Қасымова С.К. Сан компонентті паремиялық дүние бейнесіндегі... С.К. ҚАСЫМОВА ПАРЕМИЯЛЫҚ ДҮНИЕ БЕЙНЕСІНІҢ САНДЫҚ КОДЫ: «ЖАЛҒЫЗ» КОНЦЕПТІСІ В данной статье исследуется и выявляется что не все числа, встречающиеся в составе пословиц и поговорок с компонентом-числительным, имеют одинаковый уровень концептуальности, этнокультурная информация анализируется на основе концепта «Единственный (одинокий)» во взаимосвязи с понятием «Человек: Прав - да - Истина». Makalede deyim ve atasözlerinde karşılaşan sayı bildiren sözcük ve sayı sıfatlarının tümü “yalnız, tek başına” anlamında “insan, birey, gerçek, doğru” manalarında aynı konsept ve etnokültürel bilgiye sahip olmadığı işlenmektedir. The article investigates and reveals that not all the numbers in the structure of proverbs and sayings with a component numeral have identical level of conceptuality. Ethnocultural information is analyzed on the basis of the concept «unique (lonely)» in interrelation with concept «Man: The truth (true) - Truth». Концепт – тіл білімінде антропоцентристік бағыттың негізінде туындаған
лингвофилософиялық бірлік. «Үлкен ағылшын-орыс сөздігінде» «consepts» сөзі
«ұғым, идея», сонымен қатар «жалпы түсінік» дегенді білдіреді [1, 335 б.]. Ре-
сей лингвистикасында концепт термині ХХ ғасырдың 20-30 жылдарынан бастап
көрініс берсе, біздің елімізде ХХ ғасырдың соңы мен ХХІ ғасырдың басында
ғана дербес зерттеу нысанына айналды. «Сonseptus» сөзінің мағынасы латынша
«ой-түсінік» дегендердің баламасы болып табылады [2, 215 б.].
Концептіде сөз мағынасының дамуы мен қалыптасуының түгелге дерлік
мүмкіншіліктері анықталып топтастырылады. «Концептус» термині – күллі
көмескіленген синкретті белгілерді бір сөздің астарына байланыстырушы ұғым»
[3, 36 б.].
«Латынша және орысша сөздікте» «концепт» деген терминді бірінші рет
тахуа философ Ансельм (1033-1109 жж.) пайдаланған. Бұл термин латынша
conceptio – 1) Байланыс, жиынтық, жүйе; 2) қойма; 3) заң актілерін тұжырымдау;
4) ұрық қабылдау; 5) сөйлем деген тәрізді мағыналарда жұмсалса [4], «Кеңестік
энциоклопедиялық сөздікте» ауқымды түрде бұл сөз есімнің (белгінің) ұғымдық
мағынасы, яғни «ойдағы ұғым, идея» дегенді бідіреді [5].
Концептілік мәнге ие мақал-мәтелдер қамтитын концептілер арқылы жеке
адамнан тартып, қоғамдық әлеуметтік топтардың, бүтін бір этникалық топтың,
халықтың сана-сезімі мен ой-өрісін, дүниеге деген көзқарасын айқындауға бола-
ды. Демек, мақал-мәтелдер рухани мәдени танымның негізгі ұғымдарын оның
109
