70
зейдиттерге және шектен шыққан шииттік ағымдарға (ғулат) қосылып, дербес
секта ретінде қызмет етуін тоқтатты.
Мұхаммед ибн әл-Ханафияның кандидатурасын итеріп тастағандар
төртінші имам ретінде Хусейннің «Кіші Али» деп атап кеткен (713/14 ж. өлген)
ұлын мойындаған. Оның мирасқоры ретінде ұлы - Мұхаммед әл-Бақыр
тағайындалды. Оны шииттердің көбі мойындағанмен де, Мұхаммед әл-
Бақырдың саяси енжарлығына көңілі толмаған бөлігі, оның оған қарағанда
белсендірек ағасы - Зейд ибн Алидің маңына топтасты. Ол Куфадағы
Омейядтарға қарсы көтерілісті басқарды, сөйтіп, шайқас үстінде (740 ж.)
қайтыс болды. Оның жақтастары зейдиттік деген атау алған жеке сектаға
бірігіп, бөлініп кетті. Зейдиттердің негізгі мақсаты - Али әулетінен тараған
имам басқаратын теократиялық мемлекет құру болды. Зейд – Алидің шөбересі,
бесінші имам деп танылды. Доктриналдық ерекешеліктеріне сай шииттердің
ішіндегі сунниттерге ең жақыны.
Зейдиттердің жоғары билік туралы іліміне сай, имамдыққа келуге тек қана
Пайғамбар әулетінің ғана құқы бар, яғни имамдық тек Фатимадан және оның
ұрпақтарынан бастау алуы тиіс делінеді. Өйткені оның үлкен ұлы – Хасанның
болсын, кіші ұлы – Хусейннің болсын ұрпақтарының билікке бірдей құқы бар.
Басқа шииттермен салыстырғанда, зейдиттер алғашқы үш халифті билікті бір
уысқа ұстаған қанаушылар деп есептемейді. Олар Алиді Мұхаммедтің өзінің
мирасқоры ретінде ең алдымен Алидің жеке тұлғалық, қадір-қасиетіне қарап
таңдағанына сенімді. Зейдтің өлімінен соң имамат, зейдиттер ілімі бойынша,
өзінің мирасқорлық қасиетін жоғалтып, сайланбалы болып шықты. Өздерінің
имамдарын Мұхаммед Пайғамбардан кейінгі абыройлы азаматтар деп білетін
зейдиттер олардың қарапайым пенде екендіктерін мойындайды, сөйтіп, оларға
тәңірлік қасиеттерді телімейді, оларды еш күнәсіз пәк жандар деп тым
әсірешілдікке салынбайды. Зейдиттер ислам мемлекетінің имамсыз уақытша
тіршілік етуіне болатындығын мойындайды және түрлі қауым мен түрлі
елдерде - егер олардың арасындағы қарым-қатынас қиындаған болса - бір
мезгілде бірнешеме имамдар шығуына болатындығын қабыл алады. Зейдиттер
Иранда, Иракта, Хижазда, сол сияқты Йеменде де орналасқан. Йеменнің ресми
мазһабы болып табылады.
Шииттердің ең саны жағынан көп әрі байыпты қатарын имамиттер
Достарыңызбен бөлісу: