Жаhандық ықпалдастықтың Еуразиялық үлгісі халықаралық ТҮркі академиясы
жүктеу/скачать 2,18 Mb. Pdf көрінісі
|
Ж.Фейзиев.-ТҮРКІ-МЕМЛЕКЕТТЕРІНІҢ-ОДАҒЫ
| V ТАРАУ
Мызғымас тұғыр негізінде арқылы түркі және әлемдік әдебиеттің ғажайып жәдігерлері жасалды. Алайда тарих өз ісін жасады. Түркі өркениетінің даму үрдісінде Түркі Тілдерінің ұясы құрамындағы көне түркі тілдері жіктелуге түсті. Сөйтіп, түрлі сападағы ұлттық түркі тілдері пайда болды. Мұндай үрдістер үлкен тілдік топтарында да орын алды. Алайда бүгінгі заманғы түркі тілдерінің ерекшелігі сонда, олардың түп тамырларында түркі тілінің әмбебап нұсқалары қалыптасуы әбден мүмкін. Осы дәлелдерге сүйенген көптеген тіл мамандары орташаланған түркі тілін қалыптастыруды ұсынуда. Ғалым Бақтияр Кәрімов те Ортатүрік немесе Анатүрік тілдерінің әдістемесін құрып, бұл мәселені жан-жақты зерттеді. Жалпы түркілік әдеби тілдің мүмкіндіктері жөніндегі Әзербайжан Ұлттық ғылыми академиясының корреспондент-мүшесі, милли мәжілістің мәдениет жөніндегі комитетінің төрағасы, Әзербайжандағы Ататүрік орталығының жетекшісі, профессор Низами Джафаровтың да пікірі аса бағалы. Ғалым жалпытүркілік тілге көшудің бірнеше нұсқаларын салыстыра келе, олардың арасындағы ең қолайлысын таңдап алуды ұсынады және келесі нұқасын ең оңтайлысы деп пікір тастайды: Осы заманғы түркілік әдеби тілдің біреуі ғана таңдап алынады. Ол тілде жеңіл жинтықтау операциясы жүргізіліп, сол тіл ғана жалпы түркілік әдеби ортақ тіл ретінде таңдалып алынады дейді. Әрине, бұл мәселе барлық түркі мемлекеттері мен ұлттық қауымдастықтардың өзара келісімдері негізінде аса ықтиятпен және зор көңіл бөлулерімен мұқият қаралуы керек. Барлығымызды қанағаттандыратын және түркі әлемінің қарым-қатынастарын қамтамасыз етердей нәтижелер болуы тиіс. Түркі дүниесінің әмбебап қатынастарына қол жеткізетін Түркі Мемлекет- тері Одағының орталандырылған тілі түркі мемлекеттері арасындағы ресми тіл атануы қажет. Десек те, орталандырылған түркі тілінің қалыптасуы түркі тілдерінен бүтіндей бас тарту дегенді білдірмейді. Ол тілдерді шектеулі ғана ортада пайдалану қажет деген талаптар да қойылмауы керек. Неге десеңіз, әрбір ұлттың түркі тілі - сол ұлттың тарихы және рухани қазынасы , сол халықтың тарихы мен тағдыры және мәдени ғұмыр кешуінің негізіне жатады. Былайша айтқанда, түркі өркениетінің сұлулығы да оның барша түркі тілдеріне ортақ қасиеті-сан бояулығы бола бермек. Осынау тілдерде ғажайып та аса зор мәдениеттер жасалды. Түркі тілдері одан әрі де дамып, гүлдене береді. Түркі тілдерінің қазіргі өзара жақындығы соншалық, нәтижесінде осы заманда орталандырылған түркі тілін қалыптастыруға үлкен мүмкіндіктер ашып отыр. Осынау орталандырылған түркі тілі өзге де бауырлас түркі тілдерімен қанаттаса көркейіп, дами беретін болады. Ол да өзіне тілдің әмбебаптық қасиеттерін алып, өзге де түркі тілдерімен қанаттаса жүріп, ресми-мәдени орталарда пайдалана беретіні ақиқат болмақшы. Тіпті шетелдіктердің өздері де түркі мемлекеттерінде жүріп, осынау тілді еркін пайдалана алады. Уақыт өте келе орталандырылған түркі тілі халықаралық қатынас тілі ретінде Біріккен Ұлттар Ұйымына ұсынылуы тиіс. Бір атап өтерлік жәйт, Біріккен Ұлттар Ұйымының 231 Саяси-мәдени интеграцияның гуманитарлық негіздері білім беру, ғылым және мәдениет жөніндегі ұйымы соңғы кездерде түркі өркениетінің әлемге сый еткен материалдық және мәдени ескерткіштеріне жіті көңіл бөліп, халықаралық деңгейлерде шаралар өткізіп, жалпы түркілік мәдениет классиктерінің мерейтойларын өткізе бастады. Әлбетте, алдағы уақыттарда да жалпы түркілік гуманитарлық мәдениеттің заманауи әлемдегі ғаламдық алғы шептерде болып, өзінің конструктивтік тұғырынан көрінетініне күмән келтірмейміз. Тілдік, ойлау қабілеттілігі мен мәдени жақындасулар жалпы түркілік мәденилену жүйесінің болмысында рухани ішкі дамудың жанды жаратылыстық құрылымын қалыптастырып, оны адасудан және қателіктер жіберуден қорғайды. Түркі әлеміндегі мәдениеттер арасындағы қарым-қатынастарды дамытудың ең күшті негізі мен келешектегі дамуының ынталандырушы бәтуалы қуатына бәтуалы гуманитарлық ойлау мен іс жүзіндегі әмбебап қызметінің ішкі жүйелік болмысы жатады. Оның бүтіндігін сақтау-бұл дегеніңіз Түркі Мемлекеттерінің Одағын құру мақсаттарын іске асыру деген сөз. Ал бұл мақсаттар ең алдымен жалпы түркілік тарихты дайындауға, жалпы түркілік тілдегі сабақ беру мен әліпбилерді әзірлеуге және осыларды оқыту мен дайындауға, жалпы түркілік тарихты, адамгершілік және ойлау ерекшеліктерін орнықтырып, түрлі салалалардағы көкейкесті жайлар жайындағы жариялайтын баспа органдарын қалыптастыруға тәуелді. Біздің міндетімізге де осы бағыттарды жалғастыру мен дамыта беру жатады. |