Қазақстан республикасыішкі істер министрлігі төтенше жағдай комитеті көкшетау техникалық институты

18 
1.1.3. Дағдарыстық ахуал 
 
Ғылыми әдебиеттер дағдарыстар туралы көптеген түсінік береді. 
Шетелдік ғалымдар А.Скотт, Дж.Тюрк және Д.Нюсом дағдарыс жағдайларын 
негізгі себептері мен салдарларын анықтады (1.5-сурет).
1.5-сурет - Дағдарыстық ахуал 
Қасақана дағдарыс жағдайларына зиянды болуы мүмкін террорлық 
актілер, зорлық-зомбылық және т.б. сияқты әлеуметтік әсерге байланысты іс-
шаралар жатады. 
Кездейсоқ дағдарыс жағдайларына әртүрлі төтенше жағдайлар мен 
технологиялық даулар жатады, олар өндірістік және тұрмыстық өрттер, 
өндірістік объектілердегі апаттар мен жарылыстар және т.б. 
Табиғи дағдарыстарға адам бақылауына жатпайтын су тасқыны, жер 
сілкінісі, дауыл және т.б. сияқты табиғи апаттармен байланысты қауіптер 
жатады. 
Адамның психологиясы тұрғысынан кез-келген төтенше жағдай дағдарыс 
болып саналады, бұл жағдай жеке адам үшін кез-келген эмоциялық оқиға оның 
әрі қарайғы өмірінің мағынасының жетіспеушілігіне әкелуі мүмкіндігіне 
байланысты. 
Кез келген адамдағы дағдарыс сыртқы және ішкі жағдайлардың 
нәтижесінде пайда болуы мүмкін (1.6-сурет). 
11.6-сурет - Дағдарыстық жағдайлардың себептері
Кризистік жағдаят 
Қасақана
Кездейсоқ 
Табиғи 
Кризистік жағдаят
Сыртқы әсер
Іштегі
әрекет
Даму 
өзге 
(психикалық, 
рухани, 
экзистенциалдық, жас ерекшелігі)сатысана өту 
кезінде туындайды. Аталмыш кризис сыртқы 
әсерге қарағанда адамда міндетті түрде болады, 
себебі ол қажет әрі міндетті.
Жарақаттау әрекеті салдарынантуындайды 
(төтенше не экстремал жағдаят). Аталмыш 
кризис салдары: жарақаттан кейінгі күйзеліс, 
шок алу және т.т..

19 
Ішкі дағдарыстар пайда болу себептері бойынша адам өмірінің белгілі 
бір кезеңдерімен байланысты (1.5-кесте). 
1.5-кесте 
Дағдарыстың жасқа байланысты себептері 
Атауы
Жасы
Себебі
Пубертат
13-15 жас 
Адами ерекшелігін тану кездегі өзін тану жасөспірімдік 
ерекшелігімен 
байланысты. 
Ересектер 
әлеміне 
енуді 
сипаттайды. «Өмір мәнін іздеудемін» деген жолды аңғартады. 
Өзінанықтау 
кризисі
29-33 жас 
«Өмір мәнін өзгертемін» деген ұстанымның өкілі. 
Өмірдің екінші 
жартысы 
кризисі
45-55 жас 
Өмірдегі орнын таппағаны, арманына жетпегеніне қатысты 
түрлі қайшы ойға шоматын кезеңі. Ата-анасынан айырылған 
кезде өмірдің қысқа екеніне көзі жеткен кезде аса шұғыл 
қабылданады («Өлім мен менің арамда ештеңе жоқ» ұстанымы 
туындайды). «Өмір еш мәнсіз» ұстанымы басты орынға келеді. 
Егде 
адам 
кризисі 
60 
және 
жоғары 
Адам өмір мәні, туыстары, достары, денсаулығы, кәсібін 
жоғалтқан соң түңіледі, ешкімге керек жоқпын әрі 
қауқарсызбын деген үрей жаулайды. Жалғыздық қатты 
күйзелтеді. 
1.5-кестеден 
дағдарыс төтенше жағдайлардың немесе төтенше 
жағдайлардың салдарымен байланысты болмайтындығы және адам өмірінің 
табиғи ағымы («өтпелі ғасыр») оның пайда болу себептері бола алатындығы 
көрінеді. Ішкі дағдарыс адамның алдыңғы өмірлік циклімен белгілі бір 
байланыста болады, бірақ оған белгілі әдістердің әсерінен оны жеңу мүмкін 
емес.

жүктеу/скачать 1,38 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: