Қасқабасов С. Таңдамалы
жүктеу/скачать 1,43 Mb. Pdf көрінісі
|
C.Қасқабасов Фольклор
| Салқын келіп тоң-теріс,
Сыртқа сыздап қарайсың. Сенен басқа жоқ болыс, – Деп өзіңді санайсың... «Шарға» түсер шағыңда Қара тер боп шабылдың. Елге сөзің жеткенше: «Жамағат!» – деп жалындың. Қол биікке жеткен соң, Салғырттыққа салындың... Бұл жолдар Абайдың «Күлембайға» берген мінездемесін еске түсірмей ме: Болыс болдым, мінеки, Бар малымды шығындап. Түйеде қом, атта жал Қалмады елге тығындап. Сүйтсе дағы елімді Ұстай алмадым мығымдап. Күштілерім сөз айтса, Бас изеймін шыбындап, Әлсіздің сөзін салғыртсып, Шала ұғамын қырындап... Болыстыққа таласқан адамның сайлауға дейін қандай әре кет істегенін, ал сайланып алғаннан кейін өзгеріп кеткенін Абай да, Жамбыл да ашық айтып, болыс болған адамның екіжүзді мінезі мен қылығын мінейді, оның екісөзділігін сынайды. Болыстың, жалпы сол шақтағы ел жақсыларының тіршілігі мен мінезқұлқынының мұндай болуы – әрине, отар лыққа түскендіктің салдары еді. Олар қаладан келген шенеуніктердің алдында құрдай жорғалап, ал ауылдастарына кісімсіп, бәлсініп жүруді өзіне күнкөрістің тәсілі етіп алған. Мұны Жамбыл былай деп әңгімелейді: Үйсін, Найман саңлағы, Өстепкеге жиылдың... [ 285 ] Елде жүрген егейлер Қалада құр үйілдің. Ұлық көрсең ұйлығып, Желді күнгі қамыстай, Жапырылып иілдің... Ал Абай мынандай сурет береді: Мәз болады болысың, Арқаға ұлық қаққанға. Шелтірейтіп орысың Шенді шекпен жапқанға... Міне, олар елдің «игі жақсы» – деп жүргендерінің сиқы осы. Олар – орыс шенеунігіне жағынып, ұлықтан қорқып жүрген әлсіз, бейшара жандар. Ояз алдындағы олардың аянышты халі Абайды да, Жамбылды да мұңайтады, ызаландырады. Ақындар болыстардың мұндай мүшкілдігіне «бек қорланады», «күйінеді», «намыстанады». Осы шыншылдық, әрі сыншылдық қасиетін Жамбыл ақын дармен айтысқан шақта да сақтап, турашылдығымен кө рі неді. Жамбылды нағыз ақын ретінде елге танытқан, оның есімін бүкіл Жетісуға, Қырғызстанға, Сыр бойына тарат қан нәрсе – оның сол тұстағы дүлдүл ақындармен айтыс тары. Ақындармен айтыс Жамбылдың импровизаторлық өне рін шыңдады, ақындық шеберлігін арттырды, азаматтық өресін өсірді және оның тақырып аясын кеңейтті. Үлкен айтысқа түскенге шейін ауыл ақыны ретінде ғана көрініп, көбінесе тойтомалақтарда өлең айтып, немесе нақты бір оқиғаға қатысты, яки болмаса белгілі бір адамға арнап өлең шығарып жүрген Жамбыл енді ақындықтың жаңа сүрлеуіне түседі, сөйтіп сапалық өсудің жолына бет бұрады. Оның ай тыстарында қыз бен жігіттін қайым айтысы да, түре айтыс та, сүре айтыс та кездеседі. Осының қайқайсысында бол са да Жамбыл өзінің нағыз көркем де кестелі сөздің шебері екенін көрсетеді. Ол қарсылас ақынға өз ойын айшықты да ұшқыр, ұтымды да өрнекті сөздермен жеткізеді. Сол заман ның айтыстарына тән барлық әдісті Жамбыл да пайдала [ 286 ] нады: қарсыласын ащы мысқылдау, оны өлеңмен тұқырту, тіпті жеке басына да сөз келтіру, оның мақтаған адамдарын жамандау, руын даттау... Қажетті жерінде Жамбыл өз руын да мақтап айтады, оны қарсыласының руына қарсы қояды: Шапырашты – мен едім, Қалың Дулат – сен едің. Аз да болсам әуелі Ширегіме келмедің. Бір қадалған жерімнен жүктеу/скачать 1,43 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|