Б. Адамбаев апық
Осы жұмысты ж азу процесінде баспаға қазак мақалдарының
жүктеу/скачать 4,19 Mb. Pdf көрінісі
|
adambaev baltabai khalyk danalygy
| 1 Осы жұмысты ж азу процесінде баспаға қазак мақалдарының
бірінші ғылыми жинағы әзірленді. Зерттеуде бұдан былайғы келтірі- летін мақал-мәтелдердің барлығы сол жинақтан алынды. Автор. 7 се ту ра м а ғ ы на ме н қ а т а р а с т а р л ы м а ғ ы н а да болады. Тура м а ғы на мыса л реті нде а л ы н а д ы д а негізгі ой астар- л а п ай ты л ад ы. М ы са лы , Т ы р н а д а н қ а р а у ы л қойсаң, тө- б е ң н е н қ и қ у кетпес. М а қ а л - м ә т е л , әдетте, бүкіл а д а м б а л ас ы н а ортақ. С о н д ық т а н бір х а л ы қ т ы ң м а қ а л ы н екінші х а л ы қ төл шы- ғ а р м а с ы н д а й қ а б ы л д а й береді. Көптеген м а қ а л- м ә т е лд ер көнермей көп ж а с а й д ы , әл де н еше ұ р п а қ қ а , қ о ғ а м ғ а қыз- мет етеді. М а л ы м — жаным садағасы, ж аным — ары м са- д ағасы ; Қ о я н д ы қ а л м ы с өлтірер, ерді н ам ы с өлтірер дей- тін ежелг і х а л ы қ ма.қалдары Үлы Ота н соғысы кезінде д,е ел а уз ын ан түскен жоқ, елдегі еқ беккерлерді , м а й д а н д а ғ ы жа у ын г е р л е р д і жі герленді реті н қүді ретті сөзге, ү р а н ғ а айнал ды. М а қ а л - м ә т е л д е р д і ң шығу, д а м у т арихын қо ғ ам өмірі- нен, ә л еум ет ті к ой- са на ның есуінен бәліп қ а р а у ғ а бол- майды. Т а уд а й талап бергенш е, бармақтай б ақ берсін; І с ің н ің а ғы н а қарам а, м а ң д а й ы ң н ь ің бағы н а к,ара дейтін м а қ а л д а р өткен қ о ғ а м ны ң с а на сына н елес берсе, Талапты ерге нұр жауар; Е ң б е к етсең ем ерсің дейтін м а қ а л д а р х а л ы қ сана-сезіміні ң өскен кезін бейнелейді. Ал О қ у — өмір иіырағы, кітап — б іл ім б ұ л а ғ ы ; Отан үіиін отқа түс — кү й м ей с ің дейті н м а қ а л д а р бүгінгі уақыттың, біз- д ің к о ғ а м н ы ң ой-санасынан туған. М а қ а л - м ә т е л д е р ауызекі сөзді кә ркейту үшін ғ ан а емес, көркем ш ы ғ а р м а л а р д а д а көп қ о лд ан ыл ад ы . Ақын- ж а з у ш ы л а р ш ы ғ а р м а л а р ы н д а х а л ы қ д ан ал ығ ы н пайда- л ан уме н бірге, сол үлгі мен ездері де ж а ң а ма қал - мәтел - дер ж а с а й д ы . Ы б ы р а й Ал тынс аринні ң А ш б а л а тоқ ба- л а м е н ойнам айды , тоқ б а л а аш б о ла м деп о й л а м а й д ы дейтін сөзі м а қ а л ғ а ай на л ып кеткені белгілі. С ү лтан мах- мүт Т ор ай ғы р ов т ың Іш ін д е ит ө л ігі жатқан дейтін өлең ж о л ы а р а м ойлы зыми ян а д а м д а р д ы бейнелейтін мәтел болып кеткен. М ү х т ар Әуезовтің «Абай ж о л ы» романын- д а ғ ы К ү й і бірдің, күні де бір дейтін сөзін д е ж а ң а м а қа л - ға ж а т қ ы з у ғ а болады. А қ ы н - ж а з у ш ы л а р ғ а н а емес, ана тілінде т аз а сөйлеп ж а з а білетін әрбір мәдениетті а д а м мақал - мәтел д і қол- д ан ып қ а н а қой ма йд ы, сонымен бірге оны өңдейді, өз жа - н ынан д а ж а ң а м а қ а л - м ә т е л д е р шығ ар а ды, сөйтіп х а л ы қ - тың д а н а л ы қ кор ы байып ж а та д ы. М ақ а л - м ә т е л д е р — ертек, аңыз әңгіме, батырлық- ғ а ш ы қ т ы қ ж ы р л а р , қ а р а өлеңдер секілді хал ык шығар- м а л а р ым е н қ а т а р ж а с а п келе ж а т қ а н кене жанр. Олай дейтініміз X I I — XII I ғ а с ы р л а р д а н с а қ т а л ғ а н сирек жа з- ба де ре к т ерд е де м а қа л - м ә т е л д е р д і кездесті руге болады. Орхон ж а з у л а р ы н д а : жүктеу/скачать 4,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|