Аңқылдап , қаңқылдап, жалпылдап етістіктері
контекстте (мәнмәтінде) жағымсыз бейнелі еліктеуіш мәні арқылы сөйлеу етістіктері
бағалауыштық мәнді де қоса берген болса,
мақұлдап етістігі оң мағынадағы бағалау мәні бар
сөйлеу етістігіне жатады. Ал
деп көмекші етістігі арқылы жасалған етістіктің мағынасы
жоғарыдағы мысалдарда айтылған. Мәселен,
Сөйлеу – говорение, Үндемеу – молчание, Үндемеу коммуникативтік тұрғыдан ...
Үндемеу – қазақ мәдениеті дәстүрінде мәнді бірлік, тілдесім әрекетінде негізгі бірлігі
ретінде орын алады, ислам діні әдебиетінде
үндемеу
сабырлылылық, төзімділік деп
бағаланады, ал
бос сөз –
өсек-аяң т.б. күнә ретінде
саналған. Мысалы, Адам тілі тас жарады, тас
жармаса бас жарады (Мақал). Артық
сөйле , кем
сөйле , Таразылап тең
сөйле (Мақал). Құлаққа
кірген суық сөз – Көңліңе барып мұз болар (Мақал).
Үндемесең , үйдей пәледен құтыласың
(Мақал). Қазақ қоғамының тіршілігі, тұрмысы мен салт-дәстүрі мақсат-мұраттар халықтың
дәстүрлі менталитетінің мазмұнын құрайтын мақал-мәтелдер мен нақыл сөздерінде көрініс
тапқан. Мысалы: Жаманның көрсеткенінен, жақсының
айтқаны анық, Жақсының өзі кетсе,
сөзі қалар , жаманның өзі өлсе, несі қалар (Мақал). Осы мақалдағы
жақсы мен
жаман сөздері қазақ
ұлтында дәстүрлі ұғым, қағидаға айналған.
Пайдаланылған әдебиеттер: 1.
Дмитриев Н.К. Строй тюркских языков. – М., 1962. – 246 с.; Дмитриев Н.К. Грамматика башкирского
языка. – М.-Л.: Изд-во АН СССР, 1948. – 276 с.
2.
Оразов М. Қазақ тілінің семантикасы. – Алматы: Рауан, 1991. – 216 б.
3.
Сыздықова Р. Абайдың сөз өрнегі. (Монография). – Алматы: Арыс, 204. – 208 б.
4.
Ерназарова 3. Сөйлеу тілі синтаксисінің прагмалингвистикалық аспектісі. – Алматы, 2001. – 192 б.
5.
Қажыбеков Е.З. Глагольно-именная корреляция глагольных корней в тюркских языках. – Алматы,
Наука, 1985. – 272 с.
МЕЖДУНАРОДНАЯ КОНФЕРЕНЦИЯ «МОДЕРНИЗАЦИЯ СОЗНАНИЯ:
ХАРАКТЕР ПЕРЕДАЧИ ОБРАЗА «ӘЛЕМ» В ДУХОВНОМ НАСЛЕДИИ
111
