баты с  Сібір  ж азы ғы .  Бұл  а й м а қ   тектоникалы қ 
жағынан  Баты с  Сібір  п л и т а с ы н ы ң  оңтүстій бөлігін  қам ти- 
ды.  Жср 
бедерінің 
неоген-антропоген 
дәуірлеріндегі 
дамуында  күрделі  өзгерістер  байқалған  жоқ.  Ж ер  бетінде 
реликтілі  көлдер  көп  тараған.  Климаты   ты м   континентті, 
ландш аф тары   о р м ан д ы   д ала  зонасы на  және  о л ар д ы ң  
зона  а р а л ы қ   өлкелеріне  жіктеледі.“Бұл  ай м ақ та  ресгіубли- 
капың  негізгі  егіс  ал қ аб ы   орналасқан.  Егістіктердің  үлесі 
көл  ар а л ы қ   ал қ ап тар д а  80—90  процент,  көл  м аң ы н д а 
50—70%,  жонды  д ен у д ац и я л ы қ   ж азы қтарда  40—60%.  Егіс- 
тікке 
ж арам сы з 
жерлер 
ж ай ы л ы м  
ретінде 
пайдаланы лады .
3)  С ары арқа  каледон  жоне  герцин  тектогенезінің нәти- 
жесіндс  көтерілген  тау л ар д ы ң   мезозой  мен  кайнозой  ара- 
сында  қирагі-бұзылып  қал ы п тасқ ан   ұсақ  ш о қ ы л ы   тау 
жүрпақтары  тараган  ж азы қ.  К лим аты   сібір  антициклоны  
әрскетіиен  ты м   континентті болы п  келеді.  Л ан дш аф ты ла-
117

ры  дала,  шелсйт  зоналары  мсп  оларды  құраитын  өлке- 
лергс  тонтасады.  Са ідақ  жсрі  сгістіккс,  тасты  және  құм- 
тасты  жсрі  жайылым  рстіпдс  пайдаланылады.  Ылгал 
балансыиып.  ксмшілігіп  Ертіс  —  Қараганды  каналы  мен 
жергілікті жср аеты суыііып, сссбіңен толықгырылуда.
4)  Тұран  жазығьі.  А ймақтың  негізің  эпигерциндік 
платформалық  құрылым  —  Тұрап  плитасы  құрайды. 
Оның  жср  бсдсрі  меіі  топырақ  жамылғысы  палеогендік 
карбопаггы  террнгсп  жыиыстары  меи  неогсн-антропоген 
дәуірлсрінің  құмды,  малта  тасты  моласса  үгінділерінен 
гүзілгсп.  Климаты  құргақ  континентті.  Аймақ  дала, 
шелсйт,  іпнл  зоналары  мен  оларды  құрайтын  өлкелерге 
бөлінеді.  Қы >ыл  қоңыр,  бозгылт  қоңыр  топырақты  жер- 
| 
лерінс  сгін  салынады.  Жср  псгізінсн  жайлым  ретінде  иай- 
далапылады.  Ауыл  ш аруаш ылыгыпың  жетістіктері  су 
проблсмасымсн  гыгыз  байланысты,  жсргілікті  жер  асты 
суып  пайдалапу  кслелі мәселе болын отыр.
5)  Орал  тауы.  Бұл  аіімақгы  Орал  тауының  жалғасы 
болып  кслстіп  Мұғалжар  тауы  алын  жатыр.  Силур  және 
деноп  дәуірлсріпің  жасыл  тасгы  эффузиисыиап,  габбро 
тәрізді  иптрузиидап  түзілген.  Ландшафтылары  аласа  тау- 
лы  синагга  болғандықтан,  құргақ  коптиисптті  климат 
қалыптасқап.  Топырақ  қабаты  мсн  есімдіктср  жамылғы- 
сы  нашар  дамыған.  Нсгізінсн  мал  жайылымы  ретінде 
пайдалапылады.  Жср  қойнауында  тас  кнмір,  мұнай. 
маргансц, фосфорит, мыс, т.б. кеп орыпдары бар.
6)  А'лтаГі-Саян  таулары. АГімақ герцин  қатнарлығында 
пайда  болғаіі,  нсгізі  гранитгі  батолиттен,  саздақты,  крсм- 
ниГілі  тақгатастан  жәнс  құм  тасган  түзілген.  Неогсн- 
антроіюгсн  жамылғысы  жұқа,  жср  қойнауындағы  ксндсрі 
жср  бстіпс  жақыи  жатыр.  Кснді  Алгай  интрузиясъі
11
да 
қорғасын,  мырыіп,  қалайы,  мыс,  нольфрам,  куміс,  сынап 
бар.  Нарын  жәпс  Күршім  жоталарында  алтын  және сирек 
мсталдар,  Қалба  жотасында  қалайы  мәнс  вольфрам 
кеидсрі  ксздессді.  Алтайда  ылғал  мол.  Жылдық  орташа 
жауып-шашын  мнлшсрі  тау  стсгіпде  300—400  мм,  тауда 
1000—1500  мм-ге  жстсді.  Атмосфералық  жауын-шашын 
шамасы 
жсткілікті 
жәие 
олардың 
жыл 
басында 
|  
бірқалынты  бнліпуі  ормап  зопасының  ксңіпсп  тарауына 
қолайлы  әсср  стеді.  Ормап  гау  бетксйлерінің  барлық  өп 
бойында  нссді.  Таулы  орманды  күлгіп  топырақтағы 
ормаи  зонасынан  биіктігі  оргаиіа  таулардың  геменгі  шсгі 
басталады.  Мұпда  850—900  м-дсн  1600—1700  м-гс  дсйінгі 
биіктіктс 
сібірлік 
қара 
самырсыи 
мсп 
қайынды 
шыріиадаіі  гұратын  қара  ормаи  ессді.  Оііы  самырсын 
мсн 
балқарагаГідап 
гұрагып 
ормаи 
ауыстырады.
%
 •
118

2700- 
)0  м  абсоліот  биікііктеп  биік  таулы  бәлік  бас- 
та\ады  ди, іл/іңиальды-пинальды зоиамеи алмасады.
7) 
Жоцғар-Сауыр-Тарбағатаіі  тауларьц  Бұл  аймақтың 
геологиялық  ііегізі  өтс  күрделі  құрылымиаи  тұрады. 
Төмеигі  палсочойлық кристалды тақтатас,  кварцит, гпейс, 
мәрмәр,  грапипердсп, орга  палсозойлық теціз  іннгіиділс- 
ріиси,  карбон  меи  иермь  дәуірлерінің  жаиартауылық 
жыиыстарыиан тузілген.  Беткі жамылгысы  иеогсидік құм- 
тас, сазтас  қабаттарынап, антропогепдік лесс, қойтас, мал- 
та  тасган  түзілгеп.  Қойпауыида  полиметалл,  мыс,  сирек 
металл  ксндсрі  бар.  Аймақ  Сауыр-Тарбагатай  жәнс  Жоц- 
ғар өлкелсріис бнлшсді.
Сауыр-Тарбагатай  влкесініц  лаидшафтысыида  сібір- 
лік-монголдық типі басым  келеді. Сондай-ақ ортаазиялық 
ландшафт  та  ксздессді.  Облыста  биіктігі  орташа  таулы 
дала,  орманды-шалгыпды-дала,  шалгынды  және  аса  биік 
таулы  і^Гяциальды-пивальды  зоиалары  дамыган.  Таулы 
қара топырагында биіктігі орташа таулы  дала зонасының 
екі  ландшафтты  бслдеуі  орналасқан.  Абсолют  биіктігі 
90—100  м-дец  1300—1400  м-ге  дейінгі  төмснгі  белдеу  бете- 
гелі-бозды,  1500—1600 м-ге дсйіигі жогаргы белдеу бозды-әр 
түрлі  шөнті  жәие  бұгалы  (итмұрынның,  қараганның, 
қарагайдыц  ну  бұталары)  ландшафттармен  сипатталады. 
Далалы  зонадан  жогарырақ  2200  м-ге  дейінгі  биіктікте 
орманды-шалгыпды  дала  зонасы  тараган.  Сібір  балқара- 
ғайыпыц,  шырпіасыныц,  аршаныц жұрнақгары бар. Аң- 
ғарлардың  бсткейінде  шетен  мен  тал  өскен.  Күнгей  бет- 
кейі  меи  үсгірггі  қырқасына  піөптесінді  дала  өсімдіктері 
өседі.  Биікгігі  орташа  таудағы  шалғынды  қара топыраққа 
өскен  субальпілік  жәие  альнілік  шалғындармеи  сипатта- 
лады.  Субальиілік 
жәііс
 
альпілік  аралас  шалғындар 
2000—2200  м-ге  дейінгі,  алыіілік  газа  шалғын  2400-2500  м- 
ден  2800-3000  м-гс  дейіпгі 
абсолют  биіктікте  кездеседі. 
2800—3000  м-дсн  жоғарыда  биік  таулы  гляциальды- 
ңивальды зона жатыр.
Жоңгар әлкесіпіц ортаазиялық ландшафтысында  ала- 
са  таулы  шөлді-швлейтті,  биікгігі  орташа  таулы  далалы, 
орманды-шалғыиды-далалы,  биік  таулы  шалгынды-дала- 
лы  және  гляциальды-нииагіьды  зоналар  тараған.  Аласа 
таулы  швлді,  шөлсйггі  ландшафтылар  таулы  қызыл 
қоңыр  жәнс  қара  топырақ  тустес  қабаттарда  вскен  дәнді 
швптесіиді  әр  гүрлі  швптссіндср  мен  бұгадан  түзілген. 
Бұл  зона  700—800  м-дсн  1200—1400  м-ге  дейінгі  биіктікте 
тараған.  Биіктігі  орташа  таулы  ормапдм-шалгынды  дала 
зопасы  скі  бслдсугс  жіктслгси.  Таулы  ормандық  қара  сұр 
жәнс 
гаулы 
шалгмндмқ 
қара 
топырақ 
іспеттсс 
топырақтагм  жалиақ  жанмрақтм  ормандар  мен  дәнді
119

шөптсспіді-әр  түрлі 
піиптссіімср  белдеуі  1200—1600  м-ге
дейііпі  биіктікті  қамтығап. 
2200—?300  м  биіктікке  дейіпгі
таулы  ормапды  қара  сүр 
жәііс
  қара 
топырақ  гүстес таулы 
іііиліыидьі  гомыраққа  шырміалы,  майқараіайлы  ормап 
ескси.  Аса  бпік  гаулы  міалгыпды  кніа  субальпшік  жәнс 
алыіілік 
ландпіа(|ггылар 
бслдсуімсн 
сииапалады.
2200
—ЗИИ) 
м-лік 
бпікгік гсгі 
гаулы 
шалгынды  қара
субалыіілік  топырақта  субалыіілік  піалгынды,  аршалы-
шалкыпды  далшіы 
белдеу  жатыр.  3400—3500  м-ге  дейінгі 
биікгіктсы  альіімлік 
таулы  шалгыпды  топырақта  альпілік 
әр  түрлі  шннті 
іналғыпды  жәие  бетеғелі-сүлы  басты 
далалы  бслдсу, 
3200—3500  м-деи  биікгікте тау бастары  мен 
беткейлсріиде  биік 
таулы  ғ.іиңиальды-иивальды  зона
орналасқаі  . 
'
І11ІІІ
8) 
Тяш.-Шань 
гаулары.  Аймақ  кембрий  дәуіріне 
дейінгі 
гастаиған 
іингінділерден, 
метаморфты 
жыныстардан, 
иалеозойлық 
ингрузиялар 
мен 
эффузи втсрден 
түзілген. 
Г еологиялық 
негізініқ 
тектоі
іи
ка
л
ы
қ 
түзілісі  әте 
күрделі.  Каледон  және  герцин 
тектогсіісздсрініц  пәтижесінде 
көтерілген  тау  жоталары 
неогеп 
дәуіріне 
дсйінгі 
аралықта 
денудацияланып 
тегістелгсп,  абсолют биіктігі 
орныққан.  Неоген-антропоген 
дәуірлеріпдс 
алыіі 
тектогенезі 
мен 
қазіргі 
неотекгоникалық 
қозғалыстыц  нәтижесінде  қайтадан  тау 
блоктары  көторіліп, 
жас  тау  гіішініне  ие  болды.  Аймақ 
лаидшафтысыныц 
ерекшеліктері  екі  өлкеніц  бөлшекте- 
нуіне  иегіз болып 
отыр.
а)  Солтүстік Тянь-Шаиь  гаулы өлкссі  кәдімгі ортагізия- 
лы қ  лапдшафтысымсн  сипатгалады.  Таулы  орманды 
қара  түсгі 
жәііе 
қара  топырақ  түстес  таулы  шалғынды 
дала  топырақты  жсрлерде  шөлейтті  дала,  орманды-шал- 
ғынды  дала  зогіалары 
орналасқан.  800—900  м-ден 
1000—1200  м-дсн  1700—2100  м-ге  дейінгі  биіктікте  дала 
зоналары  дамығаи.  Биіктігі  орташа  таулардыц  төменгі 
белдеуіпде  (1700—2100  м)  шыршалы-көктсректі  орман, 
ортацғы  гүсыпда  (2000—2300 м)  ш ырш алы орман, ал  одан 
да  биіктіктс  (2300—2700  м) 
шырш а  алқаптарыныц 
жұрнағы  бар  субалыіілік  шалғын  өседі.  Таудың  ұшар 
басыпда  іналғмндм  және  гляциальды-нивальды  зоналар 
кездсседі. Олар  төрг лапдінафты  бслдеуімен  синатталады. 
2600—2800 м-лік биіктікте  ш ырш алы  алацдардың жұрнағы 
бар  субялыіілік  шалғын,  2600—2800  м-ден  3000—3400  м-ге
дсинпт  тау  оетксилсрі  мсн  жоталарында  таза  суоалышнк 
шалгын,  бұдап  жоғарыда  3800  м-ге  дейінгі  арапықта 
субнивальды  бслдсу  жатыр.  Бұл  белдеу  биік 
таулы 
гляциальдьі-пинальды зоиамси алмасады.
*
120

ә)  Батыс  Тяпь-Шаііь  таулы  нлкссінде  ортаазиялық 
ландшафг  басым  жәпе  алдыцғы  азиялық ландшафт  кез- 
дессді.  Мұида  аласа  таулы  піөлді,  шөлейтті,  субтропикті
дала,  қоңыржай  белдсулі  дала,  шалғынды-бұталы-дала, 
биіктігі  орташа  таулы  орманды-шгшғынды-дала,  аса биік 
таулы  шалғынды-дала  жәіте  гляциальды-нивальды  зона- 
лар  бар.  Аласа  таулы  сұр  тонырақты  соранды-жусанды- 
эфсмерлі  ш ел  Қаратауда  кездеседі.  Сұр  қоңыр  және
қоңыр  топыраққа  есетін  сораңды-жусанды-арпабасты 
бетеге  өсстіп  шөлсйт  Шу-Іле  тиуларында дамыған. Таулы 
қара  топырақ  тұстес  жерге  өсетін  дәнді  шөптесінді-эфе- 
мерлі  субтрониктік  дала  Өгсм  тау  жотасына  тараған. 
Қоңыржай  бслдеулі  газа  дала  мен  шалгьшды-бұталы-
дала  барлі>іқ  тау  жоталардың  1000—1250  м-ден  1600—1800 
м-ге  дсйінгі  биікгікте  кеңінен  тараған.  Биіктігі  орташа 
таүда  ормапды-іналгыпдық-дала  зонасы  қалыптасқан.
Оның  төмснгі  бслдеуі  (1000—1200  м-ден  1700—2000  м-ге
дейін)  таулы  орманды  қара  қоңыр  топыраққа  өскен  грек 
жаңғағы,  жабайы  алма,  үйсңкі  өскен  жалпақ  жапырақты 
орманнап тұрады. Жоғарғы белдеуіне бидайықты-әр түрлі 
шөнті  дала  мен  1700-2500  м-ге  дейінгі  таулы  қара  сұр 
топыраққа «сетіп бұта тараған. Аса биік таулы шалғынды- 
дала  зоиасы  скі  белдеумен  сипатталады.  Субальпші
шалғынды-дала  белдеуі  таулы  шалғындық-дала  және
субальпілі  қоңыр  тоиырақта  өсетін  2300  2500  м-ден 
2900—3100  м-ге  дсйінгі  биіктіктерде  қалыптасқан.  Бұдан 
жоғары 
3400—3600  м-ге  дейінгі  аралықтағы 
таулы 
шалғынды  алыіілік топырақта өскен  әр түрлі шөпті-дәнді 
шөптесінді  альпілік  шалгын  жатыр.  Бұл  белдеу 3400  3600
м биіктікте  аса биік таулы  гляциальды-нивальды  зонамен
алмасады.
г
1 6 -5 3 6
121

КЕЙБІР ҮҒЫМДАР МЕН ТЕРМИҢДЕРДІҢ ҚЫСҚАША 
ТҮСІНІКТЕМЕСГ
АБИССАЛЬДЬІ  БЕЛДЕУ  —  тереңдігі  2500-ден  6000  м-ге дейінгі  мухит
түбі. 
*
АВТОТРОФТЫ  АҒЗАЛАР  —  қоршагам  ортадагы  бейорганикалык
заттан  фотосинтез  немесе  хемосинтез  процесі  кезінде  органикалық зат 
түзеді.
АГІЧЖЕШЕН 
— 
қазіргі  кездің  талабына  сай  ірі  ауылша- 
руашылықты орталықтар. 
Н Н
АДВЕКЦИЯЛЫҚ  ПРОЦЕСС  —  ауаның  горизонталь  багыттагы 
ауысуына  байланысты  болатын  түман  түсу,  найзагай  жарқылдау  үсік 
үру қүбылыстары. 
1
АККУМУЛЯЦИЯЛЬІҚ  ПРОЦЕСС  -   су,  жел,  т.б.  әсерінен  әр  түрлі
бос  жатқан  мннерал  шөгінділері  мен  органикалық  тұнбалардын  біп 
жерге жиналуы, үйілуі. 
/ 
- 
™
АКТИНОМЕТН  -   атмосферада,  підросферада  және  қүрлық бетінде 
күн  сәулесшің таралуын, түрленуін  ессптейтін геофизикалық құрал.
АЛЛЮВИИ  —  үйінді  жыныстарлың  өзен  суымен  шайылып  өзен 
арналарына жиналатын шөгінді. 
’
АЛЬПІЛІК  ТЕКТОГЕНЕЗ  —  жер  қартысының  неоген  дәуірінен  осы 
кезге деиінгі таулаізды жаратушы  қозгалысы.
ж 
М 
|
— 
жер  бетінің  күн  сәулесін  шагылыстыруы  қабілетін 
сипаттаитын фотометриялық шама.
АНТИЦИКЛОН  —  атмосферадагы  ауа қысымы  жогары аймак.
АНТРОПОГЕНДІ  ӘРЕКЕТ  —  адамның  ландшафтыны  өзгертү 
әрекеті. 
г   3
АНТРОПОГЕН  ДӘУІРІ  -   жердің  геологиялық  тарихының  қазіргі
бҮРЬ,Н басталган деп шамаланады.
.  П І П л и и ьгід і  ЛАНДШАФТ  —  адам  әрекетінен  түлеп  гайта
түзілген ландшафт. 
‘ 
-
АНТРОПОГЕНДІК 
ФАКТОР 
— 
ландшафтылардың 
пайда 
болуындагы  адам орекеті 
г
АРЕАЛ  —  жер  бетінің  жануарлар  мен  өсімдіктердің  белгілі  бір 
түрлері тіршілік ететін бөлігі. 
р
АРИДТІ  ЛАНДША.ФТ  (қуаңшылық  ландшафт)  —  қүргақ  жылы 
ландшафг,СТЬ,Қ  континенттік  ™имат 
жагдайында  қалыптасатын
Ж. Н^
А  ЦИРКУЛЯЦИЯСЫ  -   жер  бетіндегі  ауаның  әр  түрлі  қызуы
және  ондаіы  қысым  аиырмашылыгы  салдарынан  пайда  болатын  аүа 
агыстарының жүиссі. 
3
-• 
^ЭРОТЕГМИКАЛЫҚ  ГРАДИЕНТ  —  ауа  температурасының  белгілі 
бір өлніем  аиырмасы  баиқалатын биіктік.
ж ы н Г ЛИТ  ~   Жер  ҚЬІрТЬ,СЬІНЬЩ  беткі  қабгтына  қатқан  интрузивті
^ШӨЛ  адь|р)  —  эР°зияның  әрекеті  нэтижесінде  қүргақ 
климат  жагдаиында  панда  болган  аласа  т?улы  жер  бедерінің  күрдещ
кеш" и ' р,нш
6„оц“ о ™ к ” Х ү “ ЛП  1   бе™   6ір
гы лы ” ОНИКА  ~   ТІрІ  агзаяар  «•ұы.іысының  заңдылықтары  туралы
агза тІ!,шТпг,^ е ЬкІе^іФАКТОР  “   лш1Дшафтылардың  пайда  болуына  тірі 
агза тіршіліп  әрекетінің типзетін  әсері.
гылым ОФИЗИКА 
І 
бі10ЦеН0здын  физикалық  процестерін  зерттейтін
122

.  БИ О Х И М И И Л Ы К   ПРОЦЕСС  —  тірі  агіаны н,  к.оректік  з а г т а р д ы  
сііфуінен  бастап , о л а р д ы ң  т о л ы қ  ы д ы р ау ы н а дейінгі  реакциялар.
ЬИОЦЕНОЗ  —  тірш ілік  ж агдай.іарда  аэды-квпті  біркелкі  болып 
келе * ін  а й м а қ т ы  
мскендейтін 
м нкроорганиэм дер,  есім діктер  мен 
4 р у а р л а р  бірлестігі. 
Д
БОРЫК.ТМ  С О Р —  т ү э ы .ш ы г ы п   ж агқам   жер.
|   ГАЛОФИТТЕР  —  т ү з д ы   т о п ы р а қ қ а  есетін  өсімдіктер.
|   ГАМАДА —  т  а сты   ш елдердін   араб тілінде  аталуы . С олтүстік Африка 
мен  А лды ңгы   Дзиида т а р а га н .
ГЕОДЕЗИЯ  —  ж ердің  пішіні  мен  көлемін  зер ттей тін ,  о н ы ң   бетін 
план  меи  картада  бсйнелеу  үш ін  жергілікті  ж ерде  өлшеу  ж ү м ы с т а р ы и  
жүргізумеи  а й н а л ы с а т ы н   гы лы м .
ГЕОМАССА  —  т е р р и т о р и н л ы қ   т а б н га т   кеш ендерінін  б а р л ы қ  
б о л м ы сы н ьп і  м ассасы .
ГЕО М О РФ О Л О ГИ Я Л ЬІҚ   КЕШЕН  —  ж ердің  іиікі  ж ане  с ы р т қ ы
күш тері  әр екстін сн   түэілетін  ж ер бедері  пішінінін кеш ен бірлігі.
ҮХОСИНКЛИНАЛЬ  — 
ж ер  қ ы р т ы с ы н ы к   ү эы н ы н ан   соэы лы п
ж а тқ а н   тектоникалы к,  қ о зга л м а л ы   о й п а ң   умаскесі.  М үнда  сей см и к ал ы қ  
п р о ц е с т е р   күш ті б ай қ ал ад ы . 
- 
»■
ГЕОФИЗИКА  —  Ж ер д ің   ішкі  қ ү р ы л ы с ы н ,  ф н э н к а л ы қ   қаси еттерін , 
о н ы іі  қабатта])і>інда  өтіп  ж а т а т ы н   п роц естерді  зер ттей тін   гы л ы м д ар
кеш ені.  _ДИВІГ8$*  у   ^ 
~ 
т\'
 ■
-
ГЕОХИМИЯ  —  ж ердің  хим инлы қ  қ ү р а м ы н ,  ондагы   хн м и ялы қ 
т а р а л у ы   мсн  о р ы н   а л м а с т ы р у ы н   эе р тгей тін   гы л ы м .  .
ГЕРБИЦИД 
а р а м   ш вп тер д і  жою  үшін  қо.ідан ы латы н   х и м и ял ы қ  
қ о с ы л і і і с
.
ГЕРЦИНДІК  ТЕКТОГЕНЕЗ  —  д е в о н н ы н   аягы   мен  гр и а с т ы ң  б асы н д а 
болган  қ а т н а р л ы қ . 
^ г- 
г  
4
£ -'з г -Р Ё р ;'^ д  ү д ія Д Н
г  
.ЗГЕТЕР О Т Р О Ф Т Ы   ТІРІ  АҒЗАЛАР  —  д ай ы н   о р га н и к а л ы қ   з з т т а р м е н  
қ о р ек те н е тін   а гза л а р .  б ү л а р г а   ү с а қ   агэалар,  кейбір  бактсри ялар, 
ж ан у ар л ар   мсн  ад ам   ж атад ы .
ГЙ ДРО  ГЕРМИЯЛЫК.  ГРАДИЕІ1Т  —  ы лгал  ж ән е  жылу  б а л а н с ы н ы н  
белплі бір ө л ш е м   а й ы р м а с ы   б а й қ а л а т ы н   биіктнс  с а т ы с ы .
Г И Д РО Т Е РМ И Я Л Ы Қ   К О ЭФ Ф И Ц И ЕН Т  -   ы лгал  б ал ан сы н   жылу
б а л а н с ы н а   оелгендегі  ш а м а .  Т е р р и т о р и я л ы қ   та б и га т   кеш ендерінің 
қ ү р а м д ы қ   бвліктерін ің   жетіліп  кемелденуіне  қ а н ш а л ы қ т ы   өлш ем де 
ы л гал д ы ң   н см есе  ж ы лудьің  жетісгісйтінін,  а р т ы қ   екенін  көрсететін
—  суды ң  х и м и я л ы қ   жай-күйінің
тү р л і  әрсксті.
ГИДРОФКІЗИКА  —  өэен,  көл,  ж ер  а с т ы   суы ны ң,  тең із,  м ү х и т  суы- 
н ы ң  ф ім п к а л ы қ   қ ү б ы л к іс т а р ы н ,  п р о ц естер ін   зер ттей тін   гы л ы м .
ГЛЯЦИАЛЬДЫ-НИВАЛЬДЫ  ЗОНА  —  кө п ж ы л д ы қ  о м б ы   қ а р   мен
м ү зд ы қ  л а п д ш а ф т ы р л а р ы   т а р а г а н   жер.
ГРАИИ ГАЦКІЯЛЫК.  ҚОЗҒАЛЬІС  —  з а т т а р д ы ң   с а л м а қ   күші  әсерінен 
о р ы н   а л м а с т ы р у ы . 
’  . 
■
ГРА ВИ ТД Ц И ЯЛЫ К 
П РО Ц ЕСС 
— 
з а т т а р д ы ң  
т ү р л іш е  
гра-
и тац н н лы қ  қ о з г а л ы с т а р ы н а   б а й л а н ы с т ы   д а м и т ы н   қ ү б ы л ы с т а р   мен
р о ц естер .  М ы с а л ы .  сел  т а с қ ы н ы .  қ а р   көшкіні,  қ о р ы м   т а с т а р д ы ң  
Гбеткенден  сусы п  түсуі, т.б.
ГРАВИ ГАЦИЯЛ ЫК. 
ЭНЕРГИЯ 
— 
з а т т а р д ы ң  
г р а в и т а ц и я л ы қ  
қ о з г а л ы с ы н ы ң   күші.  М ы с а л ы ,  су.  жел  күш інен  электр  қ у аты н , жылу  алу.
ГУМИДТІ  П РО Ц ЕС С   —  тірі  а г з а л а р д ы ц   өлгеннен  кейінгі  шіруіне 
ЗаГіланысты б о л а  гын  қ ү б ы л ы с т а р , п р о ц е с т е р .
ГУМИДТІ  Л А Н Д Ш А Ф Т   —  к л и м а т ы   ж ы л ы   ж ә н е   ы лгалды   жердегі 
лаьдшасігг. 
-

ДЕНУДАЦИЯЛЫК  ПРОЦЕСС  -   тау  жыныстарының  үгілу  жме 
пайда  бо.ігаи  үніиділердін  биік  жерден  су.  жел,  мүздың  әрекетінен  .
сырғып. ойысқа шөгуі. 
-  „ 
.  Ж 1
ДЕПРЕССИЯ  — жср бетінің немесе жер  қыртысының оиыс жері.
ДИГРЕССИЯЛЫК 
ЛАНДШАФТ  ӨЗГЕРІСІ 
-  
ландшафтының
құнарсыздануы. 
•  ,  ■
ДРЕИАЖ  —  жср  асты  суының  деңгеиін  төмен  түсіру  үшж
қазылагын  канал. 
/
ЖЕР 
БЕТІ 
ЖЫНЫСТАРЫНЫҢ  АЭРАЦИЯСЫ 
-  
жер  беті 
жыныстары  мен  ауаның төменгі қабатындағы зат алмасуы.
ЖОҒАРГЫ  МАНТИЯ  —  жердің  ішкі  қүрылысының 900  км-ге дейінгі
ЗООМАССА  — 
тер р и то р и ял ы қ  
табнгат  кешендеріндегі  жануарлар
дүниссінен түзілген  м асса. 
>^І Н И ю $аРІ
ЗООЦЕНОЗ — 
бноценоз 
қүрайындагы  жануарлар тобы.
ИІЩЕРСИЯ  —  биіктік  ландшафт  белдеуійің  таралу  қатарының 
бүзылуы.
ИІІСОЛЯЦИИ  —  күн  радиациясының жер бетіне сәуле болып түсуі. 
ИІІСОЛЯЦИЯЛЫҚ БЕТКЕЙ  —  күнгей беткей. 
*
ИНТРУЗИЯ  —  жср  қыртысы  қойнауындағы  магмалы  жыныстар. 
КАЙНАЗОЙ  ЭРАСЬІ  —  жердің  геологиялық  тарихындагы  ең  жас 
эра,  бүдан  60—70  млн.жыл  бүрын  басталған.  Үш  дәуірге  бөлінеді:
палеогсн,  неогсн, төрттік немесе антропоген. 
8'  бШ  Щ -І
КАЛЕДОНДЫК 
ТЕКТОГЕНЕЗ 
— 
ксмбрий, 
ордовик, 
силур 
дәуірлеріидсгі  қатнарлық.  Сарыарқаның  батысы  мен  Солтүстік  Тянь-
Шані. тү іілгеи. 
®Щ|1
КАРЬОНАТТЫ  ШӨПНДІ  —  қүрамында  көмір  қышқылының
қоспаіары болатын  жыныстар.
КАППИЛЛЯРЛЫК  СУ  —  топырақ  пен  топырақ  асты  жыныс-
тарыныи  қыл  түтікиіесінен  жер  қызган  кезде  топырақ  астынан  жер
бетіне қарай көтсрілетін  су. 
,
КИММЕРИЯЛЫК  ТЕКТОГЕНЕЗ  —  мсзозой  эрасындагы  қатпарлық. 
Маңқыстау таулары түзілген. 
-  .
КЛИМАКС  НҮКТЕСІ  —  ландшафтының  дамуындагы  шарықтау
шсгі. 
< 
у
КОНГЛОМЕРАТТЫ  ЖЬІНЫС  —  жаратылысы  мен  түйірі  әр  түрлі
жыныстардың қаГітадан  жаңа қабат қүрап, тастанган түрі.
КОНСЕРВАТИВТІ  ЛАПДШАФТ  —  барлық  кешендері  динамикалық
тепе тсіеіік таиқан ландніафтылар.
КОИСУМЕНТТЕР  —  органпкалық  заттармен  қоректенуші  тірі 
агзалар. 
V
КОСМОФИЗИКА  —  ғарыштагы  физикалық  қүбылыстар  мен 
процсс гсрді зерттейтін  ғылым. 
-
КҮН  АКТИІІТІЛІГІ  —  күннің  гүрлі  қабаттарында  байқалатын 
қүбылыстардың жпынтыгы. 
^ —  • 
.  * 
^
КҮІІ  РАДИАЦИЯСЫНЫІІ  ИНТЕНСИВТІЛІГІ  -   күн  с^улесіне 
перпснднку.іяр  қоііылган,  абсоліот  қара  денеден  жасалган,  1  см  бетк«4 
минут ішінде күннен  келегін  жылу мөлиіері.
КҮНІІІЦ ТІК  РАДИАЦИЯСЬІ  — күннен жср бстіне тік түсетіи  сәуле. 
КОРРЕЛЯЦИЯ  — ө іара байланыстылық. арақатыстылық. 
КСЕРОФИТТІ  НСІМДІКТЕР  —  қүрғақшылыкқа  төзімді,  ылга.і д 
балансы  ксм  жсрлерге өсетін  өсімдіктср.
КАЛКАНДЫ  ЖАЗЫК  —  тасты  қатты  жыныстан  түзілген  жазық. 
Ежелгі  таулы  анмақтардың  үгітіліп  гсгістелгеп  аймақтарында  кеңінен 
тараған  Ьүган  Сарыарқа  мысал бола алады. 
і
КА1КЬІЛ  — бсткі  қабагы  қабыршақтанып  қатын  жататын  сор.
124

ЛАИДШ АФТ 
КАРТАСЫНЫН. 
ТҮСІНІКТЕМЕСІ 
-  
л аіщ ш аф т 
к а р т а л а р ы н д а  
ш а р т т ы  
белгілердіц 
көмегімен 
көрсетілген
террн тори ялы к. т а б н г а т   кеш ендері  кескінінін. л а н д ш а ф т ы л ы қ  м а зм ұ н ы . 
ЯИТОГЕНДІ  НЕГІЗ  (ЛИТОМАССА)  —  л а н д ш а ф т ы н ы ң   ж ы н ы с
қ а б а т т а р ы . 
'
МОЛАССА  —  т а с т ы   ж ы н ы с т ы   жердегі  тек то н и к ал ы қ  ж а р ы қ т а р д ы н
ізіне ж іиіалган  үгінділі  үнінділер.
МОРТМАССА  ~   өсімдіктер.  мен  ж ан у ар л ар д ы н   қурап  қалган
қ а л д ы қ т а р ы . 
.
М О ҒФ О М Ү СІН   —  с ы р т қ ы   к ү ш т е р   (су,  жел,  м ү з д ы қ  т.б.)  әрекетінен
түзілетін  ж ер  бедсрі  пішінінін кеш ені (өзен  ац гар ы ,  қ ү м д ы   ш агы л, т.б.)
М О Р Ф О К Ү Ғ Ы Л Ы М   —  ішкі  ж ән е  с ы р т қ ы ,  әсіресе  ішкі  к үш тер д ің
б асы м   э р е к е т   етуінсн  түзілгеи  ж ер  бедері  пішіндерінің  кешені.  М ы сал ы ,  »
та у  ж о т а с ы . тау  іші  ж а зы гы , т.б.
НАНОПЛАКАТ  —  т а қ т а й д а й  тегіс  ж азы қ.
НЕОГЕН  ДОУІ1*І  —  ж ердін  гео.іогнялы қ  та р и х ы н д а гы   кайнозой 
э р а с ы н ы ң  ж а ң а  дэуірі,  қазіргі өтіп  ж а тқ ан   антропоген  дәуірінін  алды нда 
өтксн
Н ЕО ТЕКТО Н И КА Л Ы К 
ҚО ЗҒА ЛЫ С 
— 
неоген, 
антропоген 
дәуірлсріндегі  ж е р   қ ы р т ы с ы   қ о зг а л ы с ы .
НИВАЛЬДЫ  БЕЛДЕУ  —  тау д агы   м энгі  қ а р  б асқ ан  белдеу.
ОАЗИС  (ж а зп р а )  —  ш өл  мен  ш өлейттегі  т ү щ ы   суы  б ар   көгалды 
алқап .
ОРГАНОГЕНДІ  Ш ӨГІНДІ  —  о р га н и к а л ы қ   ж олм ен  т а р а г а н   тау 
ж ы н ы с ы .
о п ы г ы к   —  ж ер   қ ы р т ы с ы н ы ң   ж а р ы қ т а р   а р қ ы л ы   төм ен   түскен 
бөлімі.
О Ғ К А Ш   ТАУ  —  ж ср   қ ы р т ы с ы н ы ц  ж а р ы қ т а р ы   а р а сы н а н   көтерілген
бөлігі.
О РФ О ГРА Ф И ЯЛ Ы К.  БЕЛГІ  —  ж ер   бедерініц  пішіні,  биіктігі,  ені, 
ү зы н л ы іъ і. о р и а л а су  б а г ы т ы .
П А ЛЕО А РКТИ КА ЛЫ К 
БИ О ГЕ О ГРА Ф И Я Л Ы Қ  
А Й М А Қ  
—
В вразннны н.  Г пм алай  т а у ы н ы ц  с о л т ү сіігін д е  ж а т қ а н  бөлігі.
ПАЛЕОГЕОГРАФИЯЛЫ К.  ЖАҒДАЙ  —  өткен  гео ло ги ялы қ  дэуірдегі 
ж ер б стін іц  ж а р а т ы л ы с   ж агдаи ы .
ПАЛЕОГЕН  Д О У ІРІ  —  ж срдін   гео л о ги ял ы қ  т а р и х ы н д а г ы   кай и азой  
э р а с ы н ы ц  ескі доуірі.  неоген  дэуірін іц  ал д ы н д а өткен.
ПАЛЕОЗОИ  ЭРАСЬІ  —  ж ерд іц   гео л о ги ял ы қ  т а р и х ы н д а гы   ескі  өмір 
кезеці.  К азіргі  ксзен н ен   570  м лн.ж ы л  б ү р ы н   б а с т а л ы п ,  340—350  млн. 
ж ы лга  с о зы л га н .  Ө сім діктер  дүн и есі  б ал д ы р л ар д ан   ірі-ірі  о р м ан  
а г а ш т а р ы н а   дейін  д а м ы г а н .  Ж а н у а р л а р   дүниесі  о м ы р т қ а с ы з д а р д а н   ірі 
б а у ы р ы м е н   ж о р г а л а у ш ы л а р г а  дейін д а м ы га н .
ПЕДОМ АССА  —  т о п ы р а қ   пен  т о п ы р а қ қ а   ай н ал а  б а с т а га н   ж ер  беті 
ж ы н ы с т а р ы н ы ц  м а с с а с ы .
ПЕРЬМ  Д О У ІРІ  —  п ал ео зо п   э р а с ы н ы н   е ц   соц гы   дэуірі,  55  млн. 
ж ы л га  с о з ы л г а н . 
О р а л   — 
Т я ііь -П Іа н ь   4*еос пнкл ин ал ы н д а  герцнн 
қ а т п а р л а н у ы   а я қ та .(іган.
ПЕНЕПЛЕН 
— 
с ы р т қ ы  
к ү ш т с р   эр ек егін ен   таулы   а н м а қ т ы ц  
тегістелін.  ж а з ы қ қ а   ай н ал га н   жері.
ПЛАКОР  —  ж ои ды   с у а й р ы қ  ж о т а с ы .
П ЛА ТФ О РМ А  
Ж А ЗЫ ҒЫ  
— 
ір гстасы  
қ а т п а р л а н б а га н  
қ а т т ы  
ж ы н ы с іа р д а іі  түзіліп.  ж ер   бсдері  ж а з ы қ   болы п  келі^ен  т е к т о іш к а л ы қ  
т ү р а қ т ы   а іім а қ .
ПЛИТАЛЫ  Ж А З Ы К   —* шөгінді ж а м ы л г ы с ы   қ а л ы ц  ж азы қ . 
ПОЛЯРЛЫК.  АССИМ ЕТРИЯ  —  С о лтү стік  п о л я р л ы қ   белдеудегі 
т а б и га г  ж а г д а ііы н ы ц   о ц т ү с т ік   п о л я р л ы қ   белдеу  т а б и г а т   ж агдай ы н а 
ү қ с а с  б о л ы п   келмсуі.
125

ҮҚСЗПР»П*ЕСТІК  ^ Н Д Ш А Ф Т   ӨЗГЕРІСІ  -   ландшафтынык  өнімділік  |
кабілетін  арттыру багытындағы түрленуі. 
, 
.  .  А_ .а(іап 
'"/ Я
ПРОЛУЦЕНТ — органикалық з а п  ар түзетін тірі  ағзалар. 
I
ПРОЛЮВИЙЛІ  ЖАЗЫК  -   қысқа  меР3^
' с“ ^ Х
З р »  
сагаларына  конус  пішіндес  сипатта  үиілген  ысырынды  жыныстардан
^ П С А м Ж  
-   қүмды  жерде есетін  өсімдік.  Бүлардын
т а м ь т і.  э Ы ш а ш а қ т ь ь ә р і’*зын больш  келеді, қүмға с.ңген суды боиына 
Ж Ш б е Ш м Ж н .   Жапырагы  мен  са^агы да  қатты, т.кенект.  болады.
БҰЛ РАДИАЦ^ЯЛЫҚЬБ
а
ІІ
а і і
С ^ ^ жер^  ЬетіІГкеліп  түскен  жиынтық 
радиацпя  мен  жер  бетінен  т^раган  эффективт.  сәулен.н  арасындагы
айырма.  Бір минөттегі ДЖ /см
РАДИАЦИЯЛЫҚ ЖЫЛУ  — күн сәулесінін, жылуы.
РАДИОАКТИВТІ  ЗАТТАР  -   күрамында  радии,  уран  сияқты 
радио^тивті  элементтері  бар  заттар.  Атомдық  өнд.р.с  кешендер.нщ
қалдь.қтаідывда 
Заттарды  ашытып,  шірітіп  ыдыратушы
ТІР‘ РЕГРЕССИЯ  -   теңіз,  көл  денгейінің  қайтуы,  ландшафтының
қ ұ н ар сы зд ан у  багы ты н дагьі  өзгерісі. 
.
РЕКРЕАКЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕ -  көрікті, саялы жерлер.
РЕЛИКТІЛІ  ҮСАҚ  ШОҚЫ  —  қатты  жынысты  жерде  сақталган
ұсақ  шоқылы  ежелл  гаулы  аймақтын үгіліп  тегістелу.нен  кеи.н түзиіген 
* ” ЬСАПМР0Ф ЛГ'  - “ ш і р П д ь . р а г а н   орган.жалык  заттармен  корек-
Щ
 
^  
^
Т€Һ^СИНЕКЛИ3А  —  жыныс  қабаттары  ойысты  болып  келетін  аймақ
(мысалы,  Касп.іГі маңы ойпаты).
СУ  ОУЫНЫН.  СУБЛИМАЦИЯЛАІІУЫ  -   ауадағы  су  буының  төмен
темпеоатүралық ортада мүз кристалдарына айналуы.
ТАКСОИОМИЯЛЫҚ  БІРЛІК  ЖҮИЕСІ  -   географиялық  кешендер 
жүйесі. Зоналы  фактордың әрекетінен типті (географиялық белдеу, зона,'  
зона  бөл.гі),  азоналы  фактордың  әрекет.нен  аимақтық  (физикалық- 
геогоафиялық  анмақ,  физнкалық-гео.-рафиялық  облыс,  физикалық-гео- 
графиялық аудаи, ландшафт) бірлік қатарлары  қүрастырылады. 
■
ТАКЫР  —  иіөл,  шөлейт  жердегі  топырақ,  өсімдік  жамылғысы
нашар дамыган, жер беті жарылып  кеткен алан*
ТДРТПА  СОР  —  шөл,  шөлейт  және  дала  зоналарының  ащы 
(түздыл.ыгы  1%-тен  жогары)  жынысты  алаң.  Көбіне  тартылып  қалган 
көл  табанында  тараган,  топырақ  жамылгысы  нашар  дамыған.  Өсімдік
жамылғысы  сораң шөптерден түрады. 
.
ТАУ  БЕТКЕЙІНІН ИНСОЛЯЦИЯЛЫҚ ӘРЕКЕТІ  -  тау беткешнін күн
сәулесін тосын  қалу әрекеті. 
_  
.
ТАУ  БЕТКЕИІНІН  ЦИРКУЛЯЦИЯЛЫК  ӘРЕКЕТІ  -   тау  беткеиінің
ауа агыиын тосып  қалу әрекеті. 
_
ТЕКТОНИКАЛЫК  ЖАРЫҚ  —  жердің  ішкі  күшіне  баиланысты  жер
қыртысының жарылуынан пайда бол» ан  жарық. 
_
ТЕКТОНИКАЛЫҚ  КОЗҒАЛЫС  —  жердің  ішкі  күшіне  баиланысты
болатын  жер қыртысының қозгалысы. 
—-
ТЕКТОНИКАЛЫК 
РЕЖИМ 
— 
жер 
қыртысы 
қозгалысы
қарқыныпың артуы  немесе  кеміп  кетуі.
ТЕМПЕРАТУРАЛЫК  ИНВЕРСИЯ  —  ауаныц  жогары  қабатындагы
температураның жылы  болуы. Таулы  анмақта  баиқаладьі.  Суьіқ ауа тау 
шатқалдарын  басып  қалады,  ал  жылы  ауа  шатқал  беткейлері  боиымен
суық ауаның үстінс шығып  кетеді. 
;Лч
ПРЕРИЙ  -   Солтүстік  Америкадагы  дала  нлмссе  саванна  өсімдіпне  |
126

ТЕҢІЗ  ТРАНСГРЕССИЯСЫ  —  теңдз  суы  деңгейінің  көтеріліп, 
күрлықты  басуы.
ТЕРМОКАРСТАЛЬІ  ОЙЫС  —  көпжылдық  тоңның  еріп  ойылып 
түскен жері.
ТЕРРАСА — өзен  аңгары  мен тау беткейіндегі текшелер.
ТЕРРИГЕНДІ  ЖЫНЬІС  —  қүрлық  бетінен  су,  жел  т.б.  күш 
әрекетінсн  үгіліп, көл, теңіз табанына үйілген жыныс. 
4
ТІК  РАДИАЦИЯ  —  гарышта,  ауада  шашырамай  күннен  жер  бетіне 
тікелей келіп түскен  сәуле. 
^
ТРАҢСФОРМАЦИЯЛАНУ  —  күн  сәулесінің,  су  буының  физикалық
қүбылыстар  мен  процестер  арқылы  түрленіп  бір  күйден  екінші  күйге 
ауысуы.  ’ 
§
ТРАНСПИРАЦИЯ —  судың өсімдік арқылы булануы.
ТРИАС  ДӘУІРІ  —  мезозой  эрасының  юрадан  кейінгі  бордан
бүрынгы  өткең  дәуір.  35  млн.  жылга  созылған.  Табигат  жагдайы 
континентті болып  келеді.
ТРОГТЫ  ШАТҚАЛ  —  тау  басындагы  тілшелі  мүздықпен  қазылып 
түзілгегі  шатқал.  Көлденең  қимасында  пішіні  астау  тәріздес  болып 
келетін тік беткейлі, ойыс түпті аңгар.
ТУРБУЛЕНТТІ  ЖЫЛУ  АЛМАСУ  —  ауа  мен  судың  турбулентті 
қозгалысы арқылы алмасатын  жылу.
ТУРБУЛЕНТТІ  ҚОЗҒАЛЫС  —  ауа  мен  судың  қүйын  тәрізді 
қозгалысы.  Ауа  мен  су  турбулентті  қозгалыс  барысында  күрделі 
траекторня бойынша жүйесіз алмасады да, түгелдей араласады.
ФЕНОЛОГИЯ  —  маусымдық  табигат  қүбылыстарын  зерттейтін 
гылым.
ФИТОЦЕНОЗ — биоценоз қүрайтын өсімдіктер тобы.
ЦИКЛ 
— 
жуық 
шамамен 
өлшенетін 
көпжылдық 
табигат 
қүбылысының ыргагы.
ЦИРКТІ 
оиыс 
—  аса  биік  тау  беткейіндегі  мүздықтар  жатқан 
жердегі  ойыс.  Олар  беткейдегі  мүздықтардың  біресе  еріп,  біресе 
қатуының нәтижесінде шүңқырланып түзіледі.
ШАШЫРАНДЫ  РАДИАЦИЯ  —  күн  сәулесінің  ауа  қабатынан 
өткенде ауаны  қүрайтын  зат түйіршіктеріне шагылысып шашырауынан 
түзілген  радиация  жиынтыгы.
ШЫҚ  НҮКТЕСІ  —  ауадагы  су  буының  су  тамшысына  айналатын 
температура шегі.
ЫЛҒАЛДАНУ КОЭФФИЦИЕНТІ  — нақтылы  жердің жылдық жауын- 
шашын мөлшерінің булангыштық мөлшеріне қатынасы.
ФОТОСИНТЕЗ  —  жасыл  өсімдіктердегі  көмірқышқыл  газдың 
жарық  энергиясы  және  су  жәрдемімен  бейорганикалық  заттардан 
органикалық зат жасау процесі.
ХЕМОСИНТЕЗ  —  кейбір  үсақ  агзалардың  қоректену  тәсілі  (олар 
бейорганикалық заттардан органикалық зат түзе алады),
ЭКЗОГЕНДІК  ГЕОМОРФОЛОГИЯЛЫҚ  ПРОЦЕСС  -   сыртқы
күштер  (жел,  су,  мүздық,  т.б.)  әрекетіне  байланысйы  болатын 
геоморфологиялық процесс.
ЭКОЛОГИЯ  —  тірі  агзалардың  айналадагы  ортамен  қарым- 
қатынасы  туралы  ілім.  Экология  ортаның  өсімдіктер  мен  жануарлар 
агзаларына, сондай-ақ олардың ортага тигізетін эсерін зерттейді.
ЭКОЛОГИЯЛЫҚ  ЖАҒДАИ  —  айналадагы  ландшафт  ортасының 
жаратылыс  жагдайына  ықпал  ететін  фактор  (ландшафт  ортасының 
жаратылыс жагдайы).
ЭКОЛОГИЯЛҺІҚ  ФАКТОР  —  айналадагы  ортаның  тірі  агзалардың 
тіршілік  ету  жагдайын  анықтайтын  сыртқы  күш  (күн  қызуы  мен  жел, 
су, өсімдіктер, ^ануарлар, адам әрекеті).
127

М А 3 М  V Н  Ы
Кіріспе  . 
. 
. 
. 
• 
• 
• 
* 
• 
• 
• 
3 
Ландшафттану 
— 
герриториялык 
табигат 
кешендері 
туралы
ІЛІМ  . 
г  ‘ 
* 
. 
* 
• 
• 
* 
• 
'
■
■
■
'
•
.
:
 
6
Террнториялық табиғат кешендеріиін. қүрамы   .
.
.
.
.
 
В
Территориялық табигат кешендерінін шекарасы 
. 
. 
. 
. 
14
Ландшафт жэне оның морфологиялық қүры лы мы   . 
.  —  
16
Ландшафт түзуші факторлар 
26
Ландшафт геохимиясы 
......................................................................... 48
Ландшафт геофизикасы  .
.
.
.
.
.
.
 
. *да.-Г- 
. 
54
Ландшафт экологиясы 
61
Ландшафтынын, д а м у ы .........................................  '  . 
. 
. 
. 
64
Ландшафтының қолданбалы  мәселелері 
.
.
.
.
.
.
 
72
Ландшафтының таксономиялық бірлік ж ү й е с і ................................ 78
Ландшафтыны зерттеудің әдістемесі  . 
. 
.  '  . 
.
.
.
 
80
К.азак.станііык, ландшафтылары.  .
.
.
.
.
.
 
89
) 
• I. 
Казақстанның 
жазық 
айм ақтары ны ң 
ландшафты-
лары  ■
  . 
. 
. 
. 
. 
. 
. 
. 
. 
. 
. 
. 
.
Орманды дала зонасының ландшафтылары 
.
.
.
.
 
90
Д а л а  з о н а с ы н ы ң  л а н д ш а ф т ы л а р ы . 
.
.
.
.
.
.
 
91
Ш ө л ей т з о н а с ы н ы ң  л а н д ш а ф т ы л а р ы   . 
. 
. 
. 
. 
. 
97
Шөл зонасының ландшафтысы 
. 
. 
4 
. 
.  . 
101
II. Қазақстанның таулы аймақтары ны ң ландшафтылары 
. 
. 
105
Аласа таулы  аймақтардың л а н д ш а ф т ы л а р ы ........................... 106
Биіктігі орташ а таулы  аймақтардың ландш афтылары...............  
111
Аса биік таулы  аймақтардың ландшафтылары  . 
. 
.  . 
ц з
III. 
Казақстанның 
ландшафтылық 
(физ и калы қ-гео гр аф иял ы қ)
аймақтары  . 
. . .  
. 
. 
............................................

жүктеу/скачать 9,71 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: