парасат ;  36. «Геосаясат» терминін енгізген:  Фридрих Ратцель

215 
8 - БӨЛІМ 
ТАРИХ ФИЛОСОФИЯСЫ 
 
Аталмыш оқу құралының сегізінші бөлімінде тарихтың мән-маңызы 
жөніндегі философиялық тұжырымдамалар, тарихи үрдістің дамуының 
бағыттары мен теоретикалық моделдері, тарихтың қозғаушы күштері мен 
тарихи үрдістердің критерийлері сияқты тарих философиясының кейбір 
аспектілері қарастырылған. Қосымша материал ретінде жетінші бөлімдегі 
105 - кесте, 110 - кесте және 111 - 112 кестелер, сонымен қатар оныншы 
бөлімдегі оқу материалдарын пайдалануға болады.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

216 
134 - кесте 
 
АДАМЗАТ БАЛАСЫНЫҢ ТІРШІЛІК ЕТУ ТӘСІЛІ 
__________________________________________________ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
АДАМЗАТ БАЛАСЫНЫҢ
ТАРИХИ ҒҰМЫР КЕШУ 
КЕЗЕҢДЕРІНІҢ ҮШ БАСПАЛДАҒЫ
 
 
ОТЫРЫҚШЫ
- ЕГІНШІЛІК 
 
КӨШПЕЛІ –
МАЛШЫЛЫҚ 
 
АҢШЫЛЫҚ –
БАЛЫҚШЫЛЫҚ 

217 
135 - кесте 
 
ТАРИХ ФИЛОСОФИЯСЫНЫҢ БАСТЫ МӘСЕЛЕЛЕРІ 
__________________________________________________________________ 
 
ТАРИХ ФИЛОСОФИЯСЫ 
 
ТАРИХТЫҢ МӘН-МАҢЫЗЫ 
 
ТАРИХТЫҢ БАҒЫТ-БАҒДАРЫ 
 
ТАРИХИ ДАМУДЫҢ ТҮПКІЛІКТІ ЗАҢДАРЫ 
 
ТАРИХИ ҮРДІСТЕРДІҢ КРИТЕРИЙЛЕРІ 
 
ТАРИХИ ДЕТЕРМИНИЗМ 
 
ТАРИХТЫҢ ҚОЗҒАУШЫ КҮШТЕРІ 
 
АДАМЗАТТЫҢ ТАРИХИ ДАМУ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ 

218 
136 - кесте 
 
ТАРИХТЫҢ МАҢЫЗЫДЫЛЫҒЫ ЖӨНІНДЕГІ
БАСТЫ ФИЛОСОФИЯЛЫҚ ТҰЖЫРЫМДАМАЛАР 
__________________________________________________ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
«ЖАНДЫ ТАЗАРТУ» ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ: 
Үнді классикалық философиясы, Платон, неоплатонизм 
 
ПРОВИДЕНЦИАЛИЗМ ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ:
Христиан теологиясы және философия 
ИДЕАЛИСТІК ТҰЖЫРЫМДАМА: 
 
Г.Лейбниц, И.Фихте, Г.Гегель және т.б. 
МАРКСИСТІК ТҰЖЫРЫМДАМА: 
 
К.Маркс және оның жақтастары 
РУХАНИ-ҒАРЫШТЫҚ ЭВОЛЮЦИЯ 
ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ: 
Махатма, Е.Блаватская,
Н. және Е.Рерихтар 
БАСТЫ ФИЛОСОФИЯЛЫҚ 
ТҰЖЫРЫМДАМАЛАР 
 

219 
137 - кесте 
ТАРИХИ ҮРДІСТІҢ БАҒЫТТАРЫ МӘСЕЛЕЛЕРІН
ФИЛОСОФИЯЛЫҚ ТҰРҒЫДА ШЕШУ 
__________________________________________________________________ 
 
 
ТАРИХИ 
ҮРДІСТІҢ
 
БАҒЫТТЫ 
-ЛЫҒЫ 
БОЛМАЙДЫ 
ТАБИҒИ ЖӘНЕ 
ҚОҒАМДЫҚ 
ҮРДІСТЕРДІҢ
АЙНАЛЫМЫ 
 
ТАРИХИ ҮРДІСТІҢ
 
БАҒЫТТЫЛЫҒЫ 
ТАРИХТЫҢ 
РЕГРЕССИВТІ 
ДАМУЫ 
ДЕГЕН 
БОЛАДЫ 
 
ТАРИХТЫҢ 
ПРОГРЕССИВ 
-ТІ ДАМУЫ 
ДЕГЕН 
БОЛАДЫ
 

220 
 
138 - кесте 
 
 
ТАРИХТЫҢ ҚОЗҒАУШЫ КҮШТЕРІ 
______________________________________ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
ОБЬЕКТИВТІ 
 
СУБЬЕКТИВТІ 
Тарихи- табиғи 
заңдылықтары 
Жағрапиялық
жағдайлар 
Ғарыштық ықпал 
(жер шары, жұлдыздар
және т.б.) 
Белгілі тарихи 
тұлғалар
Әлеуметтік топтар мен 
таптар 
Бұқара халық 
 
Тарих субъектілері 
ОБЬЕКТИВТІ 
 
 
СУБЬЕКТИВТІ 
 
 
ТАРИХТЫҢ ҚОЗҒАУШЫ КҮШТЕРІ 
 
Жер шарындағы 
психосфералардың
ықпалы 
 (шағын әлемдер) 

221 
139 - кесте 
 
ТАРИХИ ҮРДІСТІҢ БАСТЫ КРИТЕРИЙЛЕРІ 
_____________________________________________________ 
 
 
 
АДАМНЫҢ РУХАНИ ӨСУІ 
 
 
АДАМ БОСТАНДЫҒЫНЫҢ КЕҢЕЮІ 
 
 
ТАБИҒАТ КҮШТЕРІН ИЕЛЕНУ 
 
 
ҚОҒАМНЫҢ ӨНДІРІСТІК КҮШТЕРІНІҢ
ДАМУЫ 
 
 
ҒЫЛЫМ МЕН ТЕХНИКАНЫҢ ДАМУЫ 
 
 
АДАМЗАТТЫҢ БІРЛЕСУ ЖОЛЫНА БАСТАУЫ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

222 
Қосымша сұрақтар: 
 

Тарих философиясы дегенді қалай түсінесің? Оның негізгі 
мәселелеріне не жатады? 

Тарих философиясын зерттеудегі О.Шпенглер, А.Тойнби және 
К.Ясперс сияқты ғалымдардың еңбектерінің мәні неде? 

Тарихтың қозғаушы күштері деген ұғымды қалай түсінесің? 

Қазақтың немесе Қазақ Елінің тарихтағы алар орны қандай? 

Тарихи сана – дегеніміз не? Қазақтың ұлт ретінде әрі қарай 
қалыптасуына тарихи сананың қандай әсер-ықпалы бар? 

Этнос және оның белгілері қандай? 

Қоғамда ұлтаралық қатынастарды реттеудегі тарихтың рөлі қандай? 
Нақыл сөздердің мән-мағынасын түсіндіріп беріңіз! 
 

Жеті атасын білмеген ер – жетесіз, жеті ғасыр тарихын білмеген ел – 
жетесіз! (қазақ даналығы).

Тарихи шындықта идеалға орын жоқ. Онда тек деректер ғана болуы 
тиіс. Ешқандай ақиқат деген жоқ, деректер ғана бар (О.Шпенглер). 

Қазір біз дүниеге тұтас жер шары тұрғысында емес, оның түкпір-
түкпірге бөлінген бөлшектері тұрғысынан ойлаймыз. Мұны тек 
философтар мен тарихшылар ғана әлі күнге білмей жүр (О.Шпенглер). 

Өзге елде сұлтан болғанша, өз еліңде ұлтан бол! (қазақ мәтелі). 

Мен өз Отанымды сынаудан, оны ренжітуден, тіпті, оны қорлаудан да 
қорықпаймын. Тек алдаудан сақтасын (П.Чаадаев). 
 

Тарихта мағына жоқ (К.Поппер).
 

Әрбір орыс адамының тарихи маңызы – оның Отанға сіңірген 
еңбегімен, оның адамдық қадір-қасиеті – оның патриотизмінің күшімен 
өлшенеді (Н.Г.Чернышевский).

Табиғатты тануды – үйренуге болады: ал тарихтың білгірі болып – туу 
керек (О.Шпенглер).

Тарихта ұдайы осылай болып тұрады: ол алға қадам жасаған еді, сол 
үшін әлденесін құрбандыққа шалуға тура келді (Ж.Деррида). 

Лениннің «әулиелілігі» – Мәскеудің Иерусалим атанғаны сияқты 
(Ж.Деррида). 

Тарих идеалдарды аяусыз таптап отырады, ал егер әлде бір адам немесе 
халық белгілі бір кезеңде әділдік үшін күш қолданудан бас тартса, онда 
ол ой мен ақиқат әлеміндегі теориялық даңққа ие болып шыға келеді, 
бірақ бұл – оның шындықтың не екенін жақсы білетін басқа бір күшпен 
тайталаста ұтылып қалғанын білдіреді (О.Шпенглер).

Бар дәуірлерде де адам өзін «тарихи бетбұрыста» тұрмын деп ойлаған 
(Т.де Шарден). 

223 

жүктеу/скачать 6,3 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: