Сіби білім беру
жүктеу/скачать 9,83 Mb. Pdf көрінісі
|
Nesterenko-E-lektrlik-montazhdau-zh-my-stary-tehnologiyasy-.-O-u-raly-
| Физикалық
шамалардың бірліктері. Метрология физикалық параметрлердің мәндерінің салыстырмасы бағасын жүзеге асыруға мүмкіндік беретін өлшеу бірліктеріне негізделеді. Бірлікке тең сандық мән берілген анықтама бойынша физикалық шама физикалық шаманың бірлігі ретінде беріледі. Бастапқыда физикалық шамалардың бірліктері еркімен, қандай да бір өзара байланыссыз таңдалды. Осы және сол шаманың еркін бірліктерінің бірталай саны өлшеу нәтижелерін салыстыруды қиындатты. Әрбір елде өздерінің бірліктері шығарыла бастады. Техниканың дамуына, сонымен қатар, қиындықтардың халықаралық байланысына байланысты өлшеу нәтижелерін пайдалану артты және одан әрі ғылыми-техникалық прогресс тежелді, сондықтан да «өзгертілмеген түптұлғаға негізделген, оны барлық ұлт қабылдай алатындай табиғаттан алынған» жаңа өлшемдер жүйесі құрылды. Ұзақ уақыт үш алғашқы бірліктерге негізделген бірліктер жүйесі қолданылды (МКС – метр, килограмм, секунд; СГС – сантиметр, грамм, секунд; МКГКС – метр, килограмм-күш, секунд). 1960 жылы келесі негізгі бірліктермен Халықаралық бірліктер жүйесі БЖ (1) қабылданды: метр (м) – ұзындық бірлігі; килограмм (кг) – салмақ бірлігі; ампер (А) – электр тоғы күшінің бірлігі; секунд (с) – уақыт бірлігі; келвин (К) термодинамикалық температура бірлігі; кандела (кд) — жарық күшінің бірлігі; моль (моль) — заттек санының бірлігі. Қазіргі таңда Ресейде БЖ бірліктер жүйесі міндетті болып қабылданған. Тізімделген жеті бірлік негізгі болып табылады. Физикалық шамалар арасында байланыс орнататын, заң бойынша түзілген бірліктер туынды деп аталады. Ережеге сай, туынды бірліктер сәйкес негізгі бірліктерден түзіледі. Осылай, жылдамдық бірлігі (м/с) V = S/t теңдеуімен анықталады, мұнда S — жол, м; t — уақыт, с. Кейбір жағдайларда БЖ туынды бірліктерін өрнектеу үшін ғалымдардың атына сәйкес өздерінің жеке атаулары бар (Дж – Джоуль; Вт – Ватт). Негізгі және туынды бірліктердің жиынтығы бірліктер жүйесін жасайды. Не негізгі, не туынды бірліктерге жатпайтын бірліктер қосымша бірліктер деп аталады (радиан, стерадиан). 287 Сонымен бірге, жүйеден тыс бірліктер бар (мысалы, литр – л, тонна — т, вольт-ампер — В-А). Тәжірибеде бүтін сан жүйелік немесе жүйеден тыс саннан көп еселік бірліктер, не бүтін сан олардан аз үлестік бірліктер жиі қолданылады. Еселік және үлестік бірліктер атаулары жасалу үшін негізгі бірлік белгісімен қосылып жазылатын сәйкес сөз алды қосымшалары пайдаланылады (мега, кило, дека – еселік бірліктер үшін; деци, санти, милли, микро – үлестік бірліктер үшін). Сандық мәннен кейін бірлікті белгілеу үшін оның қысқартылған белгісін қолданады (м, кг, м/с, кг/м). Ғалымдардың тектері бойынша аталған бірліктер бас әріппен жазылады (ампер — А, ньютон — Н, вольт — В, джоуль — Дж). Бірліктің қысқартылған белгісінде нүкте қолданылмайды. Қысқартылған бірліктер олармен бір қатарда сандық мәннен кейін ғана қойылады. Шамаларды көбейткен кезде бірліктердің әріптік белгісі көбейту белгісімен (нүктемен), ал бөлген кезде қисық сызықпен бөлінеді. Шекті ауытқулары бар шамалардың сандық мәнін жақшаға алу керек, сосын олардан кейін бірлік белгісін қою керек, мысалы, (40 ± 2) Ом. жүктеу/скачать 9,83 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|