●
Технические науки
№2 2014 Вестник КазНТУ
170
жоба мәліметтерін қорытындылай келе, негізгі құзіреттіліктер дегеніміз –басқа да білім
облыстарының өмірлік іс-әрекеттерінде және кәсіби оң нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік
беретін, тұлғалық қасиеттері, жалпы (әмбебап) жасай алуы, базалық білімдерінің жиынтығы.
Интерактивті («Inter» – бұл өзара, «act» – әрекет жасау) – әлде киммен әңгімелесу, сұхбаттасу,
өзра әрекет жасауды білдіреді. Интерактивті және активті әдістердің жалпы ұқсастықтары көп.
Интерактивті әдістердің белсенді әдістерден ерекшелігі, оқыту үрдісінде белсенді студенттердің бір-
бірімен басым болуы, оқытушылар ғана емес білім алушылардың өзара әрекеттесулеріне көбірек
бағытталған.
а)
б)
1-сурет. Оқытудың белсенді (а) және интерактивті (б) әдістері
Жалпы интерактивті әдісті заманауи белсенді әдістердің бірі ретінде қарастыруға болады.
Интерактивті әдістерге келесі түрлерін жатқызуға болады: пікір талас, эвристикалық әңгіме,
«миға шабуыл», рөлдік, «іскерлік» ойындар, тренингтер, кейс-әдіс, жобалар әдісі, көрнекілік
мәліметтермен топтық жұмыс, бейне фильмдерді талқылау және т.б.
Негізгі құзіреттіліктерін қалыптастыру көзқарасы бойынша, жаратылыстану-ғылыми пәндерді
оқыту кезінде интерактивті әдістер ең маңыздысы болып табылады.
1. Жобалар әдісі.
Қазіргі заманауи педагогикалық технологиялар арасында білім алушылар жобалық іс-
әрекеттері негізгі құзіреттіліктерін қалыптастыруда білім алу-ең маңызды адекватты мақсат болып
табылады. Жобалар әдісі жеке дамып келе жатқан дамушы технологиялар ретінде, әсіресе жеке іс-
әрекеттердің нәтижелерін бағалау және жобалай алу, мәселелерді табу және шешу, өз бетінше ойлай
білуге, шығармашылық бастамалары, білім алушылардың танымдық дағдыларын дамыту негізін
жатқызуға болады. Жобалар әдісі білім алушылардың өз бетінше іс-әрекеттеріне, әсіресе белгілі
уақыт аралығында жеке, жұптық, топтық орындайтын іс-әрекеттеріне үнемі бағытталған.
2. Кейс-әдіс.
Кейс-әдіс (Case study) – экономикалық, әлеуметтік, тұрмыстық немесе басқа да күрделі
жағдайлардың сипаттамаларында қолданылатын білім берудің техникасы. Білім алушылар кейспен
жұмыс жасау кезінде болашақ мамандықтарына байланысты іздеу, әртүрлі білім салаларында
қосымша ақпараттарды талдау жұмыстарын жүзеге асырады. Кейс әдісті басқа техникаларға
қарағанда құрамына өзге күрделі емес таным әдістері кіретінін көрсетуге болады. Оған кіреді:
моделдеу, жүйелік талдау, күрделі әдіс, ой тәжірибесі, сипаттау әдістері, классификациялары, пікір
талас, ойын әдістері және т.б.
3. Зерттеу әдістері.
Зерттеу әдісі кезінде білім алушылардан ең жоғарғы толық дербестікті талап етеді. Дегенмен,
пәнді оқытудың алғашқы кезінде, оқытушының белсенді қатысуымен эвристикалық әдістерді
топтағы әртүрлі дейгейдегі білім алушыларға қолданатынын ескеру қажет. Эвристикалық әдістерге
білім алушылардың жаңа білімді өз бетінше іздеу мақсатында жүргізілетін әңгімелер, зертханалық
жұмыс тапсырмалары жатады. Іс-әрекеттің бұл түрі ұжымдық талқылау жоспарынан кейінгі білім
алушылардың өз бетімен оқытушының нұсқауынсыз тәжірибелік тапсырмаларды орындайтынын
болжайды.
4. Пікір таластар.
Оқу пікір таластары білім алушылардың тәртіп бойынша немесе өз пікірлерін, ойларын, оқу
мәселесі бойынша жорамалдарын өзара алмастыратынын көрсетеді. Пікір таластар субьектілердің
өзара әрекеттесу формасы ретінде мамандандырылған білім мекемелерінде оқытушылардың
тәжірибелік қызметінде соңғы уақытта қолданысқа көп ие.
Оқытушы
үйренуші
үйренуші
Оқытушы
үйренуші
үйренуші
үйренуші
үйренуші
●
Техникалық ғылымдар
ҚазҰТУ хабаршысы №2 2014
171
5. Ойын әдістері.
Ойын- әсіресе ересектер мен балаларға тән іс-әрекет түрі, сондықтан білім үрдісінде бұл іс-
әрекет түрін пайдалану ертеректен белгілі, дегенмен жаратылыстану ғылымдарының негізін тануда
еріксіз қызығушылығын арттыруы мүмкін, әсіресе іс-әрекеттің бұл түрін қолдану маңызды болып
отыр. Ойынның іскерлік, еліктеушілік, рөлдік әртүрлі түрлерін пайдаланып, білім үрдісінде пәндік
ағымында әртүрлілікті енгізуде оқу мәселесін шешуде берілген пәнді оқытуда жағымды
мотивацияларын қалыптастырады. Ойын білім үрдісінде білім алушылардың белсенділін
жігерлендіреді және тіпті ең пассивтілерді тартады.
6. «Миға шабуыл» әдісі.
Берілген әдіс, күрделі мәселелерді шешу бойынша ой туындауға бағытталған, күрделі
тапсырмаларға пікір таластар ұйымдастыру барысында қойылған тапсырмаларды бірігіп шешу
үрдісіне негізделген. Тапсырмада пәнаралық сұрақ немесе кәсіби маңызы бар тапсырма болуы
мүмкін. «Миға шабуыл» әдісі білім алушылардың жоғарғы белсенді санының тартылып қатысуына
мүмкін береді. Берілген әдісті сабақтың әртүрлі кезеңдерінде қолдануға: жаңа білімді енгізу үшін,
білімдерін аралық бақылауда сапалы меңгеруге, алған білімдерін шыңдауға мүмкіндік береді [5].
Қарастырылған интерактивті әдістерде құзіреттіліктерін қалыптастыру үшін жоғары кәсіби
білім, алғашқы сондай-ақ, орта кәсіби білім беретін мекемелерде әртүрлі пәндерді оқыту барысында
қолданылуы мүмкін.
Интерактивті әдістер қазіргі білім беру үрдісінде кең қолданысқа ие болып отыр. Бұл әдістерді
жан-жақты меңгерген маман, сонымен қатар әртүрлі болашақ маман иелері және қазіргі білім
алушылар үшін өте маңызды. Интерактивті әдістерді меңгеру барысында негізгі құзіреттіліктерін
шыңдап, дамытып қазіргі заман талабына сай бәсекеге қабілетті еліміздің дамуына үлес қосатын
маман болып шығуына мүмкіндік береді.
ӘДЕБИЕТТЕР
1. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың 2006 жылы Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия
Ұлттық университетінде «Инновациялар мен оқу білімді жетілдіру арқылы білім экономикасы»
тақырыбындағы дәрісі. – Астана, 2006.
2. «Қазақстан 2050 . Мәңгілік ел» стратегиясы. Астана, – 2014.
3. Ныязбекова К.С. «Ұлттық білім беру жүйесінің міндеттері және бағыттары» – Алматы, 2012.
4. Двуличанская Н. Н. «Интерактивные методы обучения как средство формирования ключевых
компетенций».//Электронное научно-техническое издание «Наука и образование». – 2011.
5. Абтикалыков Н.Б. «Педагогикалық пәндерді оқытуда инновациялық технологияларды пайдалану».
– Қызылорда, 2012.
REFERENCES
1. Kazakstan Respublicasy Presidenty N. Nazharbaevtin 2006 jili L. N. Gumiliev atindagy Eurazia Ulttyk
universitetindegi «Innovasialar men oky bilimdy zhetildiru arkylu bilim economycasi» takyrybindagu darysі.– Astana,
2006.
2. «Kazakstan 2050. Mangilik el» strategiasy. Astana, – 2014.
3. Niazbekova K. S. «Ulttyk bilim bery jyiesinin mindettery jane bagyttary» – Almaty, 2012.
4. Dvylichanskai N. N. «Interaktivnyie metody obychenia kak sredstbo formirobania clychebix kompetenchii».
//Electronnoe naychno-texnicheskoe izdanie «Nayka i obrazobanie». – 2011.
5. Abdykalykov N.B. «Pedagogikalyk panderdy okityda innovazialyk texnologialardy paidalany». – Kyzylorda,
2012.
Маженова Д.А.
Оқытудың интерактивті әдістерін қолдану ерекшеліктері
Түйіндеме. Бұл мақалада оқытудың интерактивті әдістері негізгі құзіреттіліктерін қалыптастыру құралы
ретінде қазіргі заманауи ерекшеліктері көрсетілген. Интерактивті оқыту технологиясы және негізгі
құзіреттіліктерді қалыптастыру ерекшеліктері, сонымен қатар интерактивті оқыту барысында қолданылатын
жобалар әдісі, кейс әдіс, зерттеу әдістеріне, пікір таластар, ойын әдістері, «миға шабуыл» әдістерінің қазіргі
заман талабына сай қолдану ерекшеліктеріне, әсіресе қазіргі еліміздің дамуына үлес қосатын бәсекеге қабілетті
маман даярлауда интерактивті әдіс түрлеріне толық сипаттама берілген.
Негізгі сөздер: әдіс, интерактивті, пікір-талас , эвристикалық әңгіме, «миға шабуыл», рөлдік, «іскерлік»
ойындар, тренингтер, кейс-әдіс, жобалар әдісі, технология.
●
Технические науки
№2 2014 Вестник КазНТУ
172
Маженова Д.А.
Особенности применения интерактивных методов обучения
Резюме. В этой статье показано современные особенности формирования основных компетенций в
интерактивном обучении. Дана полная характеристика технологии интерактивного обучения в подготовке
конкурентноспособных специалистов, вносящих достойный вклад в развитие страны на основе современных
компетенций: научные проекты, кейс стади, методологии исследования, дискуссии, ролевые игры, мозговой
штурм.
Ключевые слова: метод, интерактивный, дискуссия, эвристические диалоги, «мозговой штурм»,
ролевые, деловые игры, тренинги, кейс стади, научные проекты, технология.
Mazhenova D.A.
Features of application of interactive methods of educating
Summary. In this article the modern features of формировиния of basic competenses are shown in the
interactive educating. Complete description of technology of the interactive educating is Given in preparation of
competition capable, bringing in a deserving contribution to development of country of specialists on the basis of
modern competenses: scientific projects, case study, methodologies of research, discussion, role plays, cerebral assault.
Key words: method interactive, discussion, heuristic dialogues, "cerebral assault", role, business plays, training,
case study, scientific projects, technology.
УДК 513.83
А.Т. Калбаева
1
, А.М. Бренер
1
, С.Д. Куракбаева
1
, Э.Б. Мусрепова
2
(
1
Южно-Казахстанский государственный университет им.М. Ауезова,
2
Казахстанский инженерно-педагогический университет Дружбы Народов
Шымкент, Республика Казахстан)
МОДЕЛИРОВАНИЕ ПЕРЕХОДНЫХ РЕЖИМОВ ПРОТОЧНЫХ РЕАКТОРОВ С УЧЕТОМ
МНОГОСТАДИЙНОСТИ РЕАКЦИЙ И НЕИДЕАЛЬНОСТИ СРЕДЫ
Аннотация. Множественность стационарных состояний в проточных реагирующих системах приводит
к необходимости детального анализа устойчивости каждого стационарного состояния и возникающих в
окрестности неустойчивых точек переходных и периодических режимов. Работе получены оценки влияния
многостадийности реакций и неидеальности реакционной среды на режимы работы химических реакторов и
разработка методологии моделирования и компьютерного анализа множественности и типов устойчивости
стационарных состояний, а также методов расчета динамических волновых режимов процессов массопереноса
в проточных химических аппаратах. Для каскада реакторов получены оценки необходимого времени
пребывания в отдельной диффузионной ячейке для различных систем, обладающих множеством стационарных
состояний и автоколебательными динамическими режимами, которые должны использоваться в общей системе
расчетных уравнений с учетом известной структуры потоков.
Ключевые слова: химические реакторы, множественность стационарных состояний,
переходный режим, неидеальность реакционной среды, время пребывания.
Определение условий работы химических реакторов, при которых в системе реагирующих
веществ распространяются нелинейные концентрационные волны, и массообменные процессы
протекают в нестационарных динамических режимах, играет важную роль в методах расчета и
оптимизации современных химических аппаратов. Наличие нескольких стационарных состояний в
проточных реагирующих системах приводит к необходимости детального анализа устойчивости
каждого стационарного состояния и возникающих в окрестности неустойчивых точек переходных и
периодических режимов. В то же время, принятые в инженерной практике методы моделирования
химических реакторов, как правило, не учитывают возможность формирования волновых фронтов в
физико-химических системах. В то же время, интенсивность протекания процессов массообмена при
возникновении движущихся фронтальных разделов существенно изменяется и не может быть
правильно рассчитана без учета этих явлений. Несмотря на большой интерес исследователей к
колебательным режимам массопереноса в физико-химических системах, известные результаты не
могут быть эффективно использованы при моделировании и расчете химических аппаратов.
Целью данной работы является исследование влияния многостадийности реакций и
неидеальности реакционной среды на режимы работы химических реакторов и разработка
●
Техникалық ғылымдар
ҚазҰТУ хабаршысы №2 2014
173
методологии моделирования и компьютерного анализа множественности и типов устойчивости
стационарных состояний, а также методов расчета динамических волновых режимов процессов
массопереноса в проточных химических аппаратах.
Анализ влияния многостадийности
Многостадийность реакций и неидеальность реакционно-диффузионных систем в реакторе
существенно влияют на формирование режима процесса и должны учитываться при моделировании
явлений переноса и оптимизации реактора [1-3]. В нашей работе указанные аспекты моделирования
исследуются на примере автокаталитических реакций двух видов.
Рассмотрим следующую модельную схему реакций, в которой основными реагентами являются
компоненты X и Y , промежуточными - ,
A
C , а первая стадия носит автокаталитический характер [1]:
X
Y
X
k
1
, (1)
A
X
k
2
, (2)
C
Y
k
3
, (3)
где
1
k ,
2
k ,
3
k -константы скоростей стадий процесса.
Пусть в реактор осуществляется непрерывный подвод компонента Y со скоростью
q
.
Тогда систему кинетических уравнений для основных компонентов можно записать в виде:
X
k
XY
k
dt
dX
2
1
, (4)
Y
k
XY
k
q
dt
dY
3
1
. (5)
Множество стационарных состояний находим в результате решения системы алгебраических
уравнений:
0
2
1
X
k
XY
k
, (6)
0
3
1
Y
k
XY
k
q
. (7)
Следующая стационарная точка является устойчивой, что объясняется автокаталитическими
свойствами компонента X :
0
00
X
;
3
00
k
q
Y
. (8)
При малой скорости подвода компонента
Y
:
1
3
2
k
k
k
q
(9)
стационарная точка (8) является единственной.
С возрастанием скорости подвода q , после превышения критического значения
1
3
2
k
k
k
q
, (10)
в системе возникает еще одно стационарное состояние
2
1
3
2
1
01
k
k
k
k
qk
X
;
1
2
01
k
k
Y
. (11)
Якобианы линеаризованной системы кинетических уравнений в стационарных точках при
условии имеют вид:
3
3
1
3
1
2
00
0
k
k
q
k
k
q
k
k
J
, (12)
2
1
2
2
3
2
1
01
0
k
qk
k
k
k
k
qk
J
. (13)
●
Технические науки
№2 2014 Вестник КазНТУ
174
При выполнении условия
1
3
2
k
k
k
q
(14)
стационарная точка (8) становится неустойчивой. Новое возникающее стационарное состояние,
напротив, устойчиво. Соответствующая стационарная точка может иметь тип либо узла, либо
устойчивого фокуса. При этом в системе возникает затухающий колебательный переходный режим.
Проведенный нами подробный анализ режимов в этом случае дал следующие результаты.
Если
1
2
3
k
k
, то при любых q стационарная точка (11) при условии (14) представляет собой
устойчивый узел. Поэтому колебательный режим не возникает.
Если
1
2
3
k
k
, то при условии (14) имеем всегда
2
3
1
2
2
1
1
2
k
k
k
k
q
. (15)
Отсюда следует, что при скорости подачи реагента
Y
, превышающей, критическую величину
q
и при условии
1
2
3
k
k
, в диапазоне скоростей подачи реагента
2
1
q
q
q
, (16)
где
2
3
1
2
2
1
1
1
2
k
k
k
k
q
, (17)
2
3
1
2
2
2
1
1
2
k
k
k
k
q
. (18)
возникает переходной колебательный режим.
Таким образом, в системе существует управляющий параметр
2
3
k
k
. (19)
Значение
1
является точкой бифуркации режима, для возникающего при
1
колебательного переходного режима можно определить частоту возникающих колебаний
и
логарифмический декремент затухания :
4
2
2
2
4
3
3
1
4
2
3
k
k
k
k
k
k
k
q
, (20)
2
4
k
(21)
Анализ влияния неидеальности среды
Рассмотрим далее автокаталитическую реакцию следующего вида:
X
X
A
k
k
2
2
1
. (22)
В идеальной системе справедливо следующее соотношение для химического потенциала
продукта реакции [4]:
X
RT ln
, (23)
где
- стандартное значение химического потенциала;
R - газовая постоянная;
T -температура.
|