Арнайы педагогика

57 
автономиялы сөйлеу мен қалыпты сөйлеудің орын алмасуы байқалмайды. 
Соңғысы дамудағы кемшіліктің бір түріне ғана тән психиканың даму 
заңдылығы бар. Ол заңдылық есту қабілетінің бұзылуына тән, яғни 
көрнекі-образды ойлау қалыпты балалармен салыстырмалы түрде, 
импрессивті сөйлеу (оқу) мен экспрессивті сөйлеу (жазбаша) көрнекі-
образды және сөздік-логикалық ойлау арқылы дамиды. Белгілі 
сурдопсихолог 
И.М.Соловьев 
есту 
қабілеті 
бұзылған 
балалар 
психикасының даму жолын уақытында жүргізілген сурдопедагогикалық 
жұмыстар бала психикасының дамуына оң әсер ететіндігімен көрсеткен. 
Арнайы психологиядағы ерекше орын алатын практикалық 
міндеттердің бірі мүмкіндігі шектеулі балаларды анықтау, оларды 
диффиренциялды 
диагностикалау, 
диагностикалау 
қорытындысы 
бойынша психодиагностикалық әдістемелерді жасақтау болып табылады. 
Аталған міндеттерді шешуде жалпы қағидалар қабылданған. 
Дамуында кемшілігі бар балалар арнайы оқыту мен тәрбиені, емдік-
сауықтыру көмекті керек етеді. Осы көмек түрлерінің тиімділігін 
арттыруда олардың жағдайларын ерте диагностикалау қажет. Кемшілікті 
бекітіп қана қоймай балаға көрсетілетін көмек пен оларды арнаулы 
мекемелерге орналастыруға бағытталған кемшіліктің мінездемесін, 
сандық, сапалық көрсеткіштерін білу керек. 
Ерекші оқытуды қажет ететін балаларды арнайы мекемелерге 
топтастырумен психологиялық-педагогикалық-медициналық сараптама 
мамандары айналысады. Мамандар осы тұрғыда төмендегідей қағидаларға 
сүйенеді: 
Адамгершілік қағидасы.
Бұл қағида - баланың мүмкіндігін дамытуы 
үшін балаға қажетті жағдай жасауға бағытталады. Бұл 
қағиданың
міндеті 
балаға терең зерттеу мен қиындықты жеңе білуді үйрету болып табылады. 
Баланы жан-жақты зерттеу қағидасы – 
диагноз қою кезінде баланы 
зерттеу жүргізген дәрігер-мамандардың, яғни дәрігер, дефектолог, 
психологтардың алған мәліметтеріне сүйенуді міндеттейді. 
Баланы жан-жақты және біртұтас зерттеу қағидасы- 
танымдық 
әрекеттін, эмоциялық-ерік аймағын, тәртібін зерттеуді көздейді. Баланың 
дамуына әсер ететін дене жағдайларды да есепке алады. Тұтастай 
зерттеуде бала туралы анықталған барлық мәліметтерді сәйкестендіру 
басшылыққа алынады. Жан-жақты және тұтастай зерттеу баланың оқу, 
еңбек, ойын әрекетінде жүргізілсе нәтижелі болады. 
Баланы динамикалық зерттеу қағидасы 
диагностикалық зерттеуде 
баланың берілген тапсырманы орындай алуын есепке алып қана қоймай, 
оқыту кезіндегі мүмкіндіктерін де есепке алу керек. Осы қағиданың 
негізінде Л.С. Выготскийдің «жақын даму аймағы» мен оқудағы 
потенциалдық мүмкіндіктері анықталады. 

58 
Сандық-сапалық 
әрекет 
қағидасы 
баланың 
орындаған 
тапсырмасының қорытындысын ғана емес, таңдалған міндеттердің 
рационалдылығы, операциялардың логикалық реттілігі, мақсатқа жетудегі 
тұрақтылықты есепке алады (С.Д. Забрамная). 
Анықталған паталогиялық кемшіліктерге сәйкес балаларды саралау 
қағидасы 
арнайы мекемелерге орналастыруда басшылыққа алынады. 
Мысалы, сөйлеу тілінде кемшілігі бар балаларға арналған балабақшаларға 
есту қабілеті қалыпты сөйлеу тілінде фонемаларды қабылдай 
алмаушылығы немесе сөйлеу тілінде тұтығу анықталған балалар 
қабылданады. 
Дамудағы кемшіліктің күрделілігіне қарай оқытуды саралау 
қағидасы 
дамудағы кемшіліктің ұқсастығына, күрделілігіне қарай 
әдістемелер құрастыруды қолданылады. Мысалы, соқыр балалар Брайль 
жүйесі бойынша тактильдік негізде білім алса, нашар көретіндер көру 
негізі арқылы оқытылады. 
Жас ерекшелік қағидасы 
балаларды топқа немесе сыныптарға бөлуде 
басшылыққа алынады. 
Психологиялық-педагогикалық зерттеулер кезінде қолданылатын 
әдістер тобы: 
Әңгімелесу әдісі
арқылы тәртіп нормалары, кемшіліктің белгілері, аты 
– жөні, жақындары, достары, жасы, туған жылы туралы мәлеметтер 
алынады. Егер, баламен қарым-қатынасқа түсу мүмкіндігі болмаса, 
баланы қызықтыру мақсатында көрнекі құралдарды пайдалану керек. 
Бақылау әдісі 
баланың кеңес беру орталығына келген кезден бастап 
жүргізіледі. Баланы әр түрлі әрекет кезіндегі көңіл-күйі бақыланады. 
Алынған мәліметтердің барлығы қағазға түсіріліп отыруы тиіс. 
Баланың жұмыстарын (суреттерін, қол еңбек) зерттеу әдісі 
баланы 
тексеру 
кезінде 
суреттердің 
көмегімен 
саралау-диагностикалау 
жұмыстарын жүргізуде қолданылады. Балаға сурет салдыру кезінде еркін 
тақырыптарды таңдауда нақты диагнозды анықтауға көмектеседі. Ақыл-
ой дамуында кемшілігі бар балалар тақырып таңдауда қиындықтарға 
кезігеді. Психикалық ауытқулар анықталған балалар салған суреттерінің 
мағынасын түсіндере алмайды. Шизофренияға ұшыраған балалардың 
салған суреттері аяқталмайды, яғни суреттің геометриялық жағы, негізгі 
белгілері көрсетілмейді. Суреттерді бояу, салынатын суреттің пішіні мен 
формасын білмеу, суретті салу кезінде алысқа баруға қорқу сияқты 
белгілер анықталады. Эпилепсиялы деменция мінездемелері белгіленген 
балалар сурет салу кезінде шектен тыс нақтылық, баяулық, ойын 
жинақтаудағы қиындықтар арқылы анықталады. Сурет бойынша 
диагностикалық мақсаттарды шешуге, басқа баламен қарым-қатынасқа 
түсуге болады. 

59 
Эксперименттік-психологиялық зерттеу әдістері
кезінде арнайы 
зерттеуді қажет ететін психикалық процестерді актуализациялау үшін 
нақты ситуациялық жағдайларды туғызуға мүмкіндік болады. 
Тест әдісі
балаға психодиагностикалық зерттеу жүргізу мақсатында 
қолданылады. Осы мақсатта кеңінен қолданылатын Д. Векслердің балалар 
тесті. Бұл тест ақыл-ой кемшілігінің жеңіл түрін психикалық дамудағы 
кемшіліктен ажыратуда маңызды. Д. Векслер тесті вербальды немесе 
вербальды емес мағынаға ие диагностикалық тапсырмалардан тұрады. 
Барлығы 5-15 жас аралығындағы балаларға арналған 12 субтест. Бұл 
тесттің көмегімен балалардың айтылғанды қайталай алу, суреттердің 
реттілігін білу, текшелерден фигуралар құрастыру, цифрларды шешу 
сияқты дамудағы психикалық функцияларды анықтауға болады 
(С.Д. Забрамная). 

жүктеу/скачать 3,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: