Абай қҰнанбаевтың Әлемі мен шығармашылығына жастардың КӨЗҚарасы


«АБАЙ ҚҰНАНБАЕВТЫҢ 175 ЖЫЛДЫҒЫНА АРНАУ»



Pdf көрінісі
бет49/84
Дата02.12.2023
өлшемі1,97 Mb.
#132414
1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   84
Байланысты:
thesis180613

«АБАЙ ҚҰНАНБАЕВТЫҢ 175 ЖЫЛДЫҒЫНА АРНАУ» 
Низатулла Ақгүл Жарасқызы Тараз инновациялық-
гуманитарлық университеті «Шетел тілдері» 
кафедрасы ШТ 17-1 тобының 4 ші курс студенті 
nizatulla@list.ru 
Ұлы ақын, ағартушы, қазақтың жазба әдебиетінің және әдеби тілінің негізін салушы – 
Абай (Ибрахим) Құнанбайұлы Өскенбайұлы Шығыс Қазақстан облысы (бұрынғы Семей 
уезі) Абай ауданында (бұрынғы Шыңғыстау облысы) Шыңғыс тауының бауырында 
дүниеге келді. Абай атақты Тобықты руының Ырғызбай деген тобынан тарайды. Ол ауыл 
молдасынан оқып жүрген кішкентай кезінен-ақ зеректігімен көзге түседі. Кейін ол Семей 
қаласында 3 жылдық медресе тәрбиесін алады. 
Абай көпті көрген әжесі Зеренің тәрбиесінде болды. Шешесі Ұлжан да ақылды ананың 
бірі болған. Әкесі Құнанбай Өскенбайұлы орта жасқа келгенде атқа мініп, ел билеу 
жұмысына араласқан заманы, Ресей патшалығының Қазақстанның батысы мен орталық 
аймағын отарлап, ел билеу жүйесін өз тәртібіне көндіре бастаған кез. 
Құнанбай өз заманында ел басқарған адам болды. Ол ел билеу ісіне балаларының 
ішінде Абайды баулып, араластырды. Абайды оқудан ерте тартып, оқудан шығарып алуы 
да сол билікке ұлын қалдыру мақсатында еді. Әке еркімен ел ісіне жастай араласқан Абай 
тез есейіп, балалықтан да ерте айырылып, жастайынан ел ішіндегі әңгіме, сөз өнерін, 
билердің шешендік өнеріне құлақ салып, өзінің ерекше талантымен бойына сіңіре білді. 
Елі үшін әділет жолын ұстанған Абайдың үстінен арыз да жазылып, үш-төрт ай тергеліп, 
ақталып шықты. 
Әке-шешесінің қасында жүрсе де жас Абай оқудан қол үзбейді, бос уақытында 
қазақтың мәдениетін, араб, парсы, шағатай тілдерін үйренеді. Шығыс әдебиетінің 
алыптары Низами, Хожа Хафиз, Науаи, Физули т. б. ақындарының өлеңін жаттап өседі. 
Кейін ол орыс әдебиеті мен тілін өздігінен үйреніп, орыстың ұлы ойшылдары Пушкин, 
Гоголь, Лермонтов, Щедрин, Некрасов т. б. Шығармаларымен танысады. Сонымен бірге 
ағылшын ғалымы Дарвиннің, Шекспирдің шығармаларын да оқиды. Соның арқасында 
дүниетанымын кеңітіп, білімін шыңдай береді. Абай ауқатты отбасынан шықса да 
халқына үнемі жақын болды, олардың дауын даулап, мұңын жоқтады. 
Жасы отыздан асқан Абай орыс тіліндегі кітаптарды мықтап оқуға бұрылады. Сол кезде 
Семейге айдалып келген орыс демократтарымен танысады. Соның ішінде өзінің ерекше 
84 


«Абай Құнанбаевтың әлемі мен шығармашылығына жастардың көзқарасы» атты республикалық ғылыми онлайн-конференция 
танысып, араласқаны Михаэлис болды. 1880 жылдары айдалып келген Долгополов, 
Леонтьевтермен да танысып, өзі олардан үйрене жүріп, өзі де оларды халқының салт-
дәстүрімен таныстырып, қол ұшын берді. 
Ақынның шығармашылықпен еркін араласуы 1860 жылдар болды. Ол кезде Абай 
өлеңдерін басқа аттармен жариялаған, тек 1886 жылы «Жаз» деген өлеңінен бастап өз атын 
қоя бастайды. Ақынның «Жаз», «Күз», «Қыс», «Жазғұтыр», сонымен қатар «Жасымда ғылым 
бар деп ескермедім», «Ғылым таппай мақтанба», «Интернатта оқып жүр», «Сегіз аяқ» 
өлеңдерінің сол кездегі әлеуметтік жағдайларды түсіну үшін маңызы зор. 
Абайтанудың білгірі М. Әуезовтің атап көрсеткендей, Абай мұрасының нәр алған 
рухани үш арнасы: өз халқының мәдени мұрасы мен Шығыс, Батыс елдерінің рухани 
қазынасы болды. Оқи жүріп, білімін толықтыра жүріп қырықтан асқан шағында біржола 
ақындыққа берілді. 
Туған халқын сүйіп, оны қасіреттен құтқаруды, бодандыққа қарсы Абай халқын оятып, 
береке-бірлікке шақырды. Туған халқы да Абайын сүйіп, қатты құрметтеді. Өмірлік 
мағынасы зор өлеңдерін жатқа айтып, тұмардай сақтады. Шынында әр сөзі теңіздің 
тереңіне тартқандай мың батпан ойдан туған, кісіге берер шабыты мен шапағаты мол 
Абай әр қазақтың бағдаршамы іспетті. 
Абай өлеңдері бай философиялық, курескерлік қасиетке ие. Ол ең алдымен қазақтың 
телегей –теңіз ауыз әдебиетінен сусындап, батырлар жыры мен ғашықтық жырларының 
үрдісіне мұрагерлік етті. «Ескендір», «Масғұт», «Әзім әңгімесі» – Абайдың 
шығармашылық мұрасындағы поэмалары да зерттеушілердің назарында. Абай қазақ өлең 
үлгісін жаңаша тұрғыдан байыта түсті. Сондықтан да Абай қазақ жазба әдебиетінің 
негізін қалаушы деуге болады. 
Абайдың ақындық дәстүрін ақынның көзі тірісінде тікелей дамытып, жалғастыраған 
ақын шәкірттері болған. Солардың ішінде ерекше орын алатыны Абайдың өз балалары. 
Абай тек қана ақын емес, сонымен бірге сазгер. Халық арасынан шыққан таланттарды 
танып, олардың еңбегін таратушы болды. Абайдың ән шығармашылығы қазақтың халық 
музыкасында ерекше орын алады. «Сегіз аяқ», «Айттым сәлем, Қаламқас», «Желсіз түнде 
жарық ай» т. б. әндері әлі күнге халық жүрегінен жылы орын алған. 
Абай өзінің шығармашылығында қара сөзге ерекше мән берген. Абай поэзиясының 
арқауы ғылым, білім, еңбек – осы қара сөздерде жалғасып дамиды. Қара сөздерден 
адамның көңіл-күйінің жарығы мен қараңғысының айнасы болған – күлкі мен қайғы 
туралы педагогтар арасында осы күнге дейін айтылмаған тың ой табамыз. Өйткені күлкі 
мен қайғы туралы ешкім Абайдай тап басып айта алмаған. Абай «күлме» демейді тек 
«орынсыз күлкіден сақ бол» дейді. Абай өз шығармалары арқылы рухани бірлікке 
шақырады. 
Қорыта айтқанда, Абай қазақтың демократ ақыны, ұлы ойшыл, философы. Ол қазақ 
тілінің мәйегінен көптеген өлеңдер мен дастандар сондай-ақ, басқа да философиялық 
шығармалар жазды. 
Абайды Абай еткен, асыл сөзімен өлең етіп ұйытып, жүрегіне жыр болып байланған 
қасиеті – өмірден әділет, мейірім, сенім, адалдық іздеу барысында тапқан танымдық 
олжалары, санасын сарғайтып барып көзін ашқан тұжырым тоғыстары өлең арқылы 
өріліп жатыр. 
85 


«Абай Құнанбаевтың әлемі мен шығармашылығына жастардың көзқарасы» атты республикалық ғылыми онлайн-конференция 
Абай өлеңдерінің тақырыбы жан-жақты әлеуметтік аясы кең. Өлеңдері халықты 
өнерге, білімге, ғылымға шақырады, әрі жанға жайлы, жүрекке жылы тиетін махаббат 
өлеңдері болып келеді. Сондықтан Абай өлеңдері XIX ғасырдағы «қазақ қоғамының 
айнасы» деп те аталады. 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   84




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет