Алматы «Сардар» баспа үйі

268
айқыш-ұйқыш темірлермен ішектей шұбатылған трубалар арасынан анда-
санда Шәйкеннің басы қылтың ете түседі (М.Сәрсекеев, Жетіжылдық.).
ҚЫЛТЫҢ-ҚЫЛТЫҢ е л і к. Қайта-қайта қылт-қылт еткен қимыл-
қозғалысты бейнелейтін сөз.
Қылтың-қылтың етті. Әлсін-әлсін қылтыңдап көрініп қалды. Әріректе 
бірнеше топ адам биік қардан бастары ғана қылтың-қылтың етіп, мола 
қазып жатқан сияқты (Ғ.Мүсірепов, Оянған өлке).
Қылтың-қылтыңы  жоқ.  Бірсөзді,  бірбеттік.  Қазақтың  қарап  тұрсаң 
әдет-ғұрпын, Мінез жоқ адамыңда қылтың-қылтың Сүйсе де, жек көрсе 
де ашып айтад, Боялып бұзбайды әйел мінез-құлқын (Ж.Аймауытов, Шығ.).
Мойнын қылтың-қылтың еткізді. Мойнын қайта-қайта созды. Бөренеге 
байлаусыз  қондырған  бүркіт  топшысын  аздап  қана  жазып,  етті  көріп, 
мойнын қылтың-қылтың еткізді (С.Мұқанов, Ботакөз).
ҚЫМС е л і к. Елеусіз әрі қысқа қозғалысты бейнелейтін сөз. 
Қымс  етсе.  Қит  етсе,  қыбыр  етсе  болды.  Зейнеп  оны  “Сұңғыла” 
деп  кішкене  күнінен  ұнатпай,  аналық  бейіл  білдірмей,  қымс  етсе  сабап, 
қорғалатып  өсірген  еді  (С.Мұқанов,  Аққан  жұлдыз).  Кейбір  тентектері 
қымс  етсе  айқаса  кетуге  оңтайланып,  білектерін  сыбанып  алыпты 
(С.Омаров, Қайырлы.).
ҚЫМЫҢ е л і к. Қылп еткен қысқа қимылды бейнелейтін сөз. Ішінде 
қымың да бар, жымың да бар. Би болуға жарамсыз сұмың да бар. Анық, әділ 
тартылсаң таразыға, Балтаменен шабатын мінің де бар (“Қаз. әдеб.”).
ҚЫМЫҢ-ҚЫМЫҢ  е  л  і  к.  Қайта-қайта  қылпылдаған  қозғалысты 
бейнелейтін сөз.
Қымың-қымың  етті.  Қылп-қылп  етті,  қозғалақтады.  Кейде  терезе 
алдына  келген  торғайларды  көріп,  қымың-қымың  етті  (Ө.Тұрманжанов, 
Менің кітаб.). Сол арадан едендегі кірпіге жолбарысша атылмақшы болып, 
қымың-қымың етті (М.Тиесов, Әңгім.).
ҚЫҢ е л і к. Қысқа шуылды дыбысты бейнелейтін сөз.
Қың  бар  ма?  Ләм-мим  деген  де  қарсылық  жоқ  деген  мағынадағы 
қолдауды,  келісуді  білдіретін  сөзқолданыс.  (Аталы  сөзге  қың  бар  ма?) 
Егістік.  Аукең.  Кетпені...  Басекең  атын  бұрды  алға,  Шөпшілер  жаққа 
беттеді (М.Мақатаев, Шығ.).
Қың  демеді.  Ләм-мим  демеді,  үн-түнсіз  қалды,  тым-тырыс  болды. 
Біреу  қың  демей  тыңдап  отыр.  Құжақ  сөйлесе,  Тілеумұрат  та  қорқады 
деп еді, рас екен (М.Қаназов, Жер.). – Досан Байболдың намысына шаппақ 
болып, сөз жүргізіп еді, оған Байбол қың демеді (М.Әбдіхалықов, Қара.).
Қың етті. Тырс етті, сыбдыр етті. Демімізді тартып, жан-жағымызға 
құлақ тосып, тың  тыңдадық. Әуеде шырылдап ұшқан боз торғай үнінен 
басқа қың еткен дыбыс жоқ (О.Сәрсенбаев, Таңбалы тас). Көзіміздің жасын 

269
жеңімізбен сүрте бердік, бірақ ешқайсымыз қың етіп дыбыс шығарғанымыз 
жоқ (С.Мұратбеков, Жабайы.).
ҚЫҢҚ е л і к. Қысқа шуыл дыбысты бейнелейтін сөз.
Қыңқ етпеді[демеді]. Тырп етпеді, төзді, шыдады; үндемеді. Қален от 
басына  тыныш,  қатын-балаға  кең,  мейірбан  кісі,  үйде  отырғанда  үстіне 
келі  түйсең  да  қыңқ  етпейтін  (Ә.Нұрпейісов,  Қан  мен  тер).  Ол  ертеңнен 
қара  кешке  дейін  ас  ішпесе  де  қыңқ  етпестен  бұралып  жүре  беретін 
(Ә.Нұршайықов, Махабб. жыр.).
Қыңқ етті. Күңк еткен дыбыс шығарды. Абай кіріскендіктен, бірде-бір 
болыста  болыстық,  билік,  кандидаттық  үшін  қыңқ  еткен  талас  болған 
жоқ (М.Әуезов, Таңд. шығ.). Қыңқ етіп балалардың, яки анасының дыбысы 
шықпайды, барлығы бір баладай (Ө.Тұрманжанов, Адам.).
ҚЫП  е  л  і  к.  Әп-сәтте  болған  қысқа,  лып  еткен  дара  қозғалысты 
бейнелейтін сөз.
Қып  етті.  Бірден  лып  ете  қалды.  Ұшып  өткен  торғай  ма,  әлдене 
қақпаның ар жағынан қып етіп еді, Иман беліндегі қанжарын суырып алды 
(Ә.Әбішев, Найзағай).
Іші қып ете қалды. Бірден сезіктене қойды. Ішім қып ете қалды, қазір ол 
Сұлтан екеуіміздің жайлаудағы масқара қылықтарымыз туралы айтатын 
шығар (Б.Соқпақбаев, Менің атым.). Ішім қып ете қалды. Мал бағып үйренген 
жан құзғын сырын жақсы біледі (Д.Досжанов, Құм жұтқан.).
ҚЫПЫҢ е л і к. Жылп, бүлк ете қалған, лезде болған қысқа қимылды 
бейнелейтін сөз.
Қыпың етті. Бүлк ете қалды. – Иә, артық болмайды, – деді оның қасында 
отырған мәстек қара қыпың етіп, орнынан қозғалып қойды (С.Бақбергенов, 
Қоянкөз.). – Детдомға барасың ба дегенім ғой, – деді. Титанның іші қыпың 
етті (О.Сәрсенбаев, Жалғыз күрке).
ҚЫРЖЫҢ е л і к. Жақтырмағанда адам бетінде болатын қысқа жеке 
қозғалысты бейнелейтін сөз.
Қыржың етті. Қыржыңдады, жақтырмады. Қыз азғана құлағын салып 
отырды да, тез жалыққан кісідей, қыржың етіп, бұл төренің сөзіне ықтияр 
қылмай,  қолына  бір  кітапшаны  алып,  оқып  отыра  берді  (І.Жансүгіров, 
Шығ.).
ҚЫРҚ-ҚЫРҚ е л і к. Қайта-қайта жөткірінгенде шығатын дыбысқа 
ұқсас қайталама дыбысты білдіретін сөз.
Қырқ-қырқ  етті.  Қырқылдаған  үн  шығарды.  Құсқорадан  үйректердің 
қырқ-қырқ еткен үні естіледі (Б.Соқпақбаев, Аяжан). Әлдеқайда қалың нудың 
ішінен қырқ-қырқ етіп үйректердің мазасыз үні естіледі (“Қаз. әдеб.”).
ҚЫР-ҚЫР  е  л  і  к.  Тұншыққанда,  жаналқымға  келіп  қысылғанда 
т.б. жағдайлардағы дауыстың булығып, қырқылдағанын білдіретін сөз.

270
Қыр-қыр  етті.  Дауысы  қырылдап  шықты,  қырылдады.  Желкесі 
күдірейіп,  бұғағы  әукеше  салбырап,  қарны  шермиген  біреу,  барбиған 
сұқ  қолын  шошайта  сөйлегенде,  даусы  қыр-қыр  етеді  (Ғ.Мұстафин, 
Қарағанды). – Өлдім!.. – деді ол, бірақ даусы шықпай, аузынан ақ көбік 
ағып, қыр-қыр етті (Ә.Нұрпейісов, Сергелдең).
ҚЫРТ  2  е  л  і  к.  Бір  нәрсені  сындырғанда,  үзгенде  шығатын 
дыбысты  бейнелейтін  сөз.  Қалпе  шақпақ  қанттан  қырт  дегізіп  бір 
тістеп, артынан шай ұрттады (Ш.Мұртазаев, Мылтықсыз.). 
Қырт  етті.  Күтір  етті,  ғырт  етті.  Тәуіп  оны  сарымаймен  сылап 
отырып, сондай бір тездікпен бұғананың тайған жерін бас бармағымен 
басып қалып еді, қырт еткен дыбыс шықты (Р.Райымқұлов, Жасыл.).
ҚЫРШ  е  л  і  к.  Қатты  нәрсені  кескенде,  не  тістегенде  шыққан 
дыбысты бейнелейтін сөз.
Қырш еткізді. Қарш еткізді, ғырт еткізді. Ол омырауыма еңкейіп, 
өзіне  ұнаған  тананы  тісімен  қырш  еткізіп  қиып  алды  (С.Мұратбеков, 
Жабайы.). Азалы ыза жүрек тұсынан қырш еткізіп шайнап алғандай... 
Зәрдей ащы (С.Нарымбетов, Тентек).
ҚЫРШ-ҚЫРШ  е  л  і  к.  Қатты  затты  тістегенде,  шайнағанда 
шығатын қайталама дыбысты білдіретн сөз. Алпысы шабуылдап қырдан 
асты. Асығып аттарына қамшы басты. Тұтқындар бармақтарын қырш-
қырш шайнап, Ызалап көздерінен төкті жасты (О.Шипин, Екі дастан).
Қырш-қырш еткізді. Қаршылдатты, қыршылдатып шайнады.
ҚЫТ-ҚЫТ  е  л  і  к.  Тауық  тәрізді  құстар  шығаратын  үн,  дыбысты 
бейнелейтін сөз. «Қыт-қыт... Мен аппақ жұмыртқа тудым!» - деп шығып 
бара жатқан ақ тауықтарды көзі шалады (Ө.Тұрманжанов, Адам.).
ҚЫТЫР  е  л  і  к.  Морт  сынатын  заттарды  сындырғанда  шығатын 
дыбысты  бейнелейтін  сөз.  Тіске  басқан  қанттың  қытыры  ғана  жауап 
бергендей болды (Т.Иманбеков, Тұт ағашы.). 
ҚЫШЫР е л і к. Қышыр еткен дыбысты бейнелейтін сөз. Үй іргесіндегі 
жеңді білектей қамсыз сылдыры, арадай көк шыбынның бейтаныс ордада 
уыжж-уыжж-уыжж  жосығаны,  арқа  тұсы  ат  қора  жақтан  шығып 
темір қышыры ғана (А.Сүлейменов, Бесін).
Қышыр  етті  [еткізді].Қышырлады,  шықырлады.  Мылтығын  төмен 
түсіре  берген  болып,  Таңжарықтың  дәл  кеудесіне  таяп,  тісін  қышыр 
еткізіп, атып салды (Т.Жармағамбетов, Ақ жауын).
ҚЫШЫР-ҚЫШЫР е л і к. Қышырлап шыққан дыбысты бейнелейтін 
сөз.  Шал  селдір  біткен  сақалын  қышыр-қышыр  шайнап  қояды  (Ғ.Сланов, 
Жанартау). Құла бесті ауыздығын қышыр-қышыр шайнады (Ж.Молдағалиев, 
Айналайын).

271
-Л-
ЛАҚ е л і к. Сұйық заттың кенеттен ақтарылғанын бейнелейтін сөз.
Лақ  дегізді.  Лоқ  еткізді,  құсты.  Тастады  Ер  Төстікті  лақ  дегізіп, 
Тамағын анасының баласы езіп. Төстіктің басы алтын болып шықты, Қара 
құс тастай салды жарқ еткізіп (К.Әзірбаев, Таңд.шығ.).
Лақ еткізді [етті]. а) Сұйық затты ақтарып алды. Қарақатын оттық 
іздеп  жанталасып  жүріп,  жолда  тұрған  құманды  қағып  кетті  де,  лақ 
еткізіп суын ақтарып алды (Ә.Нұрпейісов, Қан мен тер). ә) Ойындағысын 
айтып  салды.  Мен  де  іштегі  шерді  лақ  еткізіп  ақтара  салған  соң,  құр 
сүлдерім қалып, сұлық отырмын (Ө.Қанахин, Жер бас.)
ЛАП е л і к. Лезде жанған отты бейнелейтін сөз. От болып жайна 
қара көк түндер! Басталар кез бұл сәулелі күндер! Біз – жас көсемі, жалшы 
ұлдары, лап десе, тап бол, жастар ұраны (Ж.Аймауытов, Шығ.).
Лап  берді.  а)  Бір  нәрсеге  жапа-тармағай  тобымен  ұмтылды.  Елең-
алаңда,  артиллерия  дайындығынан  кейін,  алдымызға  танктер  салып  әлгі 
деревняға лап бердік (С.Сарғасқаев, Біз төртеу). Бұлтсыз көктен қарайды 
күн асылып, жағаны ұрып толқындар жүр асығып, еркіндікке жерік жұрт 
лап береді, толқынға құлаш ұрып (Ф.Оңғарсынова, Сенің махаббатың). ә) 
Бірден опырылып түсті. Тауда қыстаушы елден үш үй, үш жүз қой бірнеше 
сиыр көшкеге (қошке деп таудан лап беріп құлайтұғын қалың қарды айтады) 
кетіп,  қар  астында  қалды  (“Айқап”).  б)  Оқыстан,  ойламаған  жерден 
басталады.  Тұтқиылдан  лап  беріп,  Томаға-тұйық  шап  келіп,  Жауыңның 
есі кіргенше, Қара түнді қақ бөліп, ізіңді жасыр жалт беріп (М.Мақатаев, 
Шығ.). в) От бірден тұтанды, лезде жанды. Отырған адамдардың көрмей 
көзі, Лап беріп шам жаққанша қыз да безді, Кенебай, Кербез қашып кете 
барсын, Басталық шетсіз тойдан енді сөзді (К.Әзірбаев, Таңд. шығ.).
Лап беру. Жапа-тармағай тобымен ұмтылуы. Хан тұнжырап кетті. 
“Жоқ,  жоқ,  өткізуге  болмайды.  Бүгін  қара  халық  сұлтандардың  аулын 
шауып дағдыланса, ертең ханның ордасында да лап беруден тайынбайды” 
(І.Есенберлин, Алмас.).
Лап  етті[еткізді].  а)  Бірден,  лезде  тұтанды  (от,  өрт).  Алдыңғы 
танктың  тұмсық  жағындағы  сауыты  лап  ете  қалып,  қою  түтін  бұрқ 
етіп,  жалыны  аспанға  өрлеп,  жана  бастайды  (Б.Момышұлы,  Москва.). 
Қарап тұрған қамысқа сіріңкенің отын жел үрлеп қалғанда, жалын лап ете 
түсті (С.Мұқанов, Балуан Шолақ). ә) Төбеден түскендей болды, ойламаған 
жерден келді (жамандық). Сосын ба, сосын сағат қайғысы да сап болды. 
“Балапан басына, тұрымтай тұсына”, – дегендей, соғыс деген лап етті ғой 
(С.Шаймерденов, Өмір нұры). б) Санаға ой түсті, идея пайда болды. Кеудеңді 
аш оймен үңіл қаламызға, тұтанар лап етіп от санамызға (Қ.Аманжолов, 
Нұрлы дүние). в) Қызарып, ысып кетті (беті, тұла бойы). Түнде сол ернінен 

272
сүйгені есіне түсіп, тұла бойы лап ете қалды (Ш.Мұртазаев, Мылтықсыз.). 
г)  Лаулап  өршіді,  бой  бермеді  (сезім).  Лап  ете  қалар  махаббаты  бір 
жалынның,  Әлі  де  сәби  ескере  тентек  сол  ақын.  О,  менің  алғаш  сұлулық 
тәңірін  тануым,  Қағаздан  қара  танудан  бұрын  болатын  (Ж.Жақыпбаев, 
Ләйлә).  Тек  лебіз  шықса  лап  ететіндей,  жақындаса  жанып  кеткендей 
үндемейді,  бір-біріне  тақалмайды.  Назым  сыртта  сыбыс  күте-күте 
жалықты  (Ғ.Мұстафин,  Көз  көрген).  ғ)  Бірден  басылды,  бет  қаратпады. 
Теңіз  толқын  атады,  Дауылменен  күресіп,  Ақ  жалыны  жатады  Бір  лап 
етіп, бір өшіп (С.Мәуленов, Алыс кет.).
Лап  қойды.  а)  Жапа-тармағай  тұра  ұмтылды.  Жап-жасыл 
Жыландының  белесіне  шыға  келген  қалың  топқа  қарай  жұрт  лап  қойды 
(С.Жүнісов,  Ақан  сері).  Сыртта,  қақпа  аузында  тұрған  төрт-бес  адам 
жалынға  қарап  лап  қойды  (Ә.Нұршайықов,  Батырдың  өмірі.).  ә)  Бас 
салды,  қимыл-әрекет  құлшыныспен,  қарқынмен  басталды.  Осыдан  кейін 
жігіттердің  лап  қойған  алғашқы  қимылдары,  біреулердің  өкірген  даусы, 
қырылдаған, алқынған дыбыстар бір-бірімен араласты да кетті (Ж.Саин, 
Жол үстінде). б) Бірден дендеді, жапа-тармағай жайлады. Бүкіл батысты 
шарпып, жолындағысын жайпап келген соғыс өрті бейбіт жерімізге лап 
қойғанда, ол он бірге аяқ басқан бала еді (Ж.Мусин, Ақ алаң). в) Бас-көзге 
қарамай,  бірден  басып  кірді,  басып  алды.  Соқтырып  жеңіс  сағатын,  лап 
қойдың соңғы қамалға, оққа ұшты досым – Саматым, Қамалды бұзып аларда 
(М.Әлімбаев, Өлеңд.).
Лап  қойысты.  Тап  берісті,  тұра  ұмтылды.  Лап  қойысты  мысыққа, 
Атып тұрып мысық та Тап-тап берді маңайға. Талай жүндер жұлынды, 
Талай жері тілінді, Ажал жетті талайға (М.Жұмабаев, Шығ.).
ЛАП-ЛАП  е  л  і  к.  Лаулап,  үсті-үстіне  жалындап  жанған  оттың 
дыбысын, қимылын бейнелейтін сөз.
Лап-лап етті. Лаулап, лапылдап жанды. Мен қолым жетпес алыстағы 
айды  қойып,  көз  алдымда  лап-лап  етіп  жанған  әкем  жаққан  отқа  жете 
алмай келем (С.Бақбергенов, Қарға там.). Қара түнді үркітіп, сүйір ұшты 
қызыл  көрпе  өрт  әлсін-әлсін  көкке  лап-лап  етеді  (І.Есенберлин,  Қатерлі 
өткел).
ЛАУ 2 е л і к. Бірден тұтанған, лауылдап жанған отты бейнелейтін 
сөз.  Тұрмыс,  маған  от  шашып,  Бар  дүниені  лау  қылшы!  Түйдектеп  үйіп 
қайғыңды, Абылай аспас тау қылшы! Таптырмастан емге дос, Бар әлемді 
жау қылшы! (С.Торайғыров, Алаш ұраны).
Лау  етті.  От  бірден  жанды;  лап  етті.  Әлдекім  қозды  еңкейе  беріп 
үрлеп  жатыр.  Қамыс  лау  ете  түсті  (С.Мұқанов,  Аққан  жұлдыз).  Бейне 
тез лау етіп жанып біткен қурайдай қырғын шапшаң сөнді (М.Жұмағалиев, 
Қыран.).

273
ЛАУ-ЛАУ е л і к. Оттың лапылдап жанғанын бейнелейтін сөз.
Лау-лау  етті.  Әңгіме,  дау-дамай  ду-ду  етіп  қыза  түсті.  Ру  аталас, 
бақталастың демі, үні сыяз басына келген, сөз қуған атқамінер, старшын, 
елубасылар, атшабар, қосшылар, қошаметшілер арасында осылайша лау-
лау етеді (М.Әуезов, Таңд. Шығ.).
ЛЫП е л і к. Тез, жылдам қимылды, қозғалысты бейнелейтін сөз.
Лып етті [берді]. Жып берді, тез қимылдады. Мен ысқырып қалсам – 
Қанды жауыз лып етіп, Құрдай жорғалап жетіп кеп Сайқалданып, қолымды 
итше  жалай,  Әмірімді  қылмасқа,  Көзіме  үңіліп  қарайды  (Ж.Аймауытов, 
Шығ.). Ол өз мінін өзі сезгендей лып етіп ішке кірді де, ағасының қосауыз 
мылтығын жүре оқтап қайта шықты (Ә.Әбішев, Найзағай).
ЛЫП-ЛЫП  е  л  і  к.  Бірнеше  рет  тез,  жылдам  орындалған  қимыл-
қозғалысты бейнелейтін сөз.
Лып-лып  етті.  Шапшаң,  тез,  жылдам,  ширақ  қимылдады.  Сөйтіп 
қазаннан  түскен  ет,  бір  қолдан  бір  қолға  лып-лып  етіп,  салқындамай, 
тоңазымай  лезде  жетіп  тұр  (М.Әуезов,  Шығ.).  Таудай  Қажымұқанның 
қасында қаршығадай боп лып-лып етіп Әміре жүр (Қ.Бадыров, Өткендер.).
-М-
 
МАЛЖАҢ-МАЛЖАҢ  е  л  і  к.  Жұмсақ  затты  арлы-берлі  ауызда 
шайнағандағы қайталанба қимылды бейнелейтін сөз.
Малжаң-малжаң  етті.  Тамақты,  шөпті  әрлі-берлі  шайнады.  Жұманнан 
көздерін  алмай,  арқамызды  босаттырсаңшы  дегілері  келгендей,  түйелер 
ауыздарын малжаң-малжаң еткізеді (Ғ.Мүсірепов, Таңд.шығ.)
МАҢҚ-МАҢҚ  е  л  і  к.  Маңқылдаған,  көмескі  дыбысты  білдіретін  сөз. 
Әлдеқайдан бір ит маңқ-маңқ үрді (Н.Сералиев, Қаңтар).
Маңқ-маңқ етті. Міңгірлеген, маңқылдаған көмескі дыбыс шығарды. Жұрт 
шырт ұйқыда. Ауылдың иттері де жалқаулана әр-әр жерден маңқ-маңқ етеді 
(К.Қазыбаев, Ызғар).
МИТЫҢ е л і к. Титықтаған қысқа қозғалысты бейнелейтін сөз. Митың-
митың еткен мардымсыз жүріс, титықтаған қозғалыс. Митың аяңы өнбей, 
шекесі  шып-шып  тершіп,  тамағы  құрғап,  маңайына  жаутаңдай  қарады 
(Д.Досжанов, Жусан). 
МИТЫҢ-МИТЫҢ е л і к. Қыбыр-қыбыр, титың-титың еткен қайталама 
қимылды бейнелейтін сөз. 
МӨЛТ е л і к. Сұйық заттың бір тамшысының жылтырап көзге көрінгенін 
немесе үзіліп тамғанын бейнелейтін сөз.
Мөлт  етті.  Мөлдіреп  көрінді,  мөлдіреді.  Мөлт  еткен  көздің  жасымын, 
Арманның  ауылдасымын.  Кейінгілердің  басымын,  Бұрынғылардың  жасымын 
(Т.Молдағалиев, Шақырады).

274
МӨЛТ-МӨЛТ е л і к. Жылтыраған, тұнық, мөлдір заттың қайта-қайта 
көзге көрінуін, қайталанған қозғалысын бейнелейтін сөз.
Мөлт-мөлт етті. а) Қайта-қайта мөлдіреп көрінді. Сұлудың жанарындай 
мөлт-мөлт  етіп,  «Шайтан  көл»  шың  басында  дөңгеленген  (Е.Зікібаев,  Аққу 
арман). ә) Мөлтілдеп көзден жас ақты.Сол тілекпен көз жұмам, сол тілекпен, 
Жасы болам көздердің мөлт-мөлт еткен (Т.Молдағалиев, Шақырады.).
МЫҢҚ е л і к. Мұрнынан қысылып шыққан қысқа дыбысқа ұқсас дыбысты 
білдіретін сөз.
МЫҢҚ-МЫҢҚ е л і к. Мұрнынан қысылып шыққан қайталама күрделі 
дыбысты білдіретін сөз.
МЫРС  е  л  і  к.  Кекетіп,  мұқатқанда  кекесін  түрінде  шығатын  қысқа 
дыбыс. 
-П-
ПАРТ-ПАРТ  е  л  і  к.  Бытыр-бытыр,  күрт-күрт  еткен  дыбысты 
білдіретін  сөз.  Қол  жетер  жердегі  қымыздықты  парт-парт  жұлып  аузына 
салды (Қ.Ысқақов, Тұйық).
ПАРТ-ПҰРТ е л і к. Быт-шыт, пәре-пәре. Орал картаны парт-пұрт, пәре-
пәре айырып, далаға шығып кетті (Т.Әлімқұлов, Ақбоз ат).
ПАТЫР-ПАТЫР е л і к. Сатыр-сұтыр, шатыр-шұтыр, шарт-шұрт 
еткен  дыбысты  бейнелейтін  сөз.  Тақтайлар  патыр-патыр  жарылып, 
бөген-бөренелер мылтықша атылды (Ә.Сариев, Тосқауыл).
ПЫР-ПЫР  е  л  і  к.  Пырылдап  шыққан  дыбысты  бейнелейтін  сөз. 
Қыбыр-қимыл  байқалмағанмен,  әр  жерден  пыр-пыр  дыбыс  шығады 
(Ш.Шалқаров, Серіккөл).
Пыр-пыр етті. Қайта-қайта пырылдады. Трактор өзінен өзі пыр-пыр 
етіп барып тоқтап қалды (С.Мұратбеков, Дос іздеп.).
Пыр-пыр  ұшты.  Пырылдаған  дыбыс  шығарып  ұшып  жатты.  Топ 
шеңгелден пыр-пыр ұшты бөдене Көз ұшында сағымданған немене? Нұрлы 
өмірге  Исатай  мен  Махамбет  Отты  жырын  қайта  бастап  келе  ме? 
(М.Мақатаев, Шығ.).
ПЫРС е л і к. Атылған оқтың, не басқа бір заттың жарылған кездегі 
дыбысын бейнелейтін сөз. Пырс еткен мылтықтың даусын қарап тұрған 
жүрт сонда барып естіді (Б.Нұржекеев, Күту мен от.).
ПЫС  1  е  л  і  к.  Отқа,  шоққа  су  тамып  кеткендегі  бор  етіп  шыққан 
дыбысты бейнелейтін сөз.
Пыс  етті.  а)  Бәбісек  сияқты  құстардың  дыбыс  шығаруы.  «Е-е,  сен  де 
жүрмісің, бәбісегім?.. Әр қидың түбіне бір барып, бәбісек көкекше «пыс» деп 
қойып, Олжайды түртіп оятып жүрсің бе, бәбісегім!» – дейді (М.Әуезов, 
Шығ.). ә) Отқа, шоққа су тамып кеткендегі бор етіп шыққан дыбыс. Мына 
қалтасынан  оттығын  алып,  қабын  сол  бармағымен  мықтап  ұстап,  оң 

275
қолымен  шырпының  тұмсығын  шарықтың  қажалақ  жеріне  дәл  тигізіп 
тұрып, сермеп кеп қалды, оттық пыс ете түсті (Ж.Аймауытов, Шығ.).
Пыс етері жоқ. ж е р г. Түк малы жоқ. Қолымда бір сиырдан басқа пыс 
етерім жоқ (Қазақ тілі. аймақ сөздігі).
ПЫШ-ПЫШ 2 е л і к. с ө й л. Пыс-пыс. – Әй, – деді келте мұрнын 
пыш-пыш еткізіп. Айжан мұның «әйі» кім дегендей, жан-жағына қарап еді, 
сөйтсе өзіне арналыпты (М.Сүндетов, Бесқонақ).

жүктеу/скачать 1,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: