Хабаршы вестник bulletin «Филология ғылымдары» сериясы Серия «Филологические науки»
жүктеу/скачать 4,16 Mb. Pdf көрінісі
|
| Вестник КазНПУ им.Абая, серия «Филологические науки», № 1(55), 2016 г.
өтпелі деп ойладық. Көзді ашып-жұмғанша өте шығады – күліп қалайық дедік. Күлген адам өзін мықтырақ.., ақылдырақ сезінеді. Сезінейік дедік... Бірақ... Күле-күле сілеміз қатты. Күле-күле жүйкеміз жұқарды. Мықтымыз ба, әлде сорлымыз ба – ажыратудан қалдық. Күле-күле... жындануға айналдық... Өтпей қойды өтпелі кезең!» [3,6]. Баяндаушының мұндай шолуларының астарындағы ирония өзінің әлеуметтік-философиялық мәнімен ерекшеленеді. Шығарманың концептуалдық мәнін кейбір жекелеген ситуациялық көріністерді бейнелеу арқылы өткірлей түседі: «Шынында да мына дүниеге, тәмам итшілікке неге басқа көзбен қарап көрмеске дедім. Дереу сол арада айналама нұрлана қарадым. Айналам керемет нұрлы екен». Бұдан кейін балабақша жасындағы кішкентай інісі мен оны әткеншекке отырғызып тербетіп жатқан жеті-сегіздер шамасындағы кішкентай қыз баланың арасындағы әңгімеден «шлюха», «задница» деген былапыт сөздерді естиді («Е, құдай-ай, әншейін нәрсе екен ғой. Өзіңіз білесіз, қазіргі теледидардан күніне әлденешесі көрсетілетін шетелдік төмен сортты фильмдердің сөздік қоры, негізінен, осы екі сөзден және осы мағыналас тағы бір-екі атаудан тұрмай ма? Бала – көргенін істейді, бала – естігенін айтады. Онда тұрған не бар? Бүлінген ештеңе жоқ. Дүние орнында: нұрлы күн шақырайып төбемде тұр»), мектеп оқушысы екі қыздың темекі сұрайтыны, темекі тартпайтынын айтқан бұған олардың боқтық сөз айтатыны («–Форменный идиот! – деп қорытты қыздар бұл әңгімені. Дұп-дұрыс. Бүлінген ештеңе жоқ. Әй, жастар-ай, жастар! Тілдерің-ай сендердің, тілдерің! Мірдің оғындай ғой, мірдің оғындай. Қысқа да нұсқа, батыл, тура, тұздықты... Біз құсап мәймөңкелетіп жатпайды. Керексіз көп сөзді қолданбайды. Бес-алты сөз біледі – сол барлық қажеттеріне жарайды... Ұнайды маған жастар!») [3,12]. Автор шығармаларындағы комизмнің қатпарларында жазушының қазақ қоғамының бүгінгі шындығына деген ирониялық көзқарасы бүркеніп жатады. Оқырмандардың алдында тек өтпелі кезең қиындықтары тудырған ғана емес, ғасырлар бойы ұлттық санада қалыптасқан мінез-құлық нормаларының, тұрмыс түйткілдерінің мерезді қырлары да ашылады. Бұл шығармаларда тұтастай алғанда еліміз өмірінің өзіндік көркемдікпен кестеленген суреттері бар, оларды автор тапқырлықпен, юморлық және ирониялық стильмен өткір бейнелеген, әрбір шығармадағы баяндалатын ойдың астарында кермек мұң жатады. Баяндаушы кейіпкер – интеллектуальды, сыни тұрғыдан ойлайтын, қоғамдық міндерді дұрыс пікірімен айыптай алатын адам. Ол үшін күлдіру мақсат емес, автор оқырманның бір мезет тұрмыстың құбылмалығы туралы ойлануын, кейіпкер баяндайтындай өмір заңдарын пайымдауын қалайды. Мұнда кейіпкер мен автор бір адам емес, алайда олардың арасында көптеген ұқсас жақындықтар бар. Көркем мәтіндегі иронияның көмегімен жасалатын эксперессивтік реңктердің диапазоны мейлінше кең. Айтылатын ойдың экспрессивтілігін күшейту үшін кейде аздап өзгертілген оқырмандарға жақсы таныс өзге мәтіннің үзінділері де пайдаланылады немесе белгілі ойшылдардың, қайраткерлердің еңбектері мен тұжырымдарына сілтеме жасап, мәтін мазмұнының өзектілігін «күшейтіп» отырады. Мысалы, «Карнавал... карнавал...» суреттемесінде белгілі филолог М.Бахтиннің карнавалдық күлкі туралы тұжырымына меңзей отырып: «Ойда жоқта тәуелсіздік алдыңыз, есіңізді жиғанша, нарыққа күмп бердіңіз, көзді ашып-жұмғанша миллионер болып шыға келдіңіз... немесе бар-жоқ мүкәмалыңыздан айырылып, сыптай болдыңыз, яғни әбүйіріңізді алақаныңызбен жауып, тыр-жалаңаш отырсыз – бұдан өткен қандай «ұлы өзгеріс» болуы мүмкін? Адамгершілік, рухилық (мәселен, ар, ұят, адалдық, жанашырлық, т.б.)... жарқын болашақ... деген сияқты қайдағы бір қияли, нақұрыс түсініктермен уланып келген санаңыз, енді: байлық, ақша, ақша және ақша (және, мүмкіндігінше, доллармен), еркін секс, аузыңа келгенді айту бостандығы, өмірді қазір сүріп қал (ертең, мейлі, топан су қаптасын)... деген жарқын ұғым, сәулетті идеялармен шайдай ашылған жоқ па?! Бұдан артық қандай «құндылықтар ауысуы мүмкін?» [3,13], – деп жазады. Бүгінгі өмірімізді бүкілхалықтық сайран – карнавал ретінде қарастырады: «Ах, карнавал, карнавал! Қайнап жатыр, қайтесің... Ешкім ештеңеден қорықпайды, ешкім ештеңеден ұялып, қымсынбайды, ешкімнің ешкімде шаруасы жоқ, өйткені, бәрі – ойын, карнавал... Мұхит асып, шекара басып келген есуас музыканың желөкпе ырғағымен зікір салған жынды сауық екі иығын жұлып жеп, құтырынып, қызып барады» [3,16]. Енді бірде ұтырлы тұста әлем ойшылдарының пікірлерін еске салады: «Хайдеггер, сен жақсы адамсың. Сен айттың: «Болашақты ойлағанда, мен американизмге емес, одан гөрі социализмге көбірек сенемін» дедің. Бодлер бұдан да сұмдық бірдеңелер айтты... Ақылды, жақсы адамдарсыңдар 129 |