167
Кавказ бен Орталық Азияның геосаясаттағы жаңа бағыттары. Еуразияның «Түркілік бәтуаластығы»
ахуалда Орталық Азияның – Қазақстан, Өзбекстан, Түрікменстан және
Қырғызстан секілді төрт мемлекеті, сондай-ақ Тәжікстан аймақтың тұрақтылығы
мен дамуының негізгі жауапкершілігін өз міндетіне алып, өз әлеуеттерін осы
бағытқа жұмылдыруға тырысуда. Олардың барлығы да басым бағыттарды
жаһандық күштерге
қарсы тұруға
емес, керісінше
ынтымақтастыққа
айналдырғылары келеді.
Орталық Азияның геосаяси шекарасының бойына орналасқан Ресей, Қытай,
Иран және Пәкстан осы аймақта ықпалының арту мүмкіндігіне қол жеткізгілері
келеді (218. 211 бет). Аймақтағы ықпалы Кавказбен салыстырғанда күштілеу
Ресей өзінің осындағы үстемдік менмендігін өзгелерден
артығырақ деңгейде
көрсетуге тырысады. Ресей Орталық Азияны ТМД-ны «Еуразиялық одаққа»
өзгертудің полигондық лабораториясы ретінде қарайды. Ал Америка Құрама
Штаттары болса Орталық Азияны Ресейдің ықпалынан шығарып алып, оны
жаһандық жобалардың аренасына айналдырғылары, осы аймақты өздерінің
«ықпал жүргізу ландшафты» ретінде көруге ниетті. АҚШ-тың НАТО-мен
бірлесе жүзеге асырып келе жатқан «террорға қарсы күрес»
операциясы
көршілес қоныстанған елдердің барлығының да тынышын кетіріп, олардың
мазасын алып отыр. Батыстық Альянстың «Халықаралық Қауіпсіздіктің
Көмек Күші» Еуразияның аталған драмалық аймағында толық табысқа қол
жеткізе
алмағанын тілейді, сондай-ақ операциялар жүргізу үшін жұмсалған
миллиардтаған шығындарға қарамастан, аймақтағы этникалық, діни және
саяси жанжалдарды бейтараптандыруға және оны басқаруға үлкен құлшыныс
танытып отыр. Еуразияның «өзегіне» мықтап бекітіп қою үшін олар АҚШ-тың
Тынық мұхиты командованиесіндегі қарулы күштерінің бір бөлігін ортаазиялық
командованиенің құрамына әкеліп қосып қойды (298. 57 бет). Ресейліктер құрып
отырған «Еуразиялық Одақ» атты торға түсіп
қалмау Орталық Азия елдері
үшін қаншалықты маңызды болса, Батыстық альянстың «Террормен күресу»
алаңына айналып кетуінен аман қалу да соншалықты қымбат. Ауғанстан,
Иран және Пәкстан жақтардан келе жатқан «Исламдық фундаментализмнің»
толқыны Орталық Азия елдеріне айтарлықтай қауіп-қатерлер туғызады.
Радикалды исламистер (мәселен, «Хазб-ут-тахрир» исламдық партиясы),
аймақтарда «Талибан» секілді топтық қозғалыстар құрып, дәстүрлі исламдық
қауымдастықтан қолдау табуға тырысады (210. 40 бет). Өзінің экономикалық
әлеуеті бойынша әлем елдері арасында екінші және үшінші саналатын, сондай-
ақ Ресей, АҚШ және басқа да осыған мүдделі күштер арасындағы бәсекеде
Еуразияның жаһандық геосаясаты теңгерімінің маңызды геосаяси құраушына
айналған Қытай мен Жапония, бейтарап
саясатты ұстана отырып, Орталық
Азияның табиғи ресурстарын пайдалануға ынта танытады және осы аймақтағы
өндірістік және тұтыну рыноктарының жандана түсуін жүзеге асырады. Әрине,
халықаралық экономикалық ынтымақтастықтың осы айтылған нұсқасы Орта-
лық Азияның ішкі мүддесін мейлінше қанағаттандыруға жақын. Табиғи