Список использованных источников

 

141 

Байнеева П.Т. 

профессор 

М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінің "Экономика" 

кафедрасы, э.ғ.к.  

Қазақстан, Шымкент қ. 

Есиркепова А.М. 

директор  

М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінің Аймақтық 

экономика мәселелері ҒЗИ, э.ғ.д., профессор,  

Қазақстан, Шымкент қ. 

Әбдікәхар А.Б. 

магистрант 

М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті  

Қазақстан, Шымкент қ. 

 

АЙМАҚТА ШАҒЫН КӘСІПКЕРЛІК ӘЛЕУЕТІН БАСҚАРУ МЕХАНИЗМДЕРІ 

 

Шағын  бизнес  кәсіпорындарының  сатылы  және  динамикалық  дамуы,  Қазақстан 

экономикасында  жүзеге  асырылатын,  талап  етілген  ресурстар  реформасының  бірі  болып 

табылады. Жоғары старттық  инвестицияларды талап етпейтін нақ осы кәсіпорындар, әлеуметтік 

тұрақтылықтың кепілдігі болып, нарықтық өзгерістерге айналымсыз, елдің бәсекеге қабілеттілігін 

арттырады.  Қазіргі  таңда,  берілген  кәсіпорындардың  дамуы,  бірқатар  мәселелермен 

байланыстырылады,  бірінші  кезекте,  қаржы  несиелік  қолдауды  іздеумен  және  қаржылық 

қамтамасыз етумен байланысты [1].  

Жаңашыл  жағдайларда,  капиталдың  негізгі  көзі  болып  шағын  кәсіпорындарда  баяғыша, 

жеткіліксіз жеке ресурстар болып қала береді.  

Шағын  кәсіпкерлікті  қолдаудың  аясында,  мемлекеттік  саясаттың  негізгі  бағыттарына 

сәйкес,  біздермен  шағын  кәсіпкерлікті  басқару  тетігінің  әлеуметтік  –  экономикалық  моделі 

ұсынылды.  

Модель  басқарудың  әлеуметтік-экономикалық  тетігін  айқындайды,  бұл  әкімшілік  және 

экономикалық  құралдардың  шағын  кәсіпкерлік  субьектілеріне  әсер  етуіне  бір  бағытта  мақсатты 

бағытталуымен, олардың тиімді басқарылуы олардың дамуына қолайлы әсер береді.  

Персоналдың  кәсіпкерлік  потенциалының  даму  тетіктерінің  жүзеге  асырылу  алгоримтмі, 

келесі  элементтерді  қамтиды:  тұтыну  кооперациясы  қызметінің  SWOT-талдауы;  кәсіпкерлік 

потенциал  көлемі,  персоналдың  оның  талдауындағы  «үздіксіздіктердің»  оның  дамуындағы 

есептеу әдістемесі; сарапшылық квалиметрия әдісін қолданумен берілген механизмнің қалыптасу 

тиімділігінің  бағасын  және  «персоналдың  кәсіпкерлік  потенциалының  даму  деңгейі»    сандық 

критериясына, персоналдың кәсіпкерлік потенциалын дамытудағы құралдарды таңдау (сурет 1).  

Кадрлық  қамтамасыз  етудің  құрылымдық  диагностикасы  нәтижелері  бойынша, 

персоналдың  кәсіпкерлік  потенциалын  кешенді  бақылауды  жүргізу  басымдылықтары 

қалыптастырылып,  резервтердің  жүзеге  асырылуын  қамтамасыз  етеді  және  анықталған 

кемшіліктерді мақсатты түрде түзетуге мүмкіндік беріп, персоналдың кәсіпкерлік белсенділігінің 

дамытуына  қарсы  немесе  қолайлы  іс-әрекеттердің  факторларын  анықтап,  бағаланушы 

қатынасында  әкімшілік  шешімдердің  негізделуін  қамтамасыз  етеді.  Үшінші  ғылыми  нәтиже 

аясында, ұйымда персонал потенциалын қолдану және қалыптастырудағы ерекшеліктерді оқыту 

негізінде,  персоналдың  кәсіпкерлік  әлеуетінің  жинақталған  түрлерін  саралау  әдісі  әзірленген 

(кесте 1).  

Біздің  ойымызша,  мұндай  түрлендіру  персоналдың  кәсіпкерлік  потенциалының    көлемін 

және  оған  әсер  етуші  факторлардың  есептеу  әдістемесін  жасау  үшін,  белгілік  кеңістікті 

қалыптастыруға ықпал етеді.  

Біздің  көзқарасымызға  сай,  қазақстандық  аймақтардағы  шағын  кәсіпкерлік  сферасындағы 

бірден  бір  маңызды  мәселе  болып,  инновациялық  жобаларды  жүзеге  асыру  қолдаудың 

толыққанды  дамыған  инфрақұрылымының  болмауы  болып  табылады.  ОҚО-да  шағын 

кәсіпкерліктің  дамуы,  шағын  кәсіпкерлікті  кеңес  берушілік  қолдаудың  қаржылық,  мүліктік, 

ақпаратты, оқулық, құралдарын жүзеге асыру көмегімен орын алады [27].  

 

 

142 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сурет 1 -Кәсiпкерлiк потенциалды дамыту механизмін жүзеге асыру алгоритмі 

 

Аймақтағы  инновациялық  жобалардың  жүзеге  асырылуы,  шағын  кәсіпкерліктің 

инфрақұрылымдық торабын қолдауды мүмкін болады.  Біздермен, инфрақұрылымдық тораптың 

мәселесі  –  ОҚО  аумағындағы  кез  келген  бизнес-жобаның  табысты  жүзеге  асырылуына  қажетті, 

қызметтердің толық спектрімен қамтамасыз ету болып табылады.  

Инфрақұрылымдық тораптың құрылымы 3.4 суретте көрсетілген.  

Барлық орналастырылған бастамалар, сауда және экономикалық даму Министрлігіне түсіп, 

министрлік  олардың  алдын  ала  топтасытырлуын  жүргізіп  және  саланың,  аумақтың,  инвестиция 

көлеміне  байланысты,  орындаушыларға  бөлістіреді.        Шағын  кәсіпкерліктің  бардық  жобалары 

«Даму»  кәсіпкерлікті  қолдау  қорына  немесе  шағын  және  орта  кәсіпкерліктің  Инновациялық 

орталығына түсіп, олар қажеттілігі туындағанда ОҚО-да орналасу орны бойынша тегін оқытуды, 

кеңес  беруді,  қаржыландыруға  жобаны  дайындау,  кәсіпкерлікті  қолдаудағы  басқа  да  қаржылық 

құралдарды тарту арқылы жүргізеді. Осылайша, бизнес-жобаны дайындау кезеніңде:  

-

 

ақпараттандыру; 

-

 

оқыту; 

-

 

кеңес беру 

-

 

ойлардың краш-тесттері; 

-

 

жобаны рәсімдеу жүргізіледі. 

Кәсіпкерлікті  дамытудың  инфрақұрылымы,  кез  келген  саладағы,  кез  келген  аумақтағы 

бизнес-жобаның  жүзеге  асырылуына  қажетті  өндірістік,  офистік  және  қоймалық  орындармен 

қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.  

 

 

 

Кәсiпкерлiк потенциалының көлемiн есептеу: 

- игерiлген көрсеткiштерi бойымен қызметшi салалық талдау 

- өндiрiстiк ортаның талдауы 

- қызметшiнiң тәртiбiн талдау 

- кәсiпкерлiк потенциалдың нақты деңгейiн сәйкестiктiң талдауы (эталонды ) 

«нормативтiк» 

 

 

Құрылымдық диагностикасы негiзде потенциалдың дамуына жаңа тәсiлдi әзiрлеуге 

алғышарттарының анықтауы 

Кәсiпкерлiк потенциал дамуының мақсаттарын қою, қағида және белгiлерiн анықтау 

Кәсiпкерлiк потенциалдың көлемiн есептеудiң нәтижелерiнен тәуелдiлiкте 

қызыметшiнiң потенциалының дамуының құралдарын таңдау  

Оқу (потенциал көлемі 

<0,6) 

Дамуын жоспарлау 

(0,6<потенциал көлемі <0.8) 

 

Ұсынуға резерв 

(потенциал көлемі >0,8) 

 

Кәсiпкерлiк потенциалдың дамуын тетiктiң қызмет етуiн тиiмдiлiктi бағалау 

Кәсiпкерлiк потенциалдың дамуын тетiктiң енгiзуi 

SWOT талдау жүргiзу - шағын кәсiпорындарды қызметтiң талдауы 

механизм ең тиімді 

механизм тиімді емес 

 

143 

Кесте 1 -  Шағын ұйымның кәсiпкерлiк әлеуетінің жiктеуi 

 

№ 

Жіктеу белгісі 

кәсiпкерлiк 

потенциалдың 

түрі 

Мазмұны 

1 

Қалыптасу көзі 

жеке 

Осы ұйымда құрылған, жаңа технологияларды, ұйымдастырушылық 

– басқарушылық шешімдерді, маркетингтік, қаржылық 

тұжырымдамаларды ұйымдастырудың ішкі ортасымен байланысты, 

жұмысшылар арасында ақпаратпен алмасу уақытында, сондай ақ, 

ұйымның ішіндегі одан ары қарай оқытудың алғышарты болады  

 

тартылған 

Осы ұйымда құрылған немесе басқа да ұйымдармен дамытылған, 

немесе оқу орындарында, көрмелерде, конференцияларда, 

симпозиумдарда, бәсекелестермен, жеткізушілермен, мемлекеттік 

органдармен байланысу кезінде қалыптасқан 

2 

Көріну формасы 

айқын 

Кәсіпкерлік белсенділікті, тәртіпті, өндірістік ортаның қолайлығы, 

басылымдар және патенттер, өтілі бар жұмысшының табысы, 

білімін, тәжірибесін сандық бағалау мүмкін  

 

анықталмаған 

Потенциалдың құрауыштарын қалыптастыру қиын, әсіресе, 

адамның шығармашылық мүмкіндіктерінінің даму деңгейін, оның 

негізгі тұлғалық қасиеттеріне  қарай, нақты анықтайды 

3 

Уақыт бойынша 

шоғырланы 

мүмкіндігі 

ағымдағы 

Кәсіпкерлік потенциал ұйымның миссиясы және мақсатына 

байланысты, берулген уақытта ұйымның ағымдық табысын алу 

үшін белсендіріледі.  

 

Стратегиялық 

Ұзақмерзімді мақсаттарға жету үшін қолданылады және 

қалыптасады, және де жұмысшылармен барлық еңбек жылының 

аралығында пайдаланатын болғандықтан, персоналдың тәжірибесі, 

фундоменталды білімдері секілді қасиеттеріне бейімделетін 

болғандықтан пайдалануы мүмкі 

4 

Әсер ету 

субъектісі 

Ішкі 

Ұйымның өзімен, соның ішінде еншілес компаниялармен 

қолданылатын  

 

сыртқы 

Басқа фирмалармен қолданылатын: персонал және оның 

потенциалы бағыттас ұйымдардың кеңесшілері негізінде 

қолданылады.  

 

Бизнес-инкубаторларда  орналастыру,  бизнестің  алғашқы  қалыптасу  қадамдарына  қажетті, 

қосымша  қызметтердің  тобымен  және  жалға  алу  шығындарының  бөлігінің  үстем  ақысын  алуға 

мүмкіндік береді [4].  

Технопарктер  және  өнеркәсіптік  парктер,  жеңілдікті  шарттарда  өндірістік  аумақтарды 

ұсынады және конструкторлық жұмыстарды өткізуді қамтамасыз етуі мүмкін, сондай ақ, қажетті 

жабдықтармен ұжымдық қолдану  және бірқатар сервистік қызметтерді ұсынады.  

Кәсіпкерлікті  қолдаудың  инфрақұрылымы,  шағын  бизнес  өкілдері  үшін,  өздерінің 

кәсіпорындарының жылжуы және дамуына бағытталған, қызметтердің кешенін ұсынады [5]. 

Олардың  ішінде    -  маркетингтің  ең  тиімді  құралдарын  таңдау,  жарнамалық 

компаниялардың  жасалымдары,  электронды  биржалар,  мамандандырылған  көрмелер  мен 

жәрмеңкелерде,  іскерлік  шараларда,  іскерлік  байланыстарды  орнату  бағдарламаларына  қатысу 

бар [6].  

Сонымен қатар, шағын кәсіпкерлік субьектілерінің мүмкіндіктерін кеңейту үшін, шетелдік 

әріптестермен  және  ОҚО  кәсіпорындары  арасында  байланыстың  орнату  және  дамыту, 

халықаралық менеджмент стандарттарына өту және халықаралық  нарықтарға олардың одан ары 

қарай жылжуы болжанануда.  

Шағын  кәсіпорындардың  бәсекеге  қабілеттілігін  жоғарлату  бойынша  бірқатар  іс-шаралар, 

кәсіпорындардың өздері үшін, сондай ақ, ОҚО жергілікті шарттарының ерекшелігін  есепке ала 

отырып,  бүкіл  аймақ  үшін  де,  мынадай  қызмет  бағытын  қамтитын:  олар,  нормативті-құқықтық 

базаның  қалыптасуы;  қаржы-несиелік,  инвестициялық  және  салықтық  қолдау;  шағын 

инновациялық  кәсіпкерліктің  дамуына  әсер  ету;  шағын,  орта,  ірі  кәсіпкерліктің  интеграциялық 

өзара  әрекеттесуінде  мемлекеттік  қолдау  саясаты;  шағын кәсіпкерлік  үшін  кадрларды  дайындау 

жүйесінің дамуы және т.б. 

Нарықтық  экономикадағы  қаржылық-несиелік  қатынастарды  басқаратын,  тұтас 

экономистер тобының пікірін бөліп, шағын кәсіпорындарды дамытуды басқарудың экономикалық 

тетігінің, ажырағысыз, басымдылықты бөлігі деп, берілген экономикалық механизм – бұл басқару 

жүйесі,  ең  алдымен  шағын  кәсіпорындардың  барлық  қаржылық  қатынастары  және  ресурстары, 

 

144 

сәйкес  тегеуріндер  арқылы,  қаржылық  қатынастардың  және  оны  пайдаланудың  әдістері  және 

нысандарын  ұйымдастыру  көмегімен,  қоғамның  әлеуметтік,  экономикалық  дамуында 

кәсіпорындардың динамикалық дамуы мақсатымен көрсетіледі.  

Біздермен жүргізілген экономиканың нақты секторындағы қазіргі жағдайдағы талдау, ОҚО-

ғы  шағын  кәсіпкерлікті  қолдаудың  аймақтық  бағдарламаларын  талдау,  аймақ  бойынша  шағын 

кәсіпкерліктің дамуының мәселелеріне кешенді тәсілдемені есепке алмайтынын көрсетті; шағын 

кәсіпкерлік  субьектілерінің  барлық  нысандарының  қызметіне,  толыққанды  статистикалық 

ақпараттың  жоқтығы,  әсіресе  аудандардағы  тұрақты  түрде  өзгеріп  тұратын  есептеу  әдістемесін 

қолданумен,  таңдамалы  зерттеулер  негізінде  алынатын,  заңды  тұлғаның  құрылуынсыз 

кәсіпкерлердің  стратегиялық  бақылаудың  жоқтығы,  шағын  кәсіпкерлік  сферасында  нақты 

жұмыстардың  жағдайы  туралы  жоспар  құруға  мүмкіндік  бермейді  және  тиімді  басқарушылық 

шешімдердің қабылдануын қиындатады [7].  

Экономикалық механизмнің маңызды элементтер болып, қаржылық-экономикалық әдістер 

және тетіктер болады, ал бұлар қаржы-экономикалық қатынастары функциясы болып, қаржылық 

ресурстарды  пайдалану  және  мобилизация  әдістері  және  нақты  нысандары  есебінен  пайда 

болады.  

Экономикалық механизм, шағын бизнес кәсіпорындарының дамуына әсерін тигізе отырып, 

тікелей және жанама сипаттағы шараларды қарастырады.  

Тікелей  әрекет  ету  шараларына:  субсидияларды,  несиелерді,  мемлекеттік  қорлардан 

қаржыландыру  және  мамандандырылған  қаржы-несиелік  институттардың  ұсынылуы-шағын 

бизнес  кәсіпорындарының  дамуын  ынталандырудағы  дәстүрлі  немесе  әкімшілік  тетіктер 

негізінде, алға шығатын – іс шаралар  жатады.  

Жанама  әрекет  етуші  шараларға,  шағын  кәсіпорындардың  қаржылық  жағдайын 

жақсартудың жоғары тиімділігін сипаттайтындарға: салық салуда, несиелендіруде, сақтандыруда 

жеңілдіктерді  ұсыну,  жеделдетілген  тозуды  қолдану,  шағын  бизнесті  сақтандыру  механизмін 

ендіру, лизинг, франчайзинг, кеңес беру, венчурлық қаржыландыру жатады.  

Осыған  байланысты,  шағын  бизнес  кәсіпорындарын  қолдау,  мемлекет  тарапынан  екі 

бағытта  жүргізілуі  тиіс:  шағын  кәсіпорынның  қалыптасуындағы  бастапқы  капиталдың 

қалыптасуына  әрекет  ету;  шағын  кәсіпкерліктің  тіркелген    немесе  әрекет  етуші 

кәсіпорындарының одан ары қарай дамуында қолайлы шарттарды қамтамасыз ету. 

Кәсіпкермен  ұсынылатын,  қызметтердің  спектрін  кеңейту  мақсатында,  аукциондық  және 

инвестициялық  сауда  саттықтар    үшін,  сауда-аукционды  орталықтарды  құру  процесін  мақсатты 

түрде  жасауы  қажет.  Бұл  орталықтардың  қызметтері,  яғни,  инвестициялық  ресурстарды  немесе 

жекешелендірілген  обьектіні,  жылжымайтын  мүлікті,  жабдықтарды  сату  және  сатып  алуды 

қалайтын, кез келген шаруашылық етуші субьектіге қолжетімді болуы қажет.  

Бір  жерде  пайда  болған  және  өзінің  коммерциялық  тұрақтылығын  және  нарықтық 

қажеттілігін  көрсеткен,  мұндай  орталықтар,  оларға  қажеттілігі  бар  жерлерде,  Қазақстанның  ірі 

қалаларында және көптеген облыстарына заң жүзінде кіре алады.  

Шағын  бизнес  дамуын  басқарудлың  ұйымдастырушылық  механизмі  3.6-  суретте 

келтірілген.  

Жаңашыл  жағдайларда,  көптеген  кәсіпкерлер  оларға  қажетті  жылжымайтын  мүлікті, 

жабдықтарды  тез  арада  сатып  алу  үшін  жеткілікті  қаржылай  ресурстарына  ие  емес.  Осыған 

байланысты, қаржыландырудың жаңа құралдарының дамуы маңызды, мысалы, қаржылық лизинг 

арқылы.  Қазақстанда  компаниялардың  және  лизингтік  фирмалардың  іс-әрекетінің  негізгі  орны 

болып, аукциондық және инвестициялық сауда саттықтық орталықтары бола алады.  

Лизингтің  нәтижесінде,  қайтадан  қалыптасатын  шағын  кәсіпорындар,  инновациялық 

технология  және  техникаға  өтіп,  нарыққа  өзінің  орнын  тауып,  еркін  кіре  алады.  Бұл  жерде  де 

мемлекеттің  ролі,  оның  институционалды  жақтауын  анықтап,  өзі  құрады  немесе  бірінші 

компанияны  ұйымдастыруға  көмек  береді,  содан  соң,  оны  тендердің  жеңімпазына  жеңілдікті 

жағдайда  өткізіп,  содан  соң,  кәсіпкерліктің  бұл  түрі,  басқа  да  аймақтарда  өзінің  ізбасарларын 

көреді.  

Басқа да механизмдер жүзеге асырылуы мүмкін. Бірақ та, мұндай тәсілдеменің жалпы мәні, 

мемлекеттің  өтпелі  кезеңде  өзін  бастамалап  және  тұрғындарға  кәсіпкерлік  қызметтің  мүмкін 

болатын  және  баламалы  түрлеріне  мысал  бола  алады.  Мемлекет  өзінің  азаматтарына  қызметін 

ұсынып, оларды нарықтық ойлаулардың нақты мысалына үйретеді.  

 

 

145 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 

1.

 

Васина  Н.В.  Модернизация  системы  отбора  кадров  для  сферы  малого 

предпринимательства // Соц.политика и социология. – 2010. - № 10. – С. 119- 124.  

2.

 

Грузман В. Программный комплекс готовых решений для малого предпринимательства 

// Проблемы теории и практики управления. – 2010. -№ 11. – С. 63-69.  

3.

 

Агафонов А.Ю. Тенденции развития финансовой поддержки малого бизнеса // ЭПОС. – 

2010. - №4. – С. 59-63.  

4.

 

Дашевская  И.Ф.  Взаимодействие  банковского  сектора  с  субъектами  малого  и  среднего 

бизнеса  //  Труд  и  соц.  отношения.  –  2009.  -  №  11.  –  С.  142-  146.  8.  Дашевская  И.Ф. 

Конструктивные  схемы  взаимодействия  банков  с  малым  и  средним  бизнесом  //  Труд  и 

соц.отношения. – 2011. - №1. – С. 125-130. 

5.

 

Буров В.Ю. Теневая деятельность малых и средних предприятий // ЭКО. – 2008. - №4. – 

С. 67-75.  

6.

 

Есиркепова А.М. Кәсіпкерлік. -  Шымкент, 2012 - 254 б. 

7.

 

Уркумбаев М.Ф. және т.б. Бизнес-жоспарлау және коммерцияландыру. -  Шымкент, 2012 

- 158 б. 

 

Базарова С.Қ. 

э.ғ.к., профессор 

Салауатова Д.М. 

 э.ғ.м., аға оқытушы 

Шохаманова А.М. 

 Сер-21 тобының студенті 

Академик Е.А.Бөкетов атындағы  Қарағанды мемлекеттік университеті Қазақстан, 

Қарағанды қаласы 

 

ҚАЗАҚСТАНДА АВТОЛИЗИНГТІҢ ОПЕРАТИВТІК ҚЫЗМЕТІН ДАМЫТУ 

 

Лизинг  –  бұл  мүлікті  меншікке  иелену  және  оны  жалға  беру  үшін  қаржылық  қаражатты 

инвестициялауға бағытталған кәсіпкерлік қызметтің түрі.  Лизинг – бұл ұйымдық-экономикалық 

қатынастардың  үш  түрі  кіретін  кәсіпкерлік  қызмет  жүйесі:  жалға  беру,  инвестициялық  және 

саудалық.  Лизинг  —  бұл  лизинг  берушінің  (жалға  берушінің)  өзіне  тиесілі  құрал-жабдықтарды, 

машиналарды,  ЭЕМ,  ұйымдастыру  техникаларды,  өндіріске,  сауда-саттыққа  және  қоймаға 

арналған  құрылғыларды  лизинг  алушыға  (жалгерге)  лизингтік  төлем  төлеу  шартымен, 

белгіленген  мерзімге  пайдалануға  беруін  қарастыратын  жалға  беру  шарты.  Мерзімі  бойынша  – 

ұзақ  мерзімді  (3одан  көп  жылдарға),  орта  мерзімді  (1,5  жылдан  3  жылға  дейін),  қысқа  мерзімді 

(1,5 жыл)[1]. 

Лизинг  затын  қолданушыға  беру  немесе  жалға  алушыға  қайтару  сипаты  бойынша  лизинг 

үшке  бөлінеді:  қаржылық,  оперативті  және  қайтымды.  Қазіргі  уақытта  дамушы  елдердің 

шаруашылық тәжірибесінде лизингтің әр түрлі түрлері қолданылады, олардың әрқайсысы өзінің 

ерекшеліктерімен  сипатталады.  Осындай  келісімдердің  барлық  түрлері  лизингтің  екі  базалық 

формасының – оперативті немесе қаржылық түрлері болып табылады. 

Қазақстан  Республикасындағы  «Қаржылық  лизинг  жөніндегі»  заң  лизингтің  келесі  негізгі 

үш түрін реттейді: оперативті, қаржылық және қайтымды. 

Оперативті  (сервисті)  лизинг  –  бұл  ағымдық  жалға  беру  туралы  келісім-шарт.  Мұндай 

келісімнің  мерзімі  жалға  алынатын  активтің  толық  амортизациясының  кезеңінен  төмен. 

Сондықтан  келісіммен  қарастырылған  жалдық  төлем  активтің  толық  құнын  жаппайды,  ол  оны 

лизингке бірнеше рет беруді қажет етеді[1]. 

Оперативті лизингтің айрықша ерекшелігі – лизинг алушының келісімді алдын-ала тоқтату 

құқығы.  Мұндай  келісімдер  жалға  берілетін  жабдықтың  орнатылу  және  ағымдық  техникалық 

қызмет  көрсетулерін  қарастыруы  мүмкін.  Осыдан  осы  лизинг  түрінің  жиі  қолданылатын  аты  – 

сервисті.  Сонымен  қатар  көрсетілетін  қызметтер  құны  жалдық  төлемге  кіреді  немесе  бөлек 

төленеді. 

Оперативті лизингтің негізгі объектілеріне тез тозатын (компьютерлер, тұрмыстық техника) 

және  үнемі  сервистік  қызметті  қажет  ететін  техникалық  күрделі  жабдық  түрлері  жатады  (жеңіл 

және жүк автомобильдері, теміржол және теңіз көліктері). 

 

146 

Жалпы  оперативті  лизинг  шарттары  жалға  берушіге  өте  тиімді.  Соның  ішінде  жалдық 

келісімді  алдын-ала  тоқтату  мүмкіндігі  тозған  жабдықтан  құтылу  және  оны  анағұрлым  жоғары 

технологиялық және бәсекеқабілетті жабдықпен ауыстыруға мүмкіндік береді. 

Бірлік жобаларды және тапсырыстарды жүзеге асырған кезде оперативті лизинг жабдықты 

иелену және кейінгі қолданудан босатады. 

Жабдықты  өндірушімен  немесе  лизинг  берушімен  көрсетілетін  сервистік  қызметтерді 

қолдану,  әдетте  ағымдық  техникалық  қызмет  көрсетулерге  және  сәйкесперсоналды  ұстау 

шығындарын қысқартуға мүмкіндік береді. 

Оперативті  лизингке  қарағанда  қаржылық  лизинг  мүлік  иегерін  тәукелден  құтқарады. 

Көбінесе  оның  шарттары  ұзақ  мерзімді  несиелерді  алу  кезінде  жасайтын  келісімдерге  ұқсас, 

өйткені  жабдықтың  құнын  толық  өтеуді  қарастырады;  жабдық  құны  және  меншік  иегерінің 

табысы  жататын  мерзімдік  төлеуді  еңгізу  (займ  бойынша  төлем  –  негізгі  және  пайыздық 

бөліктер);  жалды  алушыны  келісімді  орындау  мүмкінсіздігі  жағдайында  банкрот  деп  жариялау 

құқығы.  

Оперативті  (сервисті)  лизинг  –  бұл  ағымдық  жалға  беру  туралы  келісім-шарт.  Мұндай 

келісімнің  мерзімі  жалға  алынатын  активтің  толық  амортизациясының  кезеңінен  төмен. 

Сондықтан  келісіммен  қарастырылған  жалдық  төлем  активтің  толық  құнын  жаппайды,  ол  оны 

лизингке бірнеше рет беруді қажет етеді. 

  Оперативті  лизингтің  айрықша  ерекшелігі  –  лизинг  алушының  келісімді  алдын-ала 

тоқтату  құқығы.  Мұндай  келісімдер  жалға  берілетін  жабдықтың  орнатылу  және  ағымдық 

техникалық  қызмет  көрсетулерін  қарастыруы  мүмкін.  Осыдан  осы  лизинг  түрінің  жиі 

қолданылатын аты – сервисті. Сонымен қатар көрсетілетін қызметтер құны жалдық төлемге кіреді 

немесе бөлек төленеді. 

Автолизинг  –  бұл    көлік  құралына  деген  қажеттілік  бар,  бірақ  сату-сатып  алу  мәмлесін 

жасауға қаражат жетпегенде кәсіпкерлер мен компаниялардың көлік құралын иемдену тәсілі[2]. 

Автолизингтің  негізгі  идеясы  болып  лизингалушы  пайдаланатын  көлік  құралына  ақшаны 

кезеңмен  төлейтіндігінде.  Оның  лизингке  алынған  автомобльді  сатып  алатын  мүмкіндігі  бар, 

және  оны  кәсіпорынның  балансына  алып,  өзі  қарастырған  жағдайларда  пайдалануға  мүмкіндігі 

бар 

Сонымен,  сіз  бұл  қызмет  түрі  арқылы  көлік  сатып  алғыңыз  келді.  Бірінші  кезекте  лизинг 

беруші  тұлғамен  көліктің  маркасын,  бағасын,  техникалық  шарттарын  келісіп  алуыңыз  қажет. 

Бұдан  кейін  қаржылай  қызмет  көрсету  туралы  өтініш  жазасыз.  Көп  жағдайда,  лизинг 

компаниялары шетел автокөліктерін өткізуге мүдделі, себебі көліктің жиі бұзылмауы компанияға 

да тиімді. Бұл дегеніңіз көліктің бұзылған жағдайында сақтандыру кепілдігі міндетті түрде жеке 

тұлғаның  құқында  болуы  тиіс  деген  сөз.  Өтінім  берген  қағазда  көліктің  барлық  сипаттамасын 

толықтай жазу керек, сонымен қатар тауардың алғашқы пұлы мен үстеме төлемін нақтылай атап 

өту керек. 

Автолизингтік  операциялардың  қазақстандағы  жағдайына  тоқталсақ.  Қазақстанда  46 

лизингтік операцияларды ұсынатын компаниялар бар[3]. Оның ішінде ең көп компания Алматы 

қаласында.  Автолизингпен  айналысатын  компаниялар:  Камаз  Лизинг,  Астана  Моторс,  Нұр 

Лизинг, Вираж Лизинг. Бұл компаниялардың барлығы дерлік қаржылық лизингпен айналысады. 

Оның  ішінде  Астана  моторс  компаниясының  және  басқа  да  аталған  автолизингтік  компаниялар 

осындай  лизингтік  шарттар  ұсынады:  Яғни  автокөлік  лизингке  37  ай  мерзімінде  беріледі  және 

алдын-ала  төлем  лизинг  нысанасының  құнының  20%  құрайды.  Бұл  көрсеткіштерден  біз 

Қазақстанда  тек  қаржылық  лизинг  барын  көре  аламыз.  Сонымен  қатар  Ұлттық  статистикалық 

комитеттің  ең  соңғы  деректеріне  сүйенсек  жалпы  лизинг  шарттарының  құны  70  767  152    мың 

теңгені құрайды. Лизинг шарттарының машиналар мен жабдықтар, көліктер бағытындағы жалпы 

құн 68 770 496 тг құрайды. Оның  50%, 34 500 414  мың теңге ауыл, орман, балық шаруашылығын 

құраса,  40%  басқа  да  жабдықтар  10%,  7  023  039  мың  теңге  кен  өндіруді  құрайды[3].  Бұл 

мәліметтерден де біз автолизингтік қызметтің Қазақстанда жоқ екенін және жеңіл автокөліктерді 

ешқандай компания қысқа мерзімге жалға бермейтінін көруге болады.  

Автолизингтік  операциялардың  шетелдегі  көрсеткіштері  келесідей  мәліметтерден  тұрады.  

Әлем бойынша автолизингтік операциялардың 51,5% Еуропаға тиесілі. Еуропа көрсеткіштерінің 

ішінде ең жоғарғы көрсеткішті Швейцариядан, Чехиядан және Норвегиядан көре аламыз.  Әлем 

бойынша  лизингтік  операциялардан  2  орын  яғни  39,5%  Америка  Құрама  Штатттарына  тиесілі. 

Жыл  сайын  барлық  лизинг  шарттарының  жалпы  құны  248  млрд  долларды  құрайды  және  ең 

 

147 

қарайпайым лизинг компанияларының орта есеппен бір жылдық лизинг шарттарының құны 110 

млн долларды құрайды[2]. Америка Құрама Штаттарындағы ірі автолизингтік компаниялар көп. 

Олар:  General  Motors,  Ford,  American  Leasing  corparation,  US  leasing,  т.с.с.  Осы  мәліметтердің 

бәрін  салыстыра  келе,  бүгінгі  таңда  автлизинг  нарығындағы  ең  маңызды  мынадай  мәселелер  1- 

кестеде көрсетілген. 

 

Кесте 1.Лизингтік қызметтің дамуындағы мәселелер 

Білікті мамандардың жетіспеуі.

 

2% 

 

Лизингтік қызметті жүзеге асыратын басқа ұйымдар тарапынан бәсекелестік 

 

4% 

 

Лизинг құралдарына сұраныстың аздығы 

 

8% 

 

Салық салудың қолданыстағы деңгейі 

 

14% 

 

Лизингтік қызметті нормативтік-құқықтық реттеудің жетілмегендігі. 

14%  

Лизинг алушылар қызметінің ақпараттық айқын еместігі  

18%  

Қаржы қаражаттарының жетіспеуі  

20%  

Кредит алу қиындықтары  

20%  

жүктеу/скачать 8,24 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: