Б. Адамбаев апық
жүктеу/скачать 4,19 Mb. Pdf көрінісі
|
adambaev baltabai khalyk danalygy
| ТҮРМЫС ЖӘНЕ САЛТ
Қ а з а қ х а л қ ы н ы ң өзіне, көшпелі өміріне л а й ы қ т ы ойын-сауығы, с а лт - сан ас ы, әдет- ғ үрпы болған. Қ а у ы м дүниеге ж а ң а келген нәрестені ші лд е ха н а ж а с а п қ а р сы а ла д ы. Ж а с б осанған ан ан ы қ а л ж а с ы н а қой сойып күте- ді. Б а л а н ы ң күлгені, жүргені , т а й ғ а мінгені — бәрі қ ы з ық , ші л д ех ан а кіші-гірім той қ а т а р л ы ата п өтіледі. Ад ам өмі рінің бір асулы кезеңі — қыз бой жетіп, үл ер жетіп үйленген кезі. Б ұ л — біреу қызын үзатып, біреу келін тү- сіріп, а ғ ын ан ж а р ы л ы п ж а т а т ы н тойдың үлкені. Той десе қ у бас д о м а л а й д ы ; Т ойды ң болғанынан, б о ла д ы с ы қ ы з ы қ деген м а қ а л д а р сондай к у а н ы ш т ы у а қ и ғ а л а р м е н байла - нысты айтыл ға н. Бірін-бірі үнемі қ о н а қ қ а ша қ ы р ыс ып , қонып- түстену— елді ң ежел г і салты. Жаз^ бойы бұрын қонғ ан ауыл соң келген а уы лғ а ерулік, кейін келгеніне көмек беріседі. Қ ы с т а у л а р ы қ а т а р көрші ле с а у ы л д а р соғым б асына ша- қырысып, біріне-бірі сый- сыбағ а т а р т а ды . А з асты а я ға н көп астан қ ұ р қ а л а д ы ; С ы йға сый, сы раға б а л; Әркім с ы й л а с қ а н н ы ң қ ұ л ы дейтін м а қ а л д а р — сондай қонақ - ж а й л ы қ белгісі. Б і р а қ біреудің м а л ы болса пейлі та р , екіншісінің пейлі болса м а л ы жоқ. Берместің асы піспес, Ж оқты қ жомарттық қ о л ы н б а й л а й д ы дейтін сөздер соны а ң ғ а р та ды . Қ а р а ша р у а техн ик а с ын ың а л ды жә не курделісі — а р б а мен шана. Ар б а мен ша н а көшпелі елден гөрі оты- р ы қ ш ы ж а т а қ т а р ғ а , а с т ы қ егіп, шөп ж и н а й т ын диқ ан- д а р ғ а тән. Көшпелі ш а р у а л а р егінші ж а т а қ т а р д а н көр- ген осынау ж а н с ы з көлі ктерді Ж е п еті, ішіп сорпасы жоқ деп сынайды. Сонда егінші: Түйеңнен а р б а м ж а қ с ы оттамайтын... А у ы л ға ж е лд і күні тоқтамайтын. .. деп ж а у а п береді. Сол с ия қ т ы а р бамен , ш а на ме н таныс, о т ы р ы қ ш ы ди- қ а нд ар , а р б а к е ш — ат а й д а у ш ы л а р : Б ы л а й тартса өгіз өледі, б ұра тартса арба сынады. К и із к ім д ік і болса, б іл е к соныкі, арба к ім д ік і болса, к ү п ш е к со н ы кі деп ө з і н і ң о й ы н а н ы қ т а у ғ а ж а н с ы з «көлі ктерін» де п а й д а л а н ғ а н . Б ұ д а н шығ атын қ о р ыт ы н д ы — ш а р у а қ о л д а н ғ а н үлкенді -кі ші лі к е р е к - ж а р а ғ ы ауызекі «оқ у л ығ ын ан » тыс қ а л м а ғ а н . Сол си я қ т ы үй а ғ а ш ы н түзейті н тез ( Т е з қ а с ы н д а қи- сық а ға ш жатпас), көннен қ а й ы с ж а с а й т ы н — т а л қ ы (Көптің а у з ы — темір талқы), қ а з ы қ қ а ғ а т ы н т о к п а қ т а н ( Т о қ п а ғ ы мықты б олса, к и із қ а з ы қ жерге к і р е р ) б аста п ине, жіп, қ а йшы, біз, п ыш а қ , ш а қ п а к , ү ршы қ, бұрау, көсеу т. б. ш а р у а н ы ң ең қ а р а п а й ы м қ а р у - с а й м а н д а р ы н а дейін елеусіз-ескерусіз қ а л м а ғ а н , м а қа л - м ә т е л д е р г е а р к а у бол- ран. Қ а з а қ үйінің қ а ң қ а с ы (сүйегі): кереге, уык, ш а ң ы р а қ , босаға; киізі; т у ы л д ы р ы қ , үзік, түнді к, есік; ішкі бұйым- д ары: түс киіз, а л а ш а , кілем, текемет, с ы р ма қ, шымши, көрпе, төсек, ж а с т ы қ — б а р л ығ ы да а т ал ға н. Т үске дейін муйіз, түстен к ейін киіз; К і л е м түрге керек, қ ы л ы ш е р ге керек; Есіктен оры н табылса, төрге озба; Б ұ р а у д ы ң да жүктеу/скачать 4,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|