Алматы мектегь 1989
жүктеу/скачать 4,18 Mb. Pdf көрінісі
|
syzdykova rabiga shalabaev belgibai korkem mtindi lingvistik
| аттаныс, оку
ри', б а рымта с ө з д е р і осы с о ң г ы м а ғ ы н а н ы б і л д і р е ді . М ү н ы : « Са у- д а е т уг е м а л ж о қ , б а р ы м т а м е н м а л а л с а м , бір к ү н д с р д е ж а у д а б і з д е н қ у ы п а л а д ы . . . » , « М а н а т ы С е й і т қ ұ л д ы ң а ғ а с ы атганыс, жү р і с п е н ж ү р т т ы ң м а л ы н ұ р л а п , б а й б о л а м ы н деп ж ү р г с н д е . . . » д еге н с ө й л е м д е р і д ә л е л д е й т үседі . К е л е с і т үс і ні п о қ и т ы н сөз — ( а с т ы қ т ы , т о в а р д ы ) а й ы р б а с ету етістігі. Б ұ л д а т а р и х п б о л м ы с т ы ң бір көрі н і сі н б і л д і р е т і н сөз. І лг ер г і ғ а с ы р л а р д а , тіпті X I X ғ а с ы р д ы ң II ж а р т ы с ы н а д ейі п, к а з а к д а л а с ы н д а ғ ы с а у д а н ы ң негізгі т ү р і — а й ы р б а с с а у д а б о л г ан, я ғ н и а д а м д а р а р а с ы н д а ғ ы м а т е р п а л д ы к ө н і м д е р а л м а с у ы а к ш а л ы с а у д а а р к ы л ы емес, о л а р д ы т і к е л е й а й ы р б а с т а у а р к ы л ы ж ү р г е н . К е й б і р ж е р л е р д е о с ы н д а й с а у д а ү ш і н а р н а й ы о р ы н д а р а ш ы л г а н , о л а р д ы о р ы с ш а м е н о в ы е д в о р ы , к а з а к ш а м ү н а н а й деп а т а г а н . X I X ғ а с ы р д ы ң б а с ы н д а б о л ғ а н о к и ғ а с е з б о л ы п о т ыр- ғ ан б ұл ә ц г і м е д е а в т о р о с ы н д а й с а у д а н ы а т а й д ы : « С е й і т қ ұ л егінді ж ы л д а н - ж ы л ғ а к ү ш е й т і п, а р ы к б а с ы н а ш ы ғ ы р с а л ы н , с уд ы ш ы г ы р м е н а й д а п , а с т ы қ т ы ң (ол к ү н д е б и д а й , т а р ы , а р п а егеді е к е н ) а р т ы ғ ы н т ө ң і р е к т е г і е лг е м а л ғ а а й ы р б а с етумен б у л а р - д ы ц м а л д а р ы көб е йі п, б а й болды. . . Қ е ш п е л і халык, б ел г іл і у а к ы т - та, м а л ы н , ж ү н - ж а б а ғ ы с ы н , т е р і- те р с ег і н к е л т і р іп , е г і н ш і л е р о л а р ғ а а с т ы ғ ы н - т о в а р ы н а й ы р б а с етіп, осы к а л ы п і п а бір ж а ғ ы егін, бір ж а ғ ы с а у д а м е н С е й і т к ү л д ы ц ж ү р т ы ж ұ р т т а н а с қ а н б а й болып т ы. . .». Ә ң г і м е т е к с ін д е г і жүрт а г а с ы д е г е н т і рк е с , әрпн е, бүгінгі о к ы р м а н к а у ы м ғ а д а ә т е т үсі ні кт і , т а н ы с с ө з д ер , я ғ ни м ұн ы «көп- ш і л і к т і ң б а с ш ы с ы , а к ы л ш ы с ы » д е г е н ді б і лд і р е т і н т і р к е с д ен дұ- р ы с ұ ғ а м ы з . Б ұ л ж е р д е а ғ а с ө з і н і ң с е м а н т и к а л ы к к ү б ы л ы с ы н а б а й л а н ы с т ы ғ а н а ә ңг і м е к о з ғ а у ғ а б о л а д ы . Б ұ л с ә з д і ң негізгі ма- г ы н а с ы « б і рг е т у ғ а н н ы ң н е ме с е т у ы с к а н н ы ң і ші нд е ж а с ы ү л к е н ер а д а м » д е г е н ді б і л д і р е ді . Б ү л с ө з д і ң осы н о м н н а т н в т і к т у р а м а ғ ы н а с ы н а н « б а с а д а м , б а с ш ы » д ег е н а у ы с п а л ы м а г ы н а с ы өте е р т е д е п а й д а б о л ғ а н д а , осы а у ы с п а л ы м а ғ ы н а с ы н а н ш ы ғ а р ы п ж а с а л г а н т і р к е с т е р а т а у р е т і н д е д ү н и е г е келге н. М ы с а л ы , отаға- сы сөзі о б а с т а «бір ш а ң ы р а к т ы ң ( яғ нн о т т ы ң - о ш а к т ы ц , с е мь я - н ың ) б а с ы » д ег е н д і б і л д і р і п , к е л е - к е л е ж а л п ы « ж а с ы ү л к е н а д а м , 48 с ы й л ы а д а м д ы ( ә ц г і м е ер а д а м т у р а л ы ) » а т а у ғ а к ө ш к е н . Е л ағ а с ы , а у ы л а ғ ас ы, жүрт а ғ а сы , жігіт а ғ а с ы д е г е н т і р к с с т с р дс осы ү л г і д е ж а с а л г а и , о л а р « к о л л е к т и в б а с ш ы с ы , б е л г і л і бір топ- т ы ц ( а у ы л д ы ц , ж і г і т т е р д і ң т. б.) б а с ш ы с ы , б а с ы » д е г е н ү г ы ы д а ж ү м с а л а д ы . Л ғ а сөзі е р т е р е к т е « ә с к е р н б а с ш ы , қ о л б а с ш ы » д ег е п т е р м и н - д і к м ә нд е де қ о л д а н ы л ғ а н . О г а н б а т ы р л а р ж ы р л а р ы п д а к е з д е с е - тін: Б а т ы р ж і г і т ж а у б а е т а р , Л ғ а ж і г і т қ о л б а с т а р д ег е н ж о л д а р д о л е л б о л а а л а д ы . Ті пті күні к е ше г і М а х а м б е т т і ц өзі: С а н ше- ру л і қ о л б о л с а, Б а т ы р л а р б о л а р ағасы... И с а т а й д е г е п а ғ а м б ар , А қ к і р е ук е ж а г а м б а р — деп, а ғ а сөзін « қ о л б а с ш ы , ә с к е р п б а с ш ы» м а ғ ы н а с ы н д а к е л т і р е д і . Д е м е к , Ы б ы р а й қ о л д а н ғ а н жұрт а ғ а с ы д ег е н а т а у « к ө п ш і л і к - тіц, т о б ы р д ы ц ( «о т ыз үйл і к с д с й д е н б а с т а л ы п » , б і р т е - б і р т е к өш- пелі е лде г і ж а р л ы - ж а қ ы б а й л а р ке лі п қ о с ы л г а н 400 ү йд і ц ) б а с ш ы с ы » д ег е н ү ғ ы м д ы б ереді . Е ң с о ң г ы т а л д а у осы т е к с т е г і х а л ы қ с ө з і н і ң м а ғ ы п а с ы н а қ а - т ыс т ы. Ы б ы р а й б ұ л ш ы ғ а р м а с ы н д а х а л ы қ с өзі н этнос ( э т н и к а - л ы қ е д и н и ц а , я г н и б ел г і л і бір х а л ы қ , м ы с а л ы , қ а з а қ х а л қ ы д е ген с п я қ т ы ) д ег е н т е р м и н д і к м ә нд е е мес , де мос , я ғ н и ж а л п ы « к ө п ші л і к , а д а м д а р т о б ы , к о л л е к т и в » д ег е н м а г ы н а д а ж у м с а й - ды: ...бүл о т ы з ү йл і к е де й д і қ а л а й ш а ет сем х а л ы қ қ а т а ры н а қо- с а м ы н дегі о й ғ а к а л а д ы . . . С е й і т қ ұ л д ы ц өзі де, ж и ы л г а п х а л қ ы д а м а л д а р ы көб е йі п б ай ы д ы . . . Б ұ л а р д ы ц бір а у ы з г а қ а р а и , бе- кінген хс і л ық еке иі н б а й қ а г а н соц, м а л г а қ ы з ы қ қ а и с ы р т т а г ы к ө ш и е л і х а л ы қ т а р б а т ы п к е ле а л м а д ы . . . С о л д а н ы ш н а н кі сі ні ц а қ ы л ы м е и егіиді ә д е т е тк е н х а л ы қ Қ а б ы р г а с у ы н ы ц б о й ы п д а олі кәп... Міне, б ұл с ө й л е м д е р д і ц б а р л ы г ы н д а д а х а л ы қ сөзі « көи ші - л і к ж ү р т , а д а м д а р т о б ы » м а ғ ы н а с ы н д а ғ а н а кел г ен. жүктеу/скачать 4,18 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|