саналады, өмір тэжірибесін берудегі формасы  кызметін аткарады

ІШКІ  саяси  тұракгылық  пен  қоғамның  топтасу  стратегиясы  мүмкіндіктерінің  тендігіне  негізделген 
бірьщғай  азаматтыкты  калыптастыру,  барлық этникалық топ  күқыктарының тендігін  қамтамасызданды- 
руды, қоғамдағы аукаттылар мен кедейлердің арасындағы айырмашылықгарды азайтуды, ауыл проблема- 
сына ден  коюды,  эрбір  ұлт  өкілдерінің  арасында  өзара  құрмет,  сенімді  көзқарасты  орнықгыруды  талап 
етеді.  Бұл  шараларды жүйелі түрде  іске асыру азаматтардың отаншылдык сез؛м؛н  нығайтуда онды  ықпал 
ететін болады.
Президент  Республиканың  әлеуметтік  экономикапық  перспективасын  болжауга  бағытталган 
«Қазақстан-2050»  жолдауы  қазақстандық  патриотизмді  орныктьфуға  қолайлы  жагдай  жасайды.  Жолдау 
халыктың  көкейінде  болашаққа  деген  сенімді  ұялатады,  коғамды  белсендендірудің  факторы  ретінде 
кызмет атқарады [1]. 
„
Ж олдауда  Қазақстан  елінің  міндеті:  ұлттық  бірлікті  нығайту,  элеуметтік  әділеттілікті  орнату, 
халықтың  экономикалы қ  эл-ауқаты н,  тәуелсіздігін  көркейту,  саяси  тұрақты  мемлекетті  К¥РУ  деп 
атап  көрсетілген.
Қазақстандық патриотизм азаматтардың, қоғам мен мемлекеттің бірлесе атқарған іс-эрекеттері арқылы 
қалыптасады. Қазақстанның өзінің Елұраны, Елтаңбасы, Туы бар.
Бостандық  пен  тәуелсіздікті  аңсаған  халықтар  сияқгы,  казак  халқының  да  патриоттық  сезімі  аса 
айшықты  дамыған  және  бүл  сезімді  халык  ғасырлар  бойы  сақтап  келген.  Оны  ежелгі  түрік  кағандығы 
кезінде  тасқа  жазылған  Күлтегін  ескерткіштерінен  қазак  даласының 
٢٩٠١
™ ^  ойшь؛лдарьінь؛н  (Фараби, 
Баласагұн, Қашқари жэне т.б.)  патриотизмдік сүйіспеншілікке толы  мұраларынан,  елініңтәуелсіздігі  мен 
бостандьгғын  жау  шапқыншылығынан  сакгал  калған,  көрнекгі  мемлекет  кайраткерлерінің  (Төле  би, 
Қазыбек би, Әйтеке би, Тэуке хан) патриотизмдік істерінен көруге болады.
Үлы ағартушылар -  Шокан,  Ыбырай,  Абай да 03  шыгармаларында туған  еліне,  Отанына 03 сүйіспен- 
шіліктерін корсете білген.  Оған Шоқанның:  «Мен, ең алдымен,  өз отбасымды, тутан-туыстарымды қадір- 
леймін,  одан  сон ауыл-аймақ,  ел-жұртымды,  руластарымды,  одан соң халқымды,  одан  сон Сібір  орыста- 
рын,  Россия  жұртын  қадірлеймін» -д е ге н , Абайдың  «Окен؛н гана баласы болма,  адамның баласы  бол»  -  
деген сөздері дэлел болады [2].
Агартушылардың бұл сөздерінің бүгінгі таңдағы халыктар достыгын ныгайтуда маңызы өте зор.
Үлттык  патриотизм  мен  интернационалдық  көзкарасты  қалыптастыруда  Алаш  қозгалысының  да 
(А.Байтұрсынов, Ж.Аймауытов, М.Дулатов жэне т.б.),¥ль؛ Отан соғысы мен бейбіт өмірдегі «Желтоқсан» 
қозғалысыньщ да рөлі ерекше болды.
Ел Презвденті Н.Ә.  Назарбаевтың сөз،мен айтканда:  «1986 жылгы Желтоқсан окиғасы  казак жастары- 
ның сана-сезімінің қаншалықгы өскендігін көрсетті.  Олар  100 жылға жуык уақыт бойы халықты казарма- 
лык тәртіпте  ұстап тоталитарлық жүйенің алдында  бірінші  болып  айылдарын  жиған  жок.  Жастар  бұдан 
эрі  кез  келген  ^ т к а   тэн  үлттық  мақганыш  сезімдерін  корлауға  жол  бермейтінін  ©3  халкынын  агынан 
ашық мэлімдеді»  [3].  Бұның бэрі қазақ жастарының үлттык намысының,  патриоттық сана-сезімінің туған 
елге, Отанға детен сүйіспеншілігінің жоғары екен؛н дэлелдейді,
Сонымен «патриотизм» үғымына берілген анықтамаларды зерттеп, зерделеу, патриотизм -  о ^ н ,  туған 
өлке,  ғұлама адамдар т^ралы терең білімді  адамның басқа адамдарға және олардың түрлі  іс-әрекеттеріне, 
когамға,  оның  өткені  мен  бүгінгісіне,  табигатқа,  мәдениетке,  салт-дэстүрлер  мен  әдет-ғұрыптарга деген 
көзқарасында  көрінетін,  патриоттық  сезімдерінің  тыгыз  бірлігінде  көрсетілетін  күрделі  әлеуметтік 
кұбылыс.  Бұл  қоғам  мүддесіне  деген  белсенді  іс-эрекет,  қауіп-қатер  төнген  кездегі  оны  қорғауга  деген 
даярлық, Отан алдындағы  борыш пен жауапкершілікті саналь؛ түрде жете түсіну деп пайымдауға мүмкін- 
дік береді.
Тэрбиенің  басты  максаты,  адамдардың  адами  касиеттерін  үлттық  санасын,  идеялылыгын,  гылыми 
дүниетанымын,  рухани 
к ө з к а р а с ь ، н  
қалыптастьфу болып табылады.  Бұл  касиеттер жүйелі түрде ғылыми 
білімдермен  қоғам дамуының объективті зандарын  меңгерту  арқылы,  жаңа  қоғам  кұрылысы  міндеттері- 
н؛н  шешіміне  белсенд؛  араластьфу  нәтижесінде  қальштастьфылады.  Теорияны  оқып-білу  саналы  түрде 
меңгеруді талап етеді, себебі тек осы жагда؛^ а  ғана б؛л؛м адамның терең ішкі сенімділігіне айнала алады.
Идеялық сен؛мд؛л؛к белсенді  практикалык әрекетг؛  болжайды:  Отан  иг؛л ؛г؛не  адал  еңбек  ету,  Отанды 
қоргау.  Шынайы  тұлғалардың  шынайы  ойлары  мен  сезімдерін  б؛р  ғана  көрсеткіш  бойынша  багалауга 
болады. Нақгьфак айтканда, осы тұлгалардың когамдык эрекеттері бойынша.
Патриоттъщ тэрбие теориясыиа педагогика классиктері  мен  когам  кайраткерлері  айтарлыктай  үлес 
қосты.  Патриоттық тәрбие -  идеялық-тәрбие жүмьгстарының маңызды бағыттарының бірі екенд؛г؛н, оның 
негізін  мектепте  калыптастьфу  кажеттігін  кезінде  Н.К.Крупская  өте  орынды  айтып  кеткен.  Ол  патриот- 
тық  және  интернационалдық  тэрбиенің  өзара  байланысына  тереңірек  бойлаган.  «Интернационалдық 
тэрбие жас па-^иотарды ң саяси -  идеялық жэне моральдық дайындығының ажыратылмайтын  бөлігі», -  
деп атап көрсеткен [4,  80-86 бб.].
Абай атындагы ҚазҮПУ-нің Хабаршысы,  «Педагогика гылымдары» сериясы, №1(45),  2015 г.
-----------------------------------------------------------------------   242  -----------------------------------------------------------------------

М.И.  Калинин де патриоттық тэрбие мэселесіне ерекше көніл  аударған.  «Біз ССРО-НЬЩ барлық еңбек- 
шілерін 
س اا № ا
 патриот рухында, 
ӨЗ 
Отанына деген шексіз сүйіспеншілік рухында тэрбиелеуге 
ТИІСПІЗ. 
Мен дерексіз,  желөкпе  сүйіспеншілік  туралы  айтып  түрган  жоқпын,  қайсар  да  белсенді,  өмірді  қүмарта 
сүйетін, тасқынды сүйіспеншілік туралы, жау'ларына ешқандай аяушылық көрсетуді білмейтін, Отан үшін 
ешқандай қүрбандыкка басьш тігетін сүйіспеншілік туралы айтамын» -  деген [5]. ©л сабактарда, сабақтан 
тыс  ^ ь і с т а р д а ,  жүргізілетін  тэрбие  эрекетінің  бэрі  жас  жеткіншектердің  патриоттык  сана-сезімін 
К^!птастыруға бағьпталуы  кажет деп ескерткен.  Мектеп оқушыларының өмірге деген қызығушылыгын 
дамьітып,  іс-эрекеттерге белсенді  араластыру арқылы,  патриотизме тэрбиелеуге болатынына, 
ПЭН 
сабак- 
тарыньщ тэрбиелік мүмкіндіктерін кен؛нен пайдалануды ұсь[нг'ан.
A.С.  Макаренко  болса жас ұрпаққа тэрбие  берудің  эр түрлі  багытьін  қарастырған,  мектептегі  білімді 
өмірмен байланыстырған,  патриоттык тэрбие  беруде  коғамдық пайдалы  еңбектің рөліне  аса 
МЭН 
берген. 
Патриоттык  тэрбие  дегеніміз  «социалистік  қоғамның  белсеңді  қайраткерін  тэрбиелеу,  шыныккан,  рево- 
люцияға берілген, мейірімді де катал қайраткерлердің көптеген үрпағын тэрбиелеу» деп түсіндірген [6].
B.А.  Сухомлинский:  «Сов؛^гг؛к  патриотизм  күрделі  үғым.  Ол  социалистік  коғамда  үстемдік  етуші, 
саяси  идеялардың  мызгымас  б؛рл؛г؛,  коммунистік  адамгершілік  сенімділік,  совет  адамдарына  тэн  жаңа 
сезімдер,  олардың  батырлық  ерліктері  мен  батылдык  істері  болып  саналады.  Советтік  патриотизм  адам 
түлғасының барлық жақгарын -  онын санасын,  сезімдерін,  ерік -  жігерін  қамтиды»  -  деп  ой түйіндеген 
[7,  3  б.].  «Патриоттык  көзқарастармен  сенімділікті  қалыптастыруда  сана,мен  мінез-күлыктың  бірлігін 
қамтамасыз  ету  к а ж ^ ؛г؛н»  айта  келіп,  оқушылардың  белсенді  практикалык  іс-эркеттеріне,  олардың 
тэжірибесіне  социалистік  кұрылысты  қосып,  орасан  зор  мэн  берген  [7,  4  б.].  ©з؛н؛н  теориялык  жэне 
практикалык жұмысында патриоттык тэрбиенің эр түрлі бағыттарын, осы саладағы ок>'-тэрбие үдерісінің 
мүмкіндіктерін  қарастырады.  Мысалы,  патриоттык такырыптарға арнайы  сабактар  өткізуді  жөн  санаган: 
«Біздің  Оганымыз  -   Советтер  Одағы»,  «Біздің  еліміздің  тамаша  адамдары»  жэне  т.б.  Тіпті,  1 
СЫ،{Ы[؛ 
окушыларына  арнап  советтік  патриотизмнің  негізі  ерекшеліктерін  ашып  көрсететін  эңгімелер  жүйесін 
теориялык тұрғыда негіздеген.
Н.В.  Савин,  патриоттык тэрбие  мазмүнын  аша  отырьш,  с о в ^ ؛к  патриотизмнің сезімдік,  интеллекту- 
алдык жэне  эрекеттік жактарының тығыз  байланысын  атап  айтады.  «€о^ет адамдары  өзінін социалистік 
Отанына  деген  зор  ^йіспеншіліктерімен  ерекшеленеді  -   еңбекшілер  мемлекеті  жэне  оның  күш-қуаты 
мен даңқын  нығайтуға бағытталған,  нактылы  істерде  осы  сүйіспеншілікті  көрсетеді»,  сондыкган,  жақын 
адамдарына,  туган  өлкеге  деген  сүйіспеншілік  сезімдері.ч  дамыту,  патриоттык тэрбие  ісінде  жұмыстар- 
дың маңызды бағыттарьшың бірі болады деп атап корсетед؛. «Балаларды біздің Отанымыздың еңбек жэне 
жауынгерлік революциялық өткеніне деген сүйіспеншілікке тэрбиелеу маңызды  міндет болып табылады. 
Осы өткен иг؛л ؛кт؛ дэстүрлер негізінде, біздің еліміздіңдаңқы  мен күш-куатын арттыруға үмтылу,  қалып- 
тасады», ескертуді де ұмытпайды [8,209 б.].
Жалпы  білім беретін мектепте жүзеге асырылатын біртұтас тэрбие беру процесінде патриоттьщ 
тэрбие міндеттерін шешуге жетекші орын беріледі.  Патриотизмге тэрбиелеу мәселес؛н к^з؛рг؛ көзқарас 
тұрғысында карастырғанда,  біртүтас тэрбие беру процесіндегі  патриоттык тэрбие процесінің мэнін, оның 
орнын, рөлін дұрыс түсіну қажет.  Сонымен бірге окушылардың патриоттык тэрбиесіндегі сабакгастықгы 
да (этнопедагогика,  ресми  педагогика),  олардың оқушылардың  патриоттык тэрбиесін  жүзеге  асырудағы 
мүмкіндікгерін  де,  когамның  осы  мэселеге  байланысты  әлеуметтік  тапсырысын  да  (республикалық, 
аймактык) жаксы білген жөн.
Вестник КазНПУ им. Абая,  серия «Педагогические науки», №1(45),  2015 г.

А бай атындагы Қаз¥ПУ-нің Хабариіысы,  «Педагогика гылымдары» сериясы, №1(45),  2015 г.
(Сурет-1)
Ресми 
педагогика
Патриоттык тарбиеде 
тулганы 
элеуметтендіру 
орындары (атласы, 
мектеп,  косымша 
6ІЛІМ  
алатын 
мекемелер т.б.)
Оқушы
ларға
патри-
٠
оттык
тәрбие
беру
үшш
лайык-
—
ه
ты база
жасау
н
٣
и
Оқушылардьщ патриоттык 
тэрбиесіндегі сабактастык
и
Этнопедагогика
н
Окушылардын патриоттык 
тәрбиесі
Қогамның әлеуметтік; 
тапсырысы
Жетекші құжаттар (Зандар, Қаулылар, Жобалар және т.б.
Оқушылардың патриоттык тэрбиесінің максаттары мен міндеттері
ﺀ
Баска варианттылығы
ﺀ
؛
Патриоттык тэрбиенің мазмүны  мен  принцигітер
ﺀ
Гумаиизациялау
ﺀ
Патриоттык тәрбие жұмысындагы байланыс
د
Тэрбие жүмысының баска бағыттарымен өзара байланысы
Отбасы тэрбиесі.
Тұкы^алауиіылык
Еліктеушілік
л құраддарын  ескеру
؛
т
Ұлттык, жалпы адамзат 
кұндылықгарды ескеру
Ұлттық салт-дэстүрлер
Адамгершілік-этикалык
касиеттер
Әлеуметтік ж^ие педа- 
гогикалык шарттардын 
патриотгы калыптасты- 
рудағы сәйкестілігі
ﺎ ﻤ ﺑ
Сурет /  -  Оқушъиіардың патриоттык, тәрбиесінің шартты түрде алынгап моделі
Патриоттык тэрбие беру өзінің мазмұны жағынан саяси-идеялыққа,  адамгершілікке тэрбиелеу саласы- 
ның  бірі  болып  табылады,  өйткені  «оның  қалыптастыратын  тұлғалык  касиеттері  оның  саяси  сипатына 
қатысты...  Отанға  берілгендік  адамньгң  жоғары  адамгершілігінің  жетекші  нышанының  б ؛р؛  болып 
табылады» [9,18 6.].
Жалпытеориялық сипатгағы жұмыстардың бэрінде адамгершілікке тэрбиелеудің міндеттеріне, патрио- 
тизм,  ынтымақгастық,  қорғанысқа  даярлық,  еңбекке  адалдықпен  қарау,  жұмысты  сапалы  орындаута 
талпыныс, қоғамдық белсенділік сияқгы қасиеттерді қалыптастыру қарастырылады. Авторлар адамгерші- 
лік ■гәрбие берудің мазмұнын  коммунистік  мораль,  оның  принциптері,  ережелері, дэстүрлерін,  халықгың 
рухани  өмірінің ажыратылмайтын  бөлігі  ретінде  мазмұндайды.  Адамгершілік  ережелері  адамдардың 
٥
؛ - 
әрекеттерінің  барлық  түрлері  мен  қарым-қатынасында  көрініс  алатынын  айтады.  Барлық  адамгершілік 
тэрбие жұмыстарының негізгі багыттарын  анықгай  келе, тәрбие компоненттерінің өзара тығыз байланы- 
сын атап көрсетеді.  «Оқушылардың адамгершілік тэрбиесінің мазмұнында шартты түрде мынадай 
К О М П О - 
ненттерді  бөліп қарастыруга болады:  адамгершілік санасын қалыптастьіру,  адамгершілік сезімін дамыту, 
түлғаның  адамгершілік  қатынастары  тэжірибесін  меңгеруі.  Тәрбие  үдерісіңце  осы  компоненттердің 
бірлігі  ғана  мектеп 
О К У 'Ш Ы СЫ  
тұлғасының  түрақты  адамгершілік  қасиеттерін  дамытады,  онын  өмірден 
©؟؛не  қажетті  дегендерін  алуына  көмектеседі»  деген  көзқараста  болады  [
١٥
,  168  б.].  Авторлар,  сонымен 
бірге,  патриоттық  тэрбиеде  «оқушыларды  адамдармен,  олардың  өмір  сүру  ерекшеліктерімен,  туған 
өлкенің тарихи,  экономикалық жэне  саяси даму тенденцияларымен таныстыру,  ең жакын  қоршаған  орта 
туралы терең білімдер беру» ерекше маңызды рөл аткарадьі дегенді айтады  [10,121-6.].
Патриоттык,  тэрбие  еңбек  тәрбиесімен  де  өзара  тыгыз  байланысты,  өйткені,  «еңбек  әрекет؛ 
патриоттық сана ^ен сезімді жүзеге асырудьщ негізгі формасы қызметін аткарады».
Патриоттың тәрбиенің эстетикапык,  тәрбиеге  жақындығы  сол,  көркем  өнер туындылары  болмыс- 
 
  244   

тың  бейнесі,  түлга  сезім інің  накты  бір  көрінісі  болып  саналады,  өмір  тәжірибесін  берудегі  формасы  кы^- 
метін атқарады. 
Б.Т. 
Лихачев  «ба.талардьің ақыл-ой тэрбиесін меңгертілетін  құбылыстағы  сұлулық сырын 
ашып көрсетпей,  еңбек тәрбиесін, еңбектің мазмұны мен удерісіндегі  эдемілікті танып білмей,  адамгерші- 
лікгі -  әдемі  мінез-күлықгы  қалыптастырмай,  денені дамытпай -  адамньщ сымбатты денесін жетілдірмей 
көз  алдыға елестету  қиын.  Сондай-ак,  эстетикалық тэрбиені  де  өмірмен байланыссыз,  белсенд؛  шығарма- 
шылық іс-әрекетсіз, мақсат-мұратқа жетудегі күрессіз  көз алдына елестету мүмкін емес»  [ 6 
1,313 
ل].
Осы  кағидаларды  ескере  отырып,  патриотизмді  қалыптастыру 
идеялъщ-тәрбиелік  жүмыстардың 
барлык ж ^ е с ؛  арқылы  ж үзеге  асьфылады,  әйтседе,  біртұгас тэрбие  беру үдерісінің дербес  багыттылыгы- 
на байланысты ол өзіне тэн ^ іс т е р  мен формаларды пайдалануды  кажет етеді деуге болады.
/ Назарбаев Н.Ә.  Қазақстан 2050.  -Алматы: Юрист, 2012, -  65 б.
2УалихановШ.  Таңдамалы. -  Алматы: Жазушы,  1986.-5606.
3 Егемен Казахстан.  12 желтоцсан 2006 ж. - 4  6.
4 Крупская  Н.К. 
٠
  коммунистическом  воспитании  школьников:  Сб.статей,  выступлений,  писем  /   сост.
О.И. Грекора,  К.А.  Гусева,  о.Кудрявцева.  - 
м.: Просвещение,  1978. -С .  80-86.
5 Калинин М.И.  о  молодеоки.  - 
м.: Молодая гвардия,  1975.-335 с.
6 Макаренко А.с. Воспитание в советской школе.  Собр.соч.,  т.5. -М.: АПН РСФСР,  1958„ -  353 с.
7 Сухомлинский В.А.  Воспитание советского патриотизма у  школьников. -  м.:  Учпегиз.,  1959.-С . 3-4.
8 Савин Н.В. Педагогика:  Уч.пособие. -  
м. : Просвещение,  1972. -  
с. 
208-209.
9 Марьенко И.С.  Воспитание советского патриотизма и учащихся среднего школьного возраста во внешколной 
работе. Автореф.дисс.  канд.пед.наук.  13.00.01.-М .,  1955.
/٠
  Педагогика/под.ред. Ю.К. Бабанского. -  М.: Педагогика,  1984,-3 6 8  с.
/ /   Лихачев Б.Т.  Теория коммунистического воспитания. -  
м.: Педагогика,  1974.-313 с.
Резюме
В  условиях  Независимости  Республики  Казахстан  бесценное  значение  приобретает  усматриваемое  понятие 
«казахстанский  патриотизм»,  как усиляющийся  духовно-политический  фактор,  как  новая  парадигма государствен- 
ной  политики и идеологии.  Его возникновение и утверждение связано с укреплением  и усилением  ннезависимос™ 
Казахстана.  Потому что не было и  не будет ни одного государства,  которому бы  не был  необходим  патриотизм  для 
своих граждан, в  статье рассказывается об ососбенностя^ казахстанского патриотизма.
Значительный вклад в теорию патриотического воспитания внесли классики педагогики и виднь:е общественные 
деятели  (Н.К.  Крупская,  А.С.  Макаренко,  М.И.  Калинин,  Сухомлинский  и  др.)  в   статье  подробно  раскрыты  их 
бесценные выводы, принцииы и взгляды в области патриотического воспитания.
В  статье  ведущее  место  отведено  решению  задач  патриотического  воспитания  в  целостной  системе  процесса 
востггания,  претворяемого в жизнь  в общеобразовательной школе.  Если рассматривать проблему  патриотического 
воспитания с сегодняшней точки зрения, то необходимо првильно понять значение, место и роль процесса патриота- 
ческого воспитания в целостной системе воспитания. Вместе с этим понять и взаимосвязь патриотического воспи’га- 
ния учащихся (с этнопедагогикой, традиционной педагогикой), их возможное™ в деле патриотического воспитан؛«] 
учащихся, социальный запрос (республиканский, региональный) общества по данному вопросу рисунок- 1).
Патриотическое воспитание тесно взаимосвязано и с рудовым воспитанием, потому что «трудовая деятельность 
выполняет  функцию  основной  формы  претворения  в  жизнь  па^отического  понятия  и  чувства».  Патриотическое 
воспитание очень близко и к эстетическому воспитанно, так как произведения художественного искусства считают- 
ся  конкретным  видом  раскрытия образа действительности,  понятия личности,  выполняют функцию  формы  подачи 
жизненного опыта.
Summary
In  the  context  of the  Republic  of Kazakhstan  Independence,  “Ka^ikhstani  patr؛ot؛sm”  discussed  notion  has  a  wide 
importance  as  stren^hened  spiritoal-political  factor,  as  a  modern  paradigm  of state  policy  and  ideology.  Its  erasing  and 
confirmation  linked with  increased  Kazakhstan  independence.  Because there  is no government and  will not be,  which  does 
not need citizens patriotism. The article depicts features ufKa^khstani patriotism.
Educators and public figures (such as Krupskaya N.K., Makarenko A.s.,  Kalinin M.I., Suhomlinski and others) made the 
crtreial  contribution  in  the  theo^  of patriotic  upbringing.  Their  valuable  conclusions,  principles  and  views  of the  patriotic 
upbringing scale are discussed in the article.
Also the article explains patriotic upbringing tasks solving as the whole upbringing process system  which 

жүктеу/скачать 16,6 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: