Б. Адамбаев апық
жүктеу/скачать 4,19 Mb. Pdf көрінісі
|
adambaev baltabai khalyk danalygy
| қ о й д ы
бақ, м ай кетпейді ш арадан; М а л өсірсең қ о й өсір, өнім і оның көл-көсір; Қ о й ы ң б олм аса, байлы қта ой ы ң б о лм а - сын деп қой ш а р у а ш ы л ы ғ ы н ы ң өнімді, тиімді ж а қ т а р ы ж а н - ж а қ т ы бейнеленген. Б і р а қ қай ма л б олмасын өзді- гінен өсіп-өнбейді, қой м а л ы да сондай. Қой мен е ш к і — егіз түлік. Қо йғ а қ а р а ғ а н д а ешкі — көбінеее егізден, үшемнен л а қ т а й т ы н , тез өсетін мал. Сондықтан х а л ы қ Е сің кетсе, ешкі. оіси, еш к і жи да есің жи дейді. Сонсын Сойы п жесең — бір күндік, с а у ы п іш- 25 сең — м ы ң к ү н д ік деп еті аз б олғ анымен, сүті м ол дығ ын а н а з а р а у д а р а ды . А л а й д а ешкі — қой д ан еті аз, жүні қ ы л - ш ык т ы (оның есесіне түбітті) болуымен ғ ан а емес, ж а з д а же лд е п , қ ыс т а ы қ т а п кететін жүреген, өреген, ыстық-су- ы қ қ а ш ы д амс ыз , б ағ ым- күті мд і көбі рек тілейтіндігімен д е ер екшеленеді . Х а л ы қ оны сондай «же ңі л мінезіне» қ а р а й Е ш к і л і қ о й өреген; С ойса саны қалақтай...', Ж а м а н теке сүзеген деп мы с қ ыл да й ды . О с ын да й ш а р у а ш ы л ы қ қ а қо- л а й л ы - қ о л а й с ы з ж а қ т а р ы н , өзіндік қа сиеттері н ес керт е келіп, м а л с а қ ша р у а оны қ а л а й бағу, кімге б а қ т ы р у ж ө н і нд е де а к ыл айтуды ү мытп ағ ан . Қ о й семізі қ о й ш ы - дан; Қ о й д ы қ о р а д а сат, астықты үрада сат дейді ша руа. Қойд ан соңғы ш а р у а қ о л ды түл і к — сиыр. Сиыр — ец ал дым е н сүтімен ,сонсын етімен пайда л ы. С о нд ық т а н ш а р у а С и ы р л ы бай — сары м а й ; С и ы р л ы н ы ң үйі а й р а н , сиы рсьізды ң үйі сы рдаң; м а л жақсысы — сиыр деп ба г а- л ай ды. Б і р а қ с иы р ды ң б а р л ығ ы бірдей емес. Оның сапа- лы, өнімді, өсі мтал болуы ең а л д ымен т ү қ ы м ы н а б а й ла - нысты. С о нд ық т ан С иы р а л с а ң танып ал, танымасаң тар- ғ ы л ал; С иы р м ү й із д і ө гізд ің к ү ш і б олм а й д ы , өгіз м ү й із д і с и ы р д ы ң сүті б о л м а й д ы деп ескертеді. Сиыр — тек сүті- мен, етімен, терісімен ғ а н а емес, күш-көлі к ретінде де қа- жетті, п ай д а л ы мал. С он д ық т ан ш а р у а Өгізге «өк» дегіз- ген ө л і м ; Өгіз ө л г е н ш е өседі; Д и қ а н б олсаң, өгізің б о л - сы н деп өгіз күші не үлкен мән берген. Сиыр өзен ж а ғ а - л а ғ а н егінші, о т ы р ық ш ы елге ж а йл ы, ж а ғ ы м д ы болғ а ны- мен көшпелі елде онша б а ғ а л а н б а ғ а н . Өйткені ж ү р і с к е кем, жүні т ы қ ыр сиыр м а лы на ере кше б ағ ым-күті м к е рек. Ол ж а з д а ж а й ы л ы м т а л ғ а йд ы, кы с т а қ ол ғ а қ а ра й - ды; оған ж ы л ы кора, ж и ю л ы шөп керек, шөлге де ш ы дамсыз. Оның үстіне сиыр — қ ы ң ыр мал, онша ай д ау ғ а көнбейді, жөнг е жүрмейді . Со нд ык т ан б ас қ а м а л д а р ғ а к а р а ғ а н д а көшпелі ел сиырды аз ұстаған. С иыр су д а н жериді, су сиы рдан жериді; Ж а м а н сыыр жазда б ү з а у - л а й д ы дейтін м а к а л д а р сондай к ө з қ а р а с т а н туған. Қ а й с ыбі р ж а й с ы з а д а м д а р д ы ң ж а ғ ы м с ы з мінез-қы- л ы к т а р ы н с ы н а ғ а н д а да С оқы р сиы р сощ пақш ы л^ж ам ан адам тақпақшыл; С иыр с и п а ға н д ы білм ейді, жаман сый- л а ғ а н д ы б іл м е й д і деп сиырды үн а мс ыз кейіпте атайды. Көшпелі қ а з а қ ша р у а с ы ны ң к а ді рл і м а л ы — түйе. Түйенің жүні мен терісі — киім, с ү т і — сусын, еті — ас. Әсіресе түйе — күш көлік, көш көлігі ретінде б ағ ал ы. Қ ыс та с у ықк а, ж а з д а ыс т ы к к а төзімді, жүктеу/скачать 4,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|