Б. Адамбаев апық
жүктеу/скачать 4,19 Mb. Pdf көрінісі
|
adambaev baltabai khalyk danalygy
| Б ә й г ід е н ат кел м е й д і, бап к е л е д і
деп оны б абын тауып п а й д а л а н а білу ж о л д а р ы н да нұсқа йд ы. С ы ры н б іл м е г е н аттың сыртынан жүрме; Ш ід е р л і ат — Өо атьің, түсаулы ат — бос атың ; А й м ін б ей атыңды м а қ - тама деп ескертеді. Ш а р у а н ы ң а я қ а р т а р бір көлігі — есек. Есек — а д ам - з а т т ы ң а л ғ а ш қ ы ж ұ м ы с көлігі, ж у а с көлігі. Есе к б асы м ен түйе жетектеген дейді. А л ай да « ж а т а қ т а р » болмаса, ж а л пы кәшпелі а у ы л д а р күші ад ал , сүті а ра м осы ж а н у а р д ы кәп п а й д а л а н б а ғ а н . Тіпті батыс, шығыс, солтүстік ж ә н е о р т а л ы қ Қ а з а к с т а н т үрғ ынд а р ы н ь і ң көбісі есектің атын естігені б олмаса , өзін көрмеген, б а қ п а ғ а н д а б а ғ а л а м а - ған. Ж а л п ы а д а м д а з а л а л с ы з , момын әрі үйренші кті малын б а ғ а л а м а й т ы н әдет бар. Содан ба, ә л де ат пен түйеге үйренгенді ктен бе,* әйтеуір, қ а з а қ ш а р у а л а р ы есекті көп м а л д а н б а ғ а н , менсінбеген. Со нд ық т а н б олар — осы бір а я қ ы л а у арза н көлі к т у р а л ы м а қ т а у сездер тым аз, тіпті ж о қ т ы ң қасы. Оның есесіне Е с е к жорға қатқақта, сы ры м ә л ім батпақта; Есектің жүгі ж еңіл б о лс а жатаған; Есек семірсе иесін тебер; Қ а р ға мақтанып с ұ ң қ а р болм ас, есек мақтанып түлпар б о лм а с деген секілді кекетіп-кемсітіп ата йтын м а қ ал -м от е л де р б ар шы л ы қ . Есек с и яқ ты «еңбегі» елеусіз, а д а м ғ а а л ғ а ш серік болғ ан ж а н у а р л а р д ы ң бірі — ит. И т — ш а р у а н ы ң күндіз көмекшісі, түнде күзетшісі. Ол ж а й ы н д а ма қ ал - м ә т е л д ер көп. Ит — жеті қ а з ы н а н ы ң бірі; Е л жатпай ит тынбас; Ит иесін қорғайды ; Ит — үйдің құлағьі; Ит жисаң сырт- тан жина, қ о й б ер м ей д і қорадан; Т ү л к і а л ғ а н итте м ін жоқ дейтін х а л ы қ м а к а л д а р ы н д а оның ма лд ы үры мен бөріден с а қт а й ты н күзетші лік, аң а у л а у д а ғ ы көмекші лі к қыз ме ті дү рыс б а ғ а л а нғ а н . Ит ті ң осындай а д а м ға ж а с а - ған а д а л қол ға б ыс ы н м а қ т ау д ан гөрі оны д а т т ай т ын ма- қ а л- м ә т е лд е р басым. Итке артқан кос д а л а д а қ а л а р ; Итті кү ш ім -кү ш ім десең, а у зы ң д ы ж алайды, Қ а з а н н а н қ а қ - п а қ кетсе, иттен «ұят» кетеді деген сөздер соны көрсетеді. Асылы, м а л - ж а н у а р л а р т ур ал ы м а қ а л- м ә т е лд ер д ің аста- 28 рында а д а м ғ а тән ж а қ с ы л ы - ж а м а н д ы м і н е з қ ұ л ы қ т а р , іс- әрекеттер ж а т а д ы , соның ішінде н а д а н ды қ , пасықтық„ ж а р а м с а қ т ы қ мі не з - к ұ л ық т а р көбінесе ит пен есек ар- қ ылы бейнеленген. Сөйтіп, к а з а к ш а р у а с ы н ы ң төрт түлі кті м а л ы н а н ма- кал- мәте лд ен орын а л м а ғ а н ы жок. К өме к ші көлігі есек,. кора күзетшісі ит, тіпті М ы с ы қ жоқта тышқан төбеге шы- ғады деп қ а м б а н ы ң , к а п т ы ң қ а р а у ы л ы м ы с ы к к а дейін х а л ы к н а з а р ы н а н к а к а с к а л м а ғ а н . М а л ш а р у а ш ы л ы ғ ы н а б ай л а н ыс т ы м а қ а л - м ә т е л д е р д і н ең м а змү н ды с ы мен көркемі м а лд ы к а л а й б ағ ып - ка ғ у, өсі- ріп-өндіруге а р н а л ғ а н . Өйткені х а л ы к ауыз әдебиеті нін н ұ ск а ла ры , сайып келгенде, а л д ың ғ ы б уынның а р т к ы буынға а й т ар акыл-кеңесі , аманат- ө с ие т і ғой. Қ а з а к ша- руасы жүктеу/скачать 4,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|