Ўзбекистон республикаси



Pdf көрінісі
бет215/303
Дата03.12.2023
өлшемі3,07 Mb.
#133510
түріМонография
1   ...   211   212   213   214   215   216   217   218   ...   303
Байланысты:
9690089a-e551-4f56-b4a9-9a2e62630397

и
, сенинг қариш
инг
.
3.
«Аниқланмишни аниқловчига боғлаш»: 
қовун бозор
и
, гўшт 
дўкон
и

Бу оралиқ грамматик маънонинг ҳар бири боғланаётган сўзнинг 
хусусиятига боғлиқ равишда қатор хусусий грамматик маънода юзага 
чиқиши мумкин:
боланинг ота
си
, гулнинг барг
и
, Моҳигулнинг китоб
и

қизларнинг битта
си
. Масалан, бола ва ота орасида қариндошлик 
муносабати бўлганлиги сабабли унинг ифодаловчиси бўлган 
бола
ва 
ота
сўзи эгалик шакли билан боғланганда хусусий грамматик маъно 
«қариндошлик» бўлади. 
Илҳомнинг китоб
и
бирикувида уч хил хусусий 
грамматик маъно юзага чиқади: «Илҳом ёзган китоб», «Илҳомга қарашли 
китоб», «Илҳом ҳақидаги китоб».
Эгалик категорияси нинг иккинчи оралиқ грамматик маъноси боғлиқ 
қуршовда – аниқланмиш вазифасида ҳаракат номи, сифатдош, баъзан 
феълдан ясалган от келган сўз бирикмасида воқеланади. Бундай 
бирикмада аниқланмиш ҳаракат-ҳолат маъносида, қаратқичли аниқловчи 
эса фоил/субъект маъносига эга бўлади: 
Ситоранинг келиш
и
, Муниранинг 
айтган
и
каби.
Эгалик категориясининг учинчи оралиқ грамматик маъноси сўз 
бирикмаси тузиш, сўзаро синтактик алоқани ўрнатиш учун хизмат қилади. 


389 
Мисол: 
Астрободнинг бир кун
и
бир йилга тенг
. (Ойб.) 
Ойгулнинг 
йўқлиг
и
дан бўлди
.
Эгалик категорияси шаклининг синтактик вазифа бажариши – отли 
бирикма ҳосил қилиш вазифаси асосида тадқиқотчи туркий тил сўз 
бирикмаси тизимида ҳам, гап қурилишида ҳам алоҳида қурилиш – 
поссесив (қарашлилик) қурилиши мавжудлигини қайд этади ва поссесив 
қурилиш номинатив қурилишга қарама-қарши қўйилади. Ҳақиқатан ҳам, 
истаган турдаги гап қаратувчи бирикма вариантига эга бўлиши мумкин: 
қизлардан битта – қизларнинг битта


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   211   212   213   214   215   216   217   218   ...   303




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет