Алматы мектегь 1989
жүктеу/скачать 4,18 Mb. Pdf көрінісі
|
syzdykova rabiga shalabaev belgibai korkem mtindi lingvistik
| Сейі тқұл» энгімесі
Б ү л ә ңг і м е т ек с і н зер с а л а о қ ы г а н д а , м ы н а д а й с ө з д е р мен тір <естерге н а з а р а у д а р ы п , м а г ы н а л а р ы н д ұ р ы с ү ғ ы н у к е р е к б о л а д ы . Отыз ү й л і тобыр д ег е н д е г і тобыр сөзі б ү л к ү н д е « т о п т а л ы п , ж п - -іалған х а л ы қ , а д а м д а р д ы ц ж и ы н ы » д ег е н ж а л п ы м а ғ ы н а н ы біл- ціретіндігі м ә л і м. Ал б ү р ы н ы р а қ б ұл сөз тоқсан ү й л і тобыр д е ген т ә р і з д і т ұ р а қ т ы т і р к е с т е р д е келі п, « б е л г і л і бір м о т и в пе н топ- г а с қ а н ( м ы с а л ы , р у л а с а д а м д а р д ы ң т о б ы ) к ө п ш і л і к , х а л ы қ (эт- - ш к а л ы қ т о п ) » д е г е н н а қ т ы ү г ы м д ы б і л д і рг е н . Ы б ы р а й осы мо- цельді п а й д а л а н ы п , отыз ү й л і тобыр д ег е н т і р к е с а р қ ы л ы б е л г і л і 5ір м а қ с а т п е н т о п т а с қ а н к о л л е к т и в т і , я ғ н и күн к ө р і с ү ші н, о р т а - а а р ы н д а ғ ы б а с ш ы а д а м н ы ң қ о л а с т ы н а ж и н а л ғ а н р у л а с кед ей- і е р с е м ь я л а р ы н а т а й д ы . Ек і н ш і , б үл ә ң г і м ед е г і аттаныс, б а р ым та с ө з д е р і н і ц осы текс- гегі м а г ы н а л а р ы н д а д ол т а н у к ерек . М ү н д а ғ ы аттаныс — «бір •керге б а р у ү ші н ж о л ж ү р у » д е г е н ж а л п ы м а г ы н а и ы е мес , «б а- ) ы м т а н е ме се қ а р ы м т а ү ш і н а т қ а мі ну» д ег е н н а қ т ы үғымд.а ж ұ м - : а л г а н . Ал б а р ы м т а н ы ң әзі Ы б ы р а й к е з е ң і н д е не ме с е ж а з у ш ы : у рет теи о т ы р ғ а н XI X г а с ы р д ы ң I ж а р т ы с ы н д а « ө ш т е с к е н ру- і а р д ы ң н е ме с е ж е к е а д а м д а р д ы ң б і р -б і р і н е н м а л ы н ( ж ы л қ ы - :ын) к ү ш п е н а л ы п кет у» д е г е н ді б і л д і рг е н . Ал б ү л т е р м н н н і ң о ) а с т а ғ ы м а ғ ы н а с ы д а у л а с қ а н екі ж а қ т ы ң а й ы п т ы с ы б и л і к п е н ісесілген ү к і м г е к ә н б е й , к е с і лг е н қ ү н д ы , а й ы п т ы т ө л е м е с е не ме с е ' үг ел т ө л е ме с е , д а у л а с у ш ы ж а қ ( ж е к е а д а м не м е с е р у л а с т а р ) оны к ү ш п е н т ө л е т у ш а р а с ы н іздейді , я ғ н и а й ы п т ы ж а қ т ы ң м а л - лүлкі н ( қ а з а қ т ы ң негізгі б а й л ы ғ ы — ж ы л қ ы ғ ой) қ о л ж п н а п , ііттанып келі п, а й д а п а л ы п кетеді. Б ү л а к т б арымта деп а т а л а д ы . Де ме к , о б а с т а барымта с ө з і н і ң м а ғ ы н а с ы қ ү р т а р т ы н ә ке т у , та- иау емес, ө зі не б и л і к п е н к е с і л г е н ай ып , қ ұ н с и я қ т ы л а р д ы ң тніс- 'і екен ді г і н д ә л е л д е у д і ң ә ре к е т і . Э р и н е , б а р ы м т а м е н а л ы н г а н м а л ікагіа ш е к к е н д а у г е р г е тиісті м ө л ш е р д е н а р т ы қ б о л ы п ке т е д і иемесе а й ы п т ы ж а қ қ а с о л а й б о л ы п көрі н еді , с о н д ы қ т а н б а р ы м - ■аға қ арымта ( қ а р ы м т ы ) қ а й т а р ы л а д ы . Барымта, қ а р ым та сөз- іерінің т ү п - т ө рк і н і н м о н г о л т і лі не н т а б а м ы з : барымт — м о н г ол - 47 іііа, І) бір н ә р с е н і ң негізі, д ә л е л д е м е с І , 2) ф а к т , ж а ғ д а й , 3) есегі д е г е н м а ғ ы н а л а р д ы б і л д і р е т і н сөз. Ал қа р ым та м о н ғ о л д ы ц х а р и у с өз і м е н т ү б і р л е с , б ұ л с ә з «есе қ а й т а р у , ж а у а п қ а й т а р у » д е г е н ді б і л д і р е д і . Қ а з а қ т і л і н д е б арымта с ө з і н і ц м а г ы п а с ы з а м а н ө т кс н с а й ы н ө з г е р е т үс к е н . Б ұ л сөз XI X ғ а с ы р д а , ә с і ре с е о н ы ң II ж а р т ы с ы н д а ж а л п ы « т а л а у , тсңіау», я ғ н и ж ы л қ ы н ы к ү ш п е и а й д а п ( қ у ы п ) ә к е т у д е г е н ді б і л д і р у г е к ө ш к е н , з о р л ық г і е н ж а с а л ғ а н ү р л ы қ т ы ц бір тү- рін б і л д і р е т і н б о л ғ а н . Ы б ы р а й д ы ң ж а з ы и о т ы р ғ а н жүктеу/скачать 4,18 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|