-бе болымсыз-
дық жұрнағы және
-шы, -ші жұрнағы жалғанған етістік сөздердің және
олармен тұлғалас есім сөздердің мағынасын ажыратуға себепші екпін болып
келеді. Мысалы:
кеспе —
кеспе, жарма -
жарма, баспа —
баспа, көрме —
көрме, жазба —
жазба, көрші —
көрші, қойшы —
қойшы, басшы —
басшы, асшы —
асшы. Орыс тілінен енген, не орыс тілі арқылы өзге тілдерден енген термин
сөздерде екпін орыс тілінде қай буында болса, қазіргі қазақ тілінде де сол
буында болады. Мысалы:
фйзика, республика, кино, абажур, дйктор, машйна, комитёт, телефон, трактор, сйнтаксис. Сөзде белгілі бір буынның екпін түсіп, ерекшеленіп айтылатыны сияқты,
кейде сөйлемде бір сөзге айырықша назар аударылып айтылады.Сөйлемдегі
айырықша назар аударылып айтылған сөзде о й е к п і н і болады да, ол сөз
басқа сөздерге қарағанда ерекше әуенмен айтылады. Мұндай екпін л о г и к а
л ы қ е к п і н деп аталады. Түркі тілдерінде, соның ішінде қазақ тілінде,
логикалық екпін көбінесе баяндауыштың алдындағы сөзде болады.
Мысалы: Болат қаладан кеше келді деген сөйлемде логикалық екпін
кеше деген сөзде
болса,
Болат кеше қаладан келді деген сөйлемде –
қаладан деген сөзде, ал
Кеше қаладан Болат келді деген сөйлемде логикалық екпін
Болат деген сөзге
түсіп тұр.
Тақырып бойынша сұрақта
31
1.Екпін деген не? 2.Екпіннің қандай түрлері бар? Олардың айтылу ерекшеліктері қандай? 3.Қазақ тіліндегі екпін қандай екпін деп аталады? 4. Қазақ тілінде қандай қосымшалар екпін қабылдамайды? 5. Ой екпіні деген қандай екпін? Ол ,көбінесе, қай сөзге түседі?
