Түркі академиясы халықаралық Ұйымы йүСҮП ҰЛЫҚ хас-хажиб баласағҰНИ

544
«сүт» сөзімен ешқандай байланысы жоқ (Қазіргі қазақ тіліндегі 
сөздер ұяң дыбысқа аяқталмайды, ол сондықтан барып
 үт
болып 
айтылады). 
Балық
о бастан-ақ орысша «рыба» сөзінің мағынасын 
беретін болған [аталған сөздік, 80-6.]. Сөз арасында айта кетейік: 
араб тілінде
һүт
деген сөз мынадай мағына береді: 1) үлкен, 
алып балық, кит; 2)
астр.:
Балықтар шоқжұлдызы; 3) Күн 
жылнамасының он екінші айына сәйкес келетін февраль айының 
аты (22 - февраль – 21 - март) [Н.Д.Ондасынов. Арабша-қазақша 
түсіндірме сөздік, 1-том, 1984, 142-6.].
Чадан //Шаян
сөздері 
Түркі тілдеріне тән
ч//ш 
мен
д//й
заңдылықтарына байланысты 
жасалған (олар өзара алмаса береді). Сондықтан, ол бұл жерде К. 
Жүністегі Водолей – көнек болса, үш арқар – Шаян емес. «Егемен 
Қазақстан», 1/1–2004, 46. 
238.
Не себептен Заһһақ пасық датталды, Ал Фаридун 
жақсы» деген атты алды?
Аудармашы С.М.Ивановтың 
түсіндіруі бойынша Заһһақ – Иран елінің эпикалық аңыздарында, 
соның ішінде Фирдоусидің «Шаһнама» дастанында да айтылып 
жүрген аңыздық қаніпезер бір ел билеуші, өзі жексұрын болған 
көрінеді. Оның екі иығында екі жылан жатады-мыс,
Заһһақ
оларды адамның миымен асырайды екен.
 Фаридун
(Афридун) да 
– Ираннын мифтік билеп-төетеушісі, атақты Жәмшидтің тұқымы. 
Ол
 Заһһақты 
тақтан түсіріп тас қамал-үңгірге қамап тастапты. 
274.
Құты арылмас Алп Тоңа Ер еді
(Алып Ер Тоңа) – көне 
түркі халықтарының эпикалық батыры. Ж.Баласағұни басқа 
авторлар сияқты оны Тұран жұртына елбасы болған Афрасиабқа 
теңейді (Тұран – «түріктер елі» деген сөз, кейінірек оны 
Түркістан деп атайтын болған). Фирдоусидің «Шаһнамасында» 
Афрасиаб бүкіл түркі жұртшылығының билеуші батыры ретінде 
суреттелген. Тауратта ол Яфеттің ұлы, өзі – түрік деп көрсетілген 
(С.Н.Иванов). М.Қашқаридың «Диуану луғат-ит-түрк» деген 
еңбегінде ел аузынан жиналған «Алып Ер Тоңаны жоқтау» деген 
жыр бар (Ә.Құрышжанұлы. Ескі түркі жазба ескерткіштері. 2001, 
306 - 307 б.).
351. Одғұрмыш қолжазбада
оның атын «Афийат
 
деп
жорыдым»
деп айтады. Араб тіліндегі «афийат» сөзі «денсаулық» 
деген мағына береді. «Древнетюркский словарь» (қысқаша: ДТС) 
бұл сөзді «здоровье» деп аударады: 
аның да басасы бу Одғурмыш 

545
ол // муны «афийат теб өзүм йөрміш ол»
(«следующий, после него 
– Одгурмыш, // это [имя] я истолковал как здоровье») деп берілген 
[ДТС, 16]. Қара сөзбен жазылған алғы сөзде Одғұрмыштың аты, 
танымдық таһаллусы – «Қанағат» деп келтірілген. Осы сөздікте:
 
Одгур
(«будить»),
 Одгурмыш 
(«пробуждающий»). Бұл өзі – тақуа 
адам. Аз ғана нәрсені қанағат тұтып, өз бетімен Аллаға тағат-
ғибадат ететін, өзін-өзі ояу ұстап (дін жолымен алып қарағанда), 
бетіне шаң жуытпай өзін-өзі таза ұстап (гигиена тұрғысынан 
алып қарағанда), денсаулығын қатты қадағалап жүрген (медицина 
бойынша) кемеңгер ойдың иесі, белгілі оқымысты, сонымен бірге 
барынша қарапайым адам болғанға ұқсайды.
Ескерту:
«Құтадғу біліктің» басқа нұсқаларында осы сөз 
«
ақибат»
болып жазылған. Ол орысша «последствие, исход, 
результат, конец» болып аударылады [ДТС,48]. С.Н.Иванов осы 
вариант бойынша аударған [357-бәйіт]. А.Егеубаев «ақыбет – 
ақырет (?)» деген «түсінік» береді [357- бәйіт]. 
362.

жүктеу/скачать 1,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: