Оқулық Алматы, 020 ӘӨЖ 811 кбк 81. Е 79
Тілдерді салғастырудың ұстанымдары
жүктеу/скачать 5,96 Mb. Pdf көрінісі
|
Есеналиева Ж. САЛЫСТЫРМАЛЫ ТЫЛ БЫЛЫМЫ 2021 от 7 апреля
| 3.2. Тілдерді салғастырудың ұстанымдары
Тіл білімінің маңызды саласы – салғастырмалы типология өзінің ғылыми ұғымдық аппаратын айқындап, зерттеу нысаны мен нақты мақсат-міндеттерін нақтылап, шыңдалып, қарқынды даму үстінде. Тілдерді бір-бірімен салғастырғанда, бұған дейін олардың жеке бірліктерінің тұлғалары мен қызметтерінің ерекшеліктерін немесе ұқсастық қасиеттерін негізге ала отырып, морфологиялық, синтаксистік, фонетикалық деңгейлерінің кейбір мәселелері қарастырылды, олардың жеке категориялдық ерекшеліктері сарапқа салынды. Кейінгі жылдары ұлтаралық қатынастардың дамуына байланысты, әртүрлі тілдік топтарды және құрылымы жағынан мүлдем алшақ тілдерді типологиялық тұрғыдан зерттеу дәстүрге айналды. Ғылыми ізденістер тіларалық сәйкестіктердің – 58 – Салғастырмалы тіл білімі теориялық негізінің жасалуына үлкен үлес қосты. Дегенмен, бұл проблеманың тіл ғылымының кейінгі жетістіктері тұрғысынан әлі де нақтылай түсетін, әлі де жүйелей түсетін тұстары жоқ емес. Мәселен, соңғы кездегі лингвистикалық зерттеулерде қайсыбір тіл құбылысын жаңаша зерделеу, бұрынғы дәстүрлі әдістен шығып, өзгешерек түсіндіру бағыты байқала бастады. Мұндай жаңа нышан ішінара құрылымы әртүрлі тілдерді типологиялық жағынан зерттеу мәселесінде де сезіледі. Тіл ғылымындағы бұл сонылықты ескермейінше құрылымы алшақ тілдерді салғастырғанда, ол тілдердің ішкі жүйесінің заңдылықтарын, олардың грамматикалық табиғатын толық тану, жете сипаттау, әрине, мүмкін болмайды. Тілдерді типологиялық жағынан зерттегенде белгілі бір ұстанымдарға сүйену керек. Профессор М.К. Исаев қандай да болмасын контрастивті зерттеу жүйелілік ұстанымын сақтағанда ғана өзінің негізгі мақсатына жетеді. Екі тілдің біртекті фактілерін салғастырыл- ған жағдайда тілдер екіжақты, тең құқұқты ұстаныммен салғастырылуы керек екендігін айтады /М.К.Исаев /. У.К. Юсупов контрастивті зерттеудің он төрт ұстаны- мын ұсынады. Ол кісі салғастырудың жан-жақты болуына көп көңіл аударып, ұстанымдар ауқымын тым жіктеп жіберген. Мысалы, жеңілдік принціпі, қысқарту принципі т.б. Бұл принциптер белгілі бір жағдайда ғана қажет болуы мүмкін. Ал негізінде олар салғастырмалы типологияны бір жағынан жадағайландырып, екінші жағынан тарылтып жібереді. Профессор З.Қ.Ахметжанова құрылымы әртүрлі тілдер ді салғастырмалы зерттеудің 6 ерекше ұстанымдарын негізге алуды ұсынады: 1 . Семантикаға сүйену принципі. Салғастырмалы тіл білімі әрқашан тілді оқытудың практикасына негізделді, ал шет тілді оқытудың негізі назардан тысқары қалды, ол мағына, семантика, тілдің мағыналық жағы болуы керек еді. Ол бір. Екіншіден, семантикалық мазмұн генетикалық жағынан алыс тілдер арасындағы тілдік категорияларды салғастыруда сенімді негіз болатыны сөзсіз. Үшіншіден, мазмұнды категорияларға сүйене отырып салғастыру салыстырылып – 59 – Есеналиева Жанар отырған тілдердің әрқайсысының өзіне тән ерекшелігін яғни спецификасын айқындауға жағдай жасайды. Құрылымы әр- тірлі тілдерді салғастырудың негізгі шартының бірі ретінде семантикаға сүйену ұстанымын ұсына отырып, ғалым негізгі ұғымдық категорияларды мәселен, уақыт, мекен, сан, сапа және басқаларды универсалды деп айтамыз дейді. Себебі олар барлық тілдерде кездеседі. Семантикаға сүйену принципіне негізделген салғастырмалы зерттеулер тілдер арасындағы типологиялық қызық фактілерді анықтауда негізгі аргумент болып табылады. Типология тілдік құрылымның сәйкестіктері мен ерекшеліктерін, варианттылық пен инварианттылықты қарастыратын ілім болса, онда мазмұн типологияға да қатысты деп, түйінін жасайды З.Қ. Ахметжанова. Өйткені, тілдің мазмұндық жағында да сәйкестіктер мен ерекшеліктер кездеседі. Тілдерді типологиялық тұрғыдан салғастырудың 2-ұстанымы деп З.Қ.Ахметжанова жүктеу/скачать 5,96 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|