300
шаклининг икки оралиқ грамматик маъносини фарқлашни маъқул деб
биламиз:
а) «соф ўзлик» оралиқ грамматик маъноси;
б) «адресатли ўзлик» оралиқ грамматик маъноси.
Шаклнинг «соф ўзлик» оралиқ грамматик маъноси унинг умумий
грамматик маъносини «ўзини-ўзи» типида хусусийлаштиради. Умумий
грамматик маъно «адресатли ўзлик» оралиқ грамматик маъносида «ўзини-
ўзига» тарзида намоён бўлади. Биринчи оралиқ грамматик маънода
воситасиз объект, иккинчи оралиқ грамматик маънода у билан бирга
адресатли объект мантиқан уқилади. Демак, ўзлик нисбат шакли «соф
ўзлик оралиқ грамматик маъносини воқелантирадиган феъл (
қаши, юв,
беза, ўйла, ос, ил, ифлосла, ёз, бур, оч, ёп, яшир, бошла, пара, чўз, ташла,
ёр) а
ниқ нисбатда икки кенгайтирувчили бўлиб, у субъект ва воситасиз
объектдир: Бу қуршовни қуйидагича тасаввур қилиш мумкин:
[Бажарувчи+ Феъл + Oбъект
тушум келишиги
]
«Адресатли ўзлик» оралиқ грамматик маъноси аниқ нисбатда уч
кенгайтирувчили феълдан (
сўзла, мақта, такрорла, яхшила, тила, сот)
бўлиб, унинг қуршови қуйидаги шаклга эга бўлади:
[Бажарувчи + Феъл + Объект
тушум келишиги
+ Объект
жўналиш келишиги
]
Демак, ўзлик нисбат шакли оралиқ грамматик маъноси фарқланиши
феълнинг маълум бир луғавий-маъновий типи билан белгиланмаган.
Бунда унинг бирикувчанлик имконияти – синтактик омил етакчилик
қилади.
Достарыңызбен бөлісу: