Бүгінгі таңда рейтинг кеңінен танымал болып келеді, әлемнің 50-ден аса мемлекетінде түрлі ұйымдар өздерінің ұлттық рейтингілерін жариялауда. Ол жоғары оқу орнының бәсекеге қабілеттілігін және білім беру жүйесінің сапа

Ґ

№ 9-10 (867)

 шілде-тамыз 

2011 жыл

4

Шешен сол – сөйлер сөзден қамалмаса

В истории развития науки Республики Казахстан Ахмеджанов Хаким Ахмеджанович оставил свой яркий след как ведущий гидро-

метеоролог республики, возглавлявший с 1967 по 1976 годы Казахский научно-исследовательский гидрометеорологический институт 

(КазНИИГМИ), который был основан в 1950 году. В настоящее время этот институт называется «Республиканское государственное 

предприятие «Казахский научно-исследовательский институт экологии и климата» Министерства охраны окружающей среды РК». 

СЛАВНЫЙ ЮБИЛЕЙ НАШЕГО ВЫПУСКНИКА

(к 90-летию Ахмеджанова Хакима Ахмеджановича)

Ахмеджанов Хаким Ахмеджанович 

родился  5  августа  1921  г.  в  селе 

Новобогатинское  Баксайского  района 

Гурьевской  области  Казахской  ССР  в 

семье  крестьянина.  В  1934  г.  окончил 

пять  классов  Новобогатинской  школы 

рабоче-крестьянской  молодёжи  и  по-

ступил  в  Гурьевское  педагогическое 

училище. 

В 1938 г. по направлению поступил 

на  физико-математический  факультет 

Уральского педагогического института 

им.  А.С.Пушкина.  В  августе  1941  года 

студент  IV  курса  нашего  института 

Ахмеджанов Хаким был призван в ар-

мию  и  направлен  в  Высший  военный 

гидрометеорологический  институт 

Красной армии в городе Москве, кото-

рый окончил в 1944 г., получив диплом 

военного  инженера-метеоролога.  Во 

время  войны  служил  старшим  ме-

теорологом  при  командном  пункте 

ВВС  Краснознамённого  Балтийского 

флота,  метеобюро  11-й  штурмовой 

авиационной дважды Краснознамённой 

Новороссийской дивизии ВВС КБФ. За 

гидрометеорологическое обеспечение 

бомбово-штурмовых  ударов  авиации 

Выборгской,  Нарвской,  Таллинской, 

Эзельской, Мемельской, Кёнигсбергской 

и  Пилавской  операциях,  позволивших 

командованию дивизии принять реше-

ние  по  произведению  ударов  на  пре-

дельном радиусе действия штурмови-

ков, Ахмеджанов Хаким Ахмеджанович 

награждён орденом «Красная звезда». 

Имеет  три  боевые  медали:  «За  взя-

тие  Кёнигсберга»,  «За  победу  над 

Германией», «30 лет Советской Армии 

и Флота». После войны оставался слу-

жить  начальником  метеостанции  15 

отдельной  авиационной  технической 

роты  ВВС,  инженером-метеорологом 

метеорологической  службы  штаба 

военно-воздушных  сил  8  Военно-

Морского  флота  (бывший  Северный 

Балтийский флот).

В 1948 г. вернулся к мирной трудо-

вой  деятельности,  работая  завучем  и 

учителем  физики  и  математики  в  СШ              

им. Амангельды села Новобогатинск.

В  1950  г.  окончил  свой  родной 

Уральский  педагогический  институт  и 

начал педагогическую и научную дея-

тельность в Гурьевском государствен-

ном  учительском  институте,  пройдя 

путь от преподавателя до заведующего 

кафедрой физики и математики. В 1958-

1960 годах Ахмеджанов Х.А. учился в 

аспирантуре  кафедры  аэродинамики 

Ленинградского  политехнического 

института им. М.И.Калинина. Успешно 

защитив в 1964 г. свою научную рабо-

ту, получил учёную степень кандидата 

технических  наук.  После  окончания 

аспирантуры (с 1960 г. по 1967 г.) рабо-

тал заведующим лабораторией химии 

и нефти в г. Гурьеве.

С  19 67  г.  А хмед жанов  Хак им 

Ахмеджанович  возглавил  Казахский 

Научно-исследовательский гидромете-

орологический институт (КазНИИГМИ) 

в  г.  Алма-Ате,  который  на  террито-

рии  Западной  Сибири,  Казахстана 

и  Средней  Азии  являлся  ведущим 

научно-методическим  учреждением  в 

области гидрометеорологии отгонного 

животноводства.  На  посту  директо-

ра  института  Хаким  Ахмеджанович 

проявил себя хорошим органи-

затором науки, благодаря чему 

в  институте  дополнительно 

были  созданы:  отдел  селевых 

исследований,  сектор  водных 

ресурсов и экспедиция радио-

локации активных воздействий. 

В  1974  году  начала  работу 

аспирантура  по  специально-

стям  «Метеорология,  клима-

тология,  физика  атмосферы» 

и  «Гидрология  суши  и  водные 

ресурсы».  Под  руководством 

Ахмеджанова Х.А. КазНИИГМИ 

стал головным учреждением в 

СССР по исследованию приро-

ды селевых потоков, разработке 

методики их расчёта и прогноза. 

Впервые в мировой практике в 

горах Заилийского Алатау была 

создана экспериментальная ла-

боратория по воспроизведению 

селевых  потоков  в  естествен-

ных условиях. 

Учитывая  особенности  развития 

сельского  хозяйства  республики,  от-

вечая его практическим запросам, учё-

ными института впервые в СССР была 

создана новая отрасль агрометеороло-

гической  науки  –  агрометеорология  и 

зоометеорология отгонно-пастбищного 

животноводства. В короткий срок были 

разработаны агроклиматическое райо-

нирование пустынно-пастбищной зоны, 

критерии опасных для выпаса и стрижки 

овец гидрометеорологических условий, 

методы прогноза этих условий, методы 

оценки и прогноза урожая пастбищной 

растительности. Все эти методы широко 

использовались в практике оперативно-

го гидрометеорологического обслужи-

вания сельского хозяйства Казахстана 

и  других  регионов  СССР,  а  так же 

Монголии.  Крупные  исследования  вы-

полнены в области изучения климати-

ческих ресурсов республики, ветрового 

режима и гололёда, ресурсов облачной 

влаги,  горно-долинной  циркуляции  в 

горных и предгорных районах. 

Результаты  большой    научной  ра-

боты  Ахмеджанова  Х.А.  опубликова-

ны  в  более  чем    50  научных    трудах, 

в  том  числе:  в  монографии  «Климат 

города  Алма-Аты»,  в  серии  науч-

ных  публикаций  по  оценке  влияния 

Каспийского  и  Аральского  морей  на 

климат Казахстана. 

Для нужд народного хозяйства под 

редакцией  Хакима  Ахмеджановича 

подготовлены такие фундаментальные 

издания,  как:  монография  «Климат 

Казахстана», «Справочники по климату 

СССР», агроклиматические справочни-

ки  по  областям,  серии  томов  научно-

справочной монографии «Ресурсы по-

верхностных вод СССР» по территории 

Казахстана,  составлены  гидрологиче-

ские,  климатические  и  агроклимати-

ческие  карты  комплексного  научно-

справочного Атласа Казахской ССР.

Ст уденты-географы  ЗКГ У  им.                         

М.Утемисова  широко  используют  во 

время  практических  занятий  и  при 

выполнении  ими  своих  курсовых  и 

дипломных  работ  научные  труды,  из-

данные  учёными  КазНИИГМИ  под  ру-

ководством  Ахмеджанова Х.А. В наши 

дни некоторые выпускники продолжают 

славные традиции и успешно работают 

сотрудниками гидрометеорологических 

станций в нашей области и других об-

ластях Западного Казахстана.

валентин АмельченКо,

Зав. кафедрой географии, 

канд. географ. наук                                                      

М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университетінің «Қазақ филологиясы» кафедрасының 

оқытушысы Сұлтанғалиева Рита Бекжанқызы Түркия елінің Стамбул қаласында өткен «Халықаралық Алтай 

симпозиумына» қатысып қайтты. Екінші рет өтіп отырған бұл басқосу жайында іссапармен барып келген Рита 

Бекжанқызымен сыр бөліскен едік.

Стамбул сапарынан

Үстіміздегі  жылдың  18-19  шілде 

к ү н дері  Тү рк ия  елінің  С там бул 

ш а һ а р ы н д а   « А л т а й  т і л д е р і н і ң 

халықаралық симпозиумы» өткен еді. 

Іссапар жайында Рита Бекжанқызынан 

білгеніміз, симпозиумда алтай 

тілдерімен қатар түркі тілдеріне 

ортақ  тілдік  факторлар  ба-

рысы  сөз  болған.  Бірнеше  ел 

ғалымдарының  басын  қосқан 

симпозиум  -  ортақ  тілдік  про-

блемалар  аясында  бірнеше 

кезеңге бөлінген. Екінші рет өтіп 

отырған бұл басқосуда көптеп 

қарастырылмай  жүрген  алтай 

тілдерін зерттеуге де баса на-

зар  аударылған.  Түркология 

саласы жетелі зерттеліп жүрсе, 

алтай  тілдерінің  зерттелуі 

осы  уақытқа  дейінгі  аралықта 

қалыс  қалып  келгендігі  анық. 

Қырғызстандағы  Қырғыз-түрік 

Манас университеті, Кореяның 

Корея университеті, Түркияның 

Стамбул  университеті,  Менеджмент 

университеті  мен  Өзбекстан  ғылым 

академиясының  ұйымдастыруымен 

өткен симпозиумның негізгі бағыты - ал-

тайистиканы зерттеу, алтай тілдерінің 

өзге  тілдермен  байланысын,  шығу 

төркінін қарастыру. 

Бұл жиында тек туыстығы жағынан 

б а й л а н ы с т а р  т у р а с ы н д а  қ ұ н д ы 

пікірлер  айтылып,  осы  проблема  ая-

сында алтайист, түрколог ғалымдар өз 

зерттеулерімен, зерттеу жобаларымен 

таныстырған.  Сондай-ақ Тілдің тарихы, 

теориясы,  әдістемесі  секцияларымен 

қатар  тіл мәдениеті, психолингвистика, 

социалингвистика,  паралингвистика 

салалары  бойынша  да  отырыстармен 

жалғасын тапқан. 

Ә д е б и е т   с а л а с ы   б о й ы н ш а 

фольклорға  арналған  арнайы  секция-

лар жұмыс жасап, әдебиет теория-

сы саласында бірқатар баяндама-

лар талқыланған. Әріптесіміз Рита 

Бекжанқызы  осы  симпозиумға 

«Диалог  проблемасының  өзге 

әдебиеттану ғылымында зерттелу 

тарихы»  тақырыбында  баяндама 

ұсынған.  Ғалым  сапар  барысы 

жайында  өз  ойын:  «Диалог  про-

блемасы әдебиеттану ғылымымен 

қатар, тіл біліміне де ортақ зерттеу 

нысаны.  Сондықтан  диалогтың 

ә д е б и е т т а н у   ғ ы л ы м ы н д а 

зерттелуімен шектелмей, өзге тіл 

білімі  ғылымындағы  диалогтың 

зерттелуін  қарастырдым.  Осы 

п р о б л е м а   а я с ы н д а   ш е т е л 

ғалымдарының  ерекше  пікірлерін 

байқадық.  Жапон,  корей,  моңғол 

ж ә н е  т ү р і к  к ө р к е м  ә де б и ет і н де 

қолданылған  диалогтың  зерттелуі 

туралы  ғалымдармен  пікір  алмасып, 

тың ойлар алға тартылды. Ғылымдағы 

проблема,  зерттеу  нәтижесі  үшін 

салыстыру өте қажет. Салыстырудың, 

салғастырудың  нәтижесінде  тың 

ойлардың  алға  тартылары  сөзсіз. 

Аталмыш  симпозиумға  Қырғызстан-

Түркия  Манас  университетінің  про-

фессоры  Сулайман  Кайыпов,  Корея 

университетінің  профессоры  Хан 

Ву  Чой,  Токио  университетінің  про-

фессоры  Тадашы  Сузуки,  Стамбул 

университетінің  профессоры  Қорқыт 

Туна,  Қырғызстан-Түркия  Манас 

университетінің профессоры  Ильхан 

Шахин  және  әл-Фараби  атындағы 

ҚазҰУ  мен  Абай  атындағы  ҚазҰПУ-

дың  бір  топ  ғалымдары  қатысты. 

О с ы  с и м п о з и у м н ы ң  Тү р к и я н ы ң 

Стамбул қаласында өтуі  біз үшін өте 

маңызды.  Сан  мың  жылдық  тарихы 

бар Стамбул қаласындағы ғылым мен 

білім  ордасы  Стамбул  университеті, 

Осман  империясы  т ұсында  бой 

көтерген  зәулім  сарайлардың  өзі 

тарихи  құндылықтардың  сол  күйінде 

сақталғандығымен ерекше көзге түседі. 

Тарихи, әдеби, мәдени мұраларға де-

ген  түрік  халқының  ерекше  құрметі 

сезіліп тұрады. Сұлтан Ахмет мешітін 

аралаған әр тараптан келген мыңдаған 

адамдардың  өздерінен  бауырластық 

ниет  анық  сезіліп  тұрады.  Бауырлас 

түркі  жұртының  қазақ  еліне  деген 

қошеметі, сыйластық ілтипаты ерекше 

қуаныш сыйлағандай. Түбіміз бір түркі 

ұрпағынан  тараған  қазақ  халқы  үшін 

де  ғылымдағы  ізгі  байланыс  мәңгілік 

жалғасын  тапса    дейміз...»,  -  деп 

білдірді.   

 г үлсая ШЫнТемІровА

Ґ

№ 9-10 (867)

 шілде-тамыз 

2011 жыл

5

Шешен сол – сөйлер сөзден қамалмаса

Қызықты еңбек күндері-ай!

Халқымызда «Бір тал кессең, он тал ек», «Батаменен ел көгерер, жаңбырменен 

жер көгерер» демекші, жастар еліміздің, қаламыздың көркеюіне, өркендеуіне үлес 

қосуда. Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың жастарға артқан салиқалы саясатын іске асыру 

аясында жыл сайын университет қабырғасынан «Жасыл ел», студенттік құрылыс 

еңбек  жасақтары  жасақталады.  Биылғы  жылы  да  бұл  бағдарлама  өз  жұмысын 

бастады. Университеттен «Жасыл ел» еңбек жасағының қаладағы штаб бойынша 

3 жасақ еңбектенді.  Аталмыш жасақтардың бірі «Аманат» еңбек жасағы, ІІ лекпен 

жұмыс  уақытын  бастады.  Бұл  жасақта  білім  ордамыздың  барлық  бөлімінен  21 

студент жасақталып, жұмыс атқарды. «Жасыл қала» еңбек штабының бөлуімен 

студенттер  қаламыздағы  түрлі  обьектілер  бойынша  әктеу,  кепкен  ағаштарды 

кесу, жинау секілді жұмыстар жүргізді. Атап айтар болсақ, Деркул, Желаево кенті, 

қалалық Орталық тынығу саябағы, облыстық кардиология орталығында абаттанды-

ру жұмыстары өз нәтижесінде атқарылды. Студенттер қосымша қаражат табумен 

қатар, әр бөлімнен өзіне жақын сырлас дос тауып, жұмыс ортасына тез еніп, бір 

айдың  қалайша зымырап өткенін байқамай да қалды.

«Жасыл ел» бағдарламасы жыл сайын өз жалғасын тауып, туған елі үшін аянбай 

еңбек еткісі келетін жалынды да жігерлі жастардың басын қосып, қаламызды әрі 

қарай көркейтуде өзінің елеулі үлесін қоса берсе, нұр үстіне нұр болар еді.

Айжангүл ПерғАлиевА

 Қазақ тілі мен әдебиеті мамандығының 3 курс студенті,

«Аманат» жасағының командирі

«Қыздары  мықты  болмай,  қоғам  мықты  болмайды»  тақырыбында  

қазақ  қыздарының  ұлттық  тәрбиесі  жөнінде  ақын  Ақұштап 

бақтыгереевамен сұхбат. 

 Сыр - сұхбат 

Ақұштап бАҚТЫгереевА

«Қыздары мықты болмай, 

қоғам мықты болмайды» 

- Ақұштап апа, «Қыздары мықты 

болмай,  қоғам  мықты  болмайды» 

дейсіз.  осы  ойыңызды  тереңнен 

өрбітсек...

- Ең басты мақсатым – қазақ қыздарының 

тәрбиесіне  көбірек  көңіл  бөлу.  Қазақ 

қыздарына ұлттық тәрбиеден дәріс беру. 

Қаламыздағы  оқу  ордаларында  осы 

мақсатпен дәріс оқыдым. Біздің мемлекеттік 

бағдарламада ондай сабақ жоқ. Ал мен 

қазақ қыздарының ұлттық тәрбиесіне бай-

ланысты дәрісті қайдан алам? Лиро-эпос 

жырларымыздан,  дастандарымыздан, 

Құртқа,  Ұлпандардан  алам.  Қыз  Жібек, 

Баяндардан,  Тұмарлардан,  кешегі  Әлия 

мен  Мәншүктен  әкеліп,  бүгінгі  еліміздің 

мақтанышы  болып  жүрген  қыздармен 

жалғастырып,  дәріс  оқимын.  Қазір  өсіп 

келе жатқан ұрпақ өзінің ұлтының ертеңгі 

болашағы екенін білсін деймін. Өзім де үш 

қыз өсірген анамын. Қыздары мықты бол-

май, қоғам мықты болмайды деген ойда-

мын. Қыздары парасатты, анасы ақылды 

болмаса, қоғам әлсірейді деген ойдамын. 

Ұлы ұлттың парасатты жүрегі – ана болу 

деген үлкен өнер, үлкен тәрбие. Бізге осын-

дай ана қажет! Қайратым, қуатым барда 

ақындық тіліммен, өлеңіммен айтайын, ана-

ны сүюді, ананы сыйлауды үйретейін деп 

жүрмін. Ана болу деген үлкен жігерлілікті 

қажет ететін ауыр жұмыс деп түсіндіремін.

-  біздің  мектептердегі,  яғни  оқу 

орындарындағы  қыздар  тәрбиесіне 

көңіліңіз тола ма?

- Мені ана ретінде жас ұрпақтың кері 

кеткен тәрбиесі алаңдатады. 

Қаракөз  қыздарымның  кіндігі  мен 

етегін  жабайын,  оларға  ұят  мәртебесін 

аласартпауды үйретейін деймін. Облыста 

аграрлық  және  гуманитарлық  бағытта 

екі  университет  бар.  Соларда  «Қазақ 

қызының ұлттық тәрбиесі» деген тақырыпта 

дәріс оқыдым. Әзірше ол ҚР Білім және 

ғылым    министрлігінің  оқу  жоспарына 

арнайы енбей тұр. Бізге осындай пәннің 

қажеттігі байқалады. Мейлі ол техникалық, 

менеджерлік, заңгерлік, т.б. мамандықтарды 

игерсін, бірақ 

ұлттық тәрбиеден алшақ 

тұру – адасқандық.

- Шет тілін тереңдете оқытатын 

мектептердегі балаларымыз өз ана 

тілінен алшақтап кетпей ме? 

- Мен жастардың тіл үйренуіне қарсы 

емеспін. Көп тіл білгеннің еш зияны жоқ. 

Бірақ қазақ баласы әуелі бесіктен ана тілін, 

ұлттық  тәрбиенің  қайнарына  сусындап 

өсуі керек. Ұлттық тамыры үзілмеген бала 

ғана кейін қанша тіл үйренсе де, өз тілін 

ұмытпайтын  болады.  Ал  бала  қазақша 

оқып-жазып  үйренбей  жатып,  оған  басқа 

тілдерді тықпалау – меніңше, дұрыс емес. 

Шет елдерде оқып, білім меңгеріп, алайда 

ана тілін ұмытып кететіндер бар. Бұл өзінің 

ақ  сүт  берген  анасын,  ақ  батасын  алған 

атасын, түбін, тегін, Отанын  ұмытып сатып 

кеткенмен бірдей емес пе? Ұлттық рухта 

тәрбиеленген балалар ағылшынша оқып, 

меңгеріп  жатса,  міне,  солардан  бірдеңе 

күтуге болады.

- Арнайы қыздар мектебін ашу тура-

лы ойыңыз болды. Қандай мақсаттар 

көздейді?

-  Қыздар  мектебін  ашу  туралы  ойы-

мыз болғаны рас. Әдеби орталық ашсам 

деген  де  ойым  бар-ды.  Қазақ  қыздары 

сол  мектептен  иба-инабатты,  жар  болу, 

ана болу туралы біліп шықса деген арма-

ным  болғаны  рас.  Бүгінгі  қазақ  қыздары 

джинсиын кие берсін, шашын қисын, бірақ  

Құдай  өздерін  әйел  ғып  жаратқанын 

ұмытпаса деймін. Сол мектептен қыздар 

ас  пісіруді,  медицинаны,  шаш  қиюды, 

қолөнерді, ағылшын тілін біліп шықса, түзу 

жүруден тарқылдап күлмеуге дейін айтса, 

қандай ғанибет!

- Қазақ болу үшін  қазақ қыздарының 

рухы биік болсын десек....

- Қазақ болу үшін жүзге, руға бөліну шарт 

емес. Тегімізді білсек, тілімізді ұмытпасақ, 

қазақ болып жаратылғанымызға өкінбесек 

болды да. Басты мәселе – ұлттық рухта. Рух 

биік болуы үшін, аналар сәбилерін қазақша 

әлдилеп, бесік жырын айтсын.

- Ақұштап апа, қандай бойжеткен 

болдым деп ойлайсыз?

-  Талай  тағдырды  көрдік.  Газеттің 

жұмысымен, хаттың ізімен сапарға шығамыз. 

Біреудің  тентек,  ерке  қызы  шырылдап 

күйеуінен  таяқ  жеп  жүреді.  Біреудің  ке-

ремет  баласы  олақтау,  кеспірсіз  қызды 

алып,  әп-әдемі  өмір  кешеді.  Кей  қыздар 

шетел асып жатыр. Өмір өтеді, ертең олар 

Бейбарыс  сияқты  «Туған  елдің  жусаны-

ай» деп жыламай ма... Қыздар сүйгеніме 

тием деп емес, өзімді сүйгенге шығам деп 

ойлау керек. Сенің сүйгеніңнен не пайда, 

ол сүймесе? Бүгінде тұрмысқа шықпаған 

қыз көп. Оны жігіттерден көрем. Жігіттерді 

намысшыл етіп тәрбиелеуіміз керек. Менің 

ұзын бұрымым болды. Қарт әжемнің тәрбиесі 

ме, тәкаппарлау болдым. Ұшып билеуге жоқ 

едім. Концерт-жиындарда сөз сөйлеу, жүргізу 

үлесіме тиеді. Ұл балалармен өзімді еркін 

ұстадым. Қыздар нәзік бола отырып, еркін, 

батыл болса. Қысылып, қымсынатын батыл-

сыз қыздар тез алданады, тез ұятты болып 

қалады.  Жалпы,  батыстың  қыздары  тіке, 

батыл, ойындағысын айта  салады ғой. 

- Көп туындыларыңызды қыздарға, 

әйел затына арнайсыз. 

«Қыздары дұрыс болмай, ұлттың да 

көркі болмайды» депсіз...

- Қыздарға, әйел затына арнап жаза-

тыным рас. Біреулер оны «ұсақ тақырып» 

деп  ойлауы  мүмкін.  Бірақ  мен  олай  деп 

ойламаймын.  Себебі  қыз  бала  тәрбиесі 

ұлтының тәрбиесімен тікелей байланысты. 

Қазақ  әйелінің  қандай  болғаны,  жалпы, 

ұлтымыздың келбеті деп ойлаймын. Мысалы, 

әйелі салақ, олақ үйдің көркі болмайтыны 

сияқты, әйелі, қыздары дұрыс болмайтын 

болса, ұлттың да көркі болмайды, меніңше. 

Ұлды  да,  қызды  да  тәрбиелейтін,  жалпы 

қоғамды ұстайтын ана деп ойлаймын. 

-  өзіңіз  жырға  қосқан    қыздар 

мен  бүгінгі  қыздарды  салыстырып 

өтсеңіз.

-  Уақыт өзгереді, келесі ғасырдың адамы 

да, көзқарасы да бөлек болады. Дүниенің 

дөңгеленгені  сияқты,  адам  қоғамды  бір 

орында ұстап тұра алмайды. Мысалы, ғасыр 

бөлек болса, бола берсін, әр гүлдің өзінің 

топырағында өсетін тамыры болуы керек. 

Әр ағаштың өз топырағынан алатын нәрі 

болуы керек. «Мына ғасыр бөлек екен» деп, 

тамырсыз гүл сияқты солып өте шығуға бол-

майды. Сондықтан бәрібір әжелер тамыры-

нан, ғасырлар қойнауынан, өзіңнің қаныңнан 

тәрбиенің негізін алып, сол жолда жүрсең, 

өмірің  бекер  өтпейді.  Қазақ  баласының 

ұлттық тәрбиесін ұмытуға болмайды. Біз 

қай қоғамда өмір сүрсек те, басқа ұлт өзінің 

түрімен, тілімен танылып тұрса, кең даланың 

ұрпағы да өзінше танылуға тиісті. Өкінішке 

қарай, қазір біздің сыртқы формамыздың 

Ресейден ешқандай айырмашылығы жоқ. 

Орыс қызы мен қазақ қызынан айырмашылық 

байқалмайды.  Өйткені,  баяғы  кезде  біз 

аралас-құралас  болып  өстік.  Ал  қазіргі 

кезде  орыс  мектептерінде  оқыту,  соның 

тілінде сөйлеу қазақ қызын өзінің ұлттық 

нақышынан,  мінезінен  айырды.  Орыс 

ұлты  өзінше  бөлек  болса,  қазақ  ұлты  да 

өзінше бөлек еді ғой. Біз қазақ даласының  

өзіндік дәстүрін сақтауымыз керек. Басқа 

жерге барғанда «Мынау қазақ қызы» деп 

ерекшеленіп тұрса, қандай жақсы. 

«Жолықсаңдар тағдырдың ызғарына

Тілектеспін ел салтын бұзбауыңа.

Абай атты армандай ұл өсіріп,

Ат қойыңдар Тоғжан деп қыздарыңа», - 

деп жаздым.

-  Сіз  іздеген  инабатты,  тәрбиелі 

қазақтың  қыздарын  бүгінгі  қоғамнан 

кездестіре алдыңыз ба?

-    Арасында  бар.  Бірақ  олар  көптің 

ішінде көрінбейді. Мәселен, бес жақсы қыз 

келе жатса, он бес нашар қыз келе жатады. 

Сол бесеуді әлгі он бес жаншып кетпей 

ме? Олардың сол он беске ергісі келеді. 

Кіндіктерін  де  ашады,  сосын  қаланың 

сұрқия өміріне алданып қалады. Даланың 

қызы әлі де өз инабатымен келеді. Ұят бо-

лады деген сөзді ұғады. Бірақ олар аз. Бар 

болғанына қуанам, бірақ аздығынан қорқам. 

Олардың мөлдірлігін басқалар мазақ етеді. 

Олардың мейірімділігін аңқаулық деп мазақ 

етеді. Көп күрмектің ішінде күріш кетпей ме? 

Қазақ қызы деген өзгеге ұқсамайтын дала 

мінезімен ерекшеленуі керек. Одан парасат 

пен  ақыл  үйренсе  артық  па  екен?  Бүкіл 

далаға, ұлтқа ана болатын қыз тәрбиесі 

оп-оңай қарайтын нәрсе емес. 

Бүгінде қазақ қыздарының арасынан  

беттерін  тұмшалап  жүргендерді  көптеп 

кездестіреміз.  Қазақтың  қай  заманында 

да бұлай жүру болған емес. Қазақ халқы 

қыздарын ежелден иманды болуға, арын 

сақтап,  абыройлы  болуға  тәрбиелеген. 

Қыздарымыз ежелден ұятты жерлерін жау-

ып, тәрбиелілік танытып, парасаттылық пен 

инабаттылықты дәріптейтін игі  дәстүрімен 

көріне  білген.  Біз  –  көшпенді  қазақ 

халқының ұрпағымыз. Біздің қыздарымыз 

дала  еркіндігінде  өсіп  тәрбиеленген. 

Айбындылары  қолдарына  қару  ұстап, 

соғысқа  да  аттанған.  «Шығыстың  қос 

жұлдызы» атанған Әлия мен Мәншүктер 

үйде  отырмай,  түздегі  дала  соғысына 

аттанды  емес  пе?  Отанын,  елін,  жерін 

қызғыштай қорғау мақсатында қаршадай 

қыздарымыз  қазақ  қызының  бойындағы 

өршіл намысты көрсетті ғой. Өз бойында 

ұлттық намысты жоғары қоятын қыздар өз 

ұлтын шын сүйетіндер. Ұлтын сүйетіндер 

оның ұлттық дәстүрін де сыйлауы міндетті. 

Сонда  ғана  қазақ  қыздарының  бойы-

нан ұлттық болмысты көре аламыз. Бұл 

ұлттық  тәрбиеден  бастау  алары  сөзсіз. 

Мен өз басым жапон қыздарына қызыға 

да, сүйсіне де қараймын. Әрқашан әдемі 

қалпында. Осы әдеміліктің артында жапон 

қыздарының тәрбиелілігі көрініп тұрғандай. 

Халқы қырылып, ел басына қиын жағдай 

туған  уақытта  да  сабырлылық  сақтап, 

сарабдал  қылықтарымен  көріне  білді. 

Айқайлап, шыңғырып, дауыс көтеріп жатқан 

бір қызды көрмейсің. Киімдері де жапон 

халқының  ұлттық  болмысын,  дәстүрін 

дәріптегендей. Қандай заман туса да, бір 

қалыпта. Сәлемдесулерінің өзінен тәрбие 

ұшқыны  сезіліп  тұрады.  Әр  халықтың 

өзінің ұлтының таным, болмыс, дәстүріне 

сай киім кию үлгілері болады. Киім киюдің 

де  өз  әдебі  бар.  Қазақ  қыздарына  ай-

тарым,  шығыстық  сарынмен  беттерін 

тұмшалап,  қара  жамылғыны  оранып, 

жүздерін көрсетпеуден сақтанса деймін. 

Қазақ қыздары тәрбиелілік деген ұғымды 

шатастырмау керек. Біздің қазіргі қыздарға 

ұлттық  тәрбие  ерекше  қажет  кезең.  Ол 

алдымен ұлттық намыстан бастау алады.

- Әңгімеңізге рахмет. бойында намыс 

оты ойнаған, ұлт тәрбиесін сіңірген, 

иманды да инабатты, тәрбиелі, ана 

тілін  ардақтаған  қазақтың  текті 

қыздары көп болғай!  

Сұхбатты жүргізген  

рита СұлТАнғАлиевА,

«Қазақ филологиясы» кафедрасының 

оқытушысы, ф.ғ.к.            

Ґ

№ 9-10 (867)

 шілде-тамыз 

2011 жыл

6

-  ләззат  ғиниятқызы,  жат 

а ғ ы м н а н  жа п а  ш е к к е н д е р д і ң 

саны  артып  келеді.  Қазіргі  күні 

орталықтың жұмысы өз нәтижесін 

шама-шарқынша көрсетуде. Сіздерге 

кеңеске  келушілердің  арасында 

тікелей  «мен  мына  діни  ағымнан 

жапа шегушімін» деп өздері келе ме, 

жоқ әлде біреу делдал бола ма?

- Бізге ешкім «мен жапа шегушімін» 

деп тікелей келмейді. Неге? Кез-келген 

адам өзінің ұстанған сенімін дұрыс деп 

есептейді.  Алдымен  келетіндер,  сол 

азаматтардың ата-аналары, ұстаздары, 

достары.  Солар  арқылы  ғана  жапа 

шегушімен сұхбат жүргізу мүмкін болады. 

Негізінде, жасы кәмелетке толғандардың 

ісіне туыстары мен достары араласу – 

дұрыс көзқарас. Бірақ, заңға жүгінетін 

болсақ, кез-келген тұлға кәмелет жасына 

жеткеннен кейін олар өз істеріне өздері 

жауап беруге тиіс дегенімізбен, сананы 

діни тұрғыда басқару адамның толық 

шешім қабылдау қабілетін әлсіретеді. 

Зерттеу  жұмыстары  нәтижесінде, 

жүктеу/скачать 12,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: