Қасқабасов С. Таңдамалы
жүктеу/скачать 1,43 Mb. Pdf көрінісі
|
C.Қасқабасов Фольклор
| Қан алмай кетер демегін.
Есқожа деген елімнен Кім өтті екен ерлікпен? Кім жүрген менің шенімнен? Асыл, гауһар кеткен жоқ Әсте менің жерімнен, – дейді Жамбыл. Дулаттың атынан сөйлеп, әсіресе Қасқарау руының байла рын мадақтаған Сарбас ақынға: Жамбыл Шапырашты руын мақтаған тұста өзін бүкіл румен тең қойып, өзінің «мені» Шапырашты жұрты екенін айтады, өзін «Шапыраштының бір ұлымын» дей тұрып, бүкіл қауымның өкілі етіп көрсетеді, яғни «мен – Шапырашты, Шапырашты – мен» деген мағынада сөйлейді. Сонымен қатар Жамбылдың даралық «мені» тағы бар. Ол атақты ақындармен түре айтысқа түскенде өзінің жеке қа сиеттерін ерекше сезінеді, өзінің рулық көпшіліктен бөлек тұл ға екенін айрықша түсінеді және осының бәрін сырлы сөзбен, айшықты теңеулер мен метафоралар арқылы жеткізеді: Мылтықта түтеп тұрған мен – бір пистон, Асықсаң ажалыңа, келші бермен! – деп Құлмамбетке айтса, Досмағамбетпен айтысқанда өзін бы лай суреттейді: Құйындап көкке ұшқан мен – бір пырақ, Арамыз екеуміздің тым-ақ жырақ. [ 287 ] Немесе: Сен – күйкентай, мен – тұйғын, Жүр жайыңа бұдан да! Тағы да: Мен – қорғасын сақамын, Сен – ұтылған кенейсің, Мен – бір соққан дауылпаз... ...Ашып қара көзіңді, Сөз иесі мен деймін... Айтыстағы Жамбылдың дарал ық «мені» мен рулық «мені» кейін, совет кезінде жыраулық сипат қабылдайды (Ол жайын да әңгіме кейінірек)... Басқа ақындарға қарағанда Жамбыл айтысты өзгеше ба ғалаған, оны тек қана күнкөрістің құралы деп есептемеген, сондықтан ол рулық қауымнан гөрі жеке байларды жоғары көріп, оларды мақтап, соларға жалбақтаған ақындарға бар ашуын төккен, олардың мадақтаған байларына ел ардақтаған адамдарды, әсіресе батырларды қарсы қойған. Осының арқа сында Жамбыл айтысқа мүлде жаңа сипат берді, тың та қы рып енгізді, соны леп әкелді, айтыстың рухын, мән маз мұнын байытты. Сөйтіп, ол жеке бір байды мақтау былай тұр сын, руды мадақтаудан айнып, елдікті, ерлікті, елін, жерін қорғағандарды дәріптеді. ...Кемітесің кедей деп, Басқа сөзді таппайсың, Жетісіп тұрған немедей... ...Малыңда емес ел бағы, – Қорғаған жаудан халықты Ерлікпенен даңқты. Елімнің күшті аруағы, Елімде болды батырлар Қарасай атты ұранды. [ 288 ] Бұл – Жәкеңнің Досмағамбет ақынға айтқаны. Ал, Құл мамбетке былай дейді: Ешнәрсе қанша айтқанмен ете алмайсың, Бұлтарып мен тұрғанда кете алмайсың... Адамдықты айт, ерлікті айт, батырлықты айт, Ел бірлігін сақтаған татулықты айт. Қарынбайдай сараңдар толып жатыр, Оны мақтап әуре болмай, жөніңе қайт! Жамбылды айтысқа мүндай идея мен рух енгізуге әкелген – сол дәуірдің болмысы мен Жамбылдың жыршылық өнері. Осы бір шақ туралы Жәкең «Менің өмірім» деген толғауестелігінде былай дейді: «Ел жүдеген үстіне жүдей берді, ел менен жыр сұрағанда, кепкен ботаның тұлыбына еміренген маядай, батырларды жырла дейтін болды. Мен де жұрттың тілегіне сәйкес «Өтеген батыр», «Саурық батыр», «Сұраншы батыр», «Көрұғлы ба тыр», «АлатайЖапарқұлдың» жырларын айтатын болдым. Ел есіткенде ыңыранып жылайтын, ауру көргендей болатын. Осындай елді жарыққа шығаратын батырлар да туарау әлі десетін». Отарлықта езілген халықтың, жадапжүдеген елдің қам көңілін Жәкең жыршы болып та көтеріп жүрген. Осылай ел тілеуі мен қалауы бойынша ел намысын жыртқан, елді қор ғаған батырлар жайында жырлаған Жамбыл оларды өзі нің айтыстарында да мадақтап отырады. Қарасай, Саурық, Сұраншы сияқты туған жерін қорғауда ерлік көрсетіп, аңызға айналып, жұрттың мақтанышы болған батырлардың жыр да әңгімеленбейтін кейбір қасиеттерін Жәкең айтыстарын да айтып, олардың қаһармандық бейнесін бедерлей түседі. Мәселен, Сарбаспен айтысқанда Жамбыл Сұраншыны былай сипаттайды: жүктеу/скачать 1,43 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|