1-лекция. Саясаттану ғылым және оқу пәні ретінде жоспары

61 
анықталынады; 
әртүрлiлiк-
қҧрамының әр тҥрлiлiгi, оның топаралық табиғаты; 
формасыздық 
(аморфность)- iшкi ҧйымның, қҧрылымның болмауы; 
анонимдiлiк-
бҧқара мҥшелерi бiр бiрiнiң алдында жеке бастарына тән қасиеттерiн ашып 
кӛрсетпейдi. 
Саясаттағы адамдардың және әр тҥрлi топтардың әрекеттерiн, қызметтерi мен рӛлдерiн 
талдай келе, мынадай мiнез-қҧлық тҥрлерiн кездестiремiз. Мәселен, саяси мiнез-қҧлықтың 
автономдi тҥрi адамдардың саяси мақсаты мен оған жету тәсiлiн бiршама еркiн таңдауымен 
ерекшелiнедi. Мiнез-қҧлықтың бҧл тҥрi белсендiлiктiң жҧмылдырылған формасына қарсы 
тҧрады, мҧнда адамдарды кез келген әрекеттерге сыртқы қысымдар мәжбҥр етедi.
Идеология ықпалы кҥштi жерде тҧрақты, жҥйелi тҥрде қайталанып отыратын дәстҥрлi 
мiнез-қҧлықтарда кездеседi. Бҧған қарсы жаңарған мiнез-қҧлық пайда болады, ол саяси 
мақсатқа жету ҥшiн жаңарған тәсiлдердi қолдану болып табылады. 
Саяси тҧрақтылық пен тәртiптiлiк ҥшiн саяси жҥйеде жалпы таныған саяси қҧндылықтар 
мен нормаларға сай келетiн мiнез-қҧлық формасының маңызы зор. Ҥстемдiк етушi саяси режим 
саяси мiнез-қҧлықтың нормативтi формасын қолдайды. Дегенмен, саяси қатынастың 
қағидалары мен нормаларына сай келмейтiн ауытқушы мiнез-қҧлық формалары да кездеседi. 
Ҧлттық мiнез-қҧлық- бҧл аталған ҧлттық қауымдастыққа тән ерекше қоршаған әлемдi 
қабылдау мен оған реакциясының тҧрақты сипаты. ҧлттық мiнез-қҧлық ең алдымен кӛңiл-кҥй 
мен сезiм жиынтығы, ол кӛңiл-кҥй, сезiм, кӛңiл-қошы арқылы кӛрiнiс бередi, ол саналы, 
кӛбiнесе иррационалды әлемдi тану тәсiлi, болып жатқан оқиғаларға деген реакциясының 
жылдамдығы.
Ҧлттық мiнез-қҧлық ҧлттық темпераментте анық байқалады. Ҧлттық мiнiз-қҧлық ӛзiнiң 
шығуы бойынша баста теориялық-аналитикалық болған жоқ. Баста ол суреттеушi, сипаттаушы 
болды. Ең алдымен оны саяхатшылар қолдана бастады, кейiнен географтар, этнографтар 
қолданды. Саяси психологияда ең тиiмдiсi аналитикалық тҧжырымдау болады. 
Аналитикалық тҧжырым бойынша, ҧлттық мiнез-қҧлық- қҧрамдас элемент, ҧлттың 
психикалық бiтiмiнiң негiзi. Кҥрделi, ӛзара байланысты және бiрiн-бiрi толықтырушы 
эмоциялық /ҧлттық мiнез-қҧлық/ пен рационалды /ҧлттық ӛзiндiк сана/ элементтерi

ҧлттық 
психикалық бiтiмдi

, яғни

рухани-iс-әрекет ерекшелiгiн

, бiр ҧлттың екiншiсiнен 
айырмашылығын кӛрсетедi. ҧлттық психикалық бiтiм- барлық ҧлттық-этникалық 
психологияның негiзi, бҧл бiтiм жиынтығы негiзiнде олардың мiнез-қҧлқы анықталынады. 
Ҧлттық мiнез-қҧлық кӛзiне ең алдымен, адам организмiнiң тҧрақты психофизикалық және 
биологиялық ерекшелiктер жатады, ол ӛзiне сонымен бiрге орталық нерв жҥйесiнiң 
реакциялылығын да қамтиды. Сонымен бiрге бҧл факторлар қатарына аталған ҧлттық-
этникалық топтардың ӛмiр сҥру ортасы да жатады. Жалпы, ортақ ҧлттық мiнез-қҧлық сол 
физикалық территория ортақтығының, оның барлық ерекшелiктерiмен психикалық бейнеленуi. 
Ҧлттық мiнез-қҧлықтың қазiргi кезеңде қалыптасуы бiрнеше ғасырлық кҥрделi тарихи-
психикалық процестiң нәтижесi. ҧлттық мiнез-қҧлық ӛзiнiң бейнесiн ең алғаш рет ҧлттық 
мәдениетте байқатты, мiнез-қҧлықта ӛзiнше әлеуметтiк-мәдени эталондарды, қалыптар мен 
ҥлгiлердi қалыптастырды. 
Мәселен, суретшiлер айтуы бойынша 

халық тiптi ӛзiнiң биi арқылы мнез-қҧлқын, 
талпынысы мен қызғанышын бейнелейдi

. 
Швед этнографы А.Даун айтуы бойынша, швед халқының мiнез-қҧлқының негiзгi 
ерекшелiгi- ойлаудың шектен тыс рационалды болуы. Шведтер ӛздерiнiң сезiмiн ашық 
кӛрсетпейдi, қайшылық кезiнде ӛздерiнiң кӛңiл-кҥйiне ерiк бермейдi, компромистiк шешiмге 
талпынады. Осының негiзiнде А.Даун шведтiк мемлекеттiк машинаның нақты әрекет етуiн 
тҥсiндiредi, швед тҧрғындарының дiншiл болмауы, Шведцияның халықаралық жанжалдарда 
делдалдық қызмет атқаруына алып келiп отыр. 
ҧлттық мiнез-қҧлық қҧрылымында бiрнеше элементтер бар. Бiрiншiден, ол ҧлттық 
темперамент- ол 

қызба

, 

ушықтырушы

, немесе 

тыныш

, 

жайбырақат

болады. Екiншiден, 
ҧлттық эмоция. Ҥшiншiден, ҧлттық сезiм- 

ҧлттық мақтаныш

, 

ҧлттық кемсiтушiлiк

. 

62 
Тӛртiншiден, алғашқы ҧлттық тҥсiнiктер.
Этникалық мәдениеттiң ӛзегiн этникалық қҧндылықтар қҧрайды. Олар әрбiр этностың 
мәдени дәстҥрiнiң жиынтығы. Бҧл қордаланған мәдени байлыққа саяси қҧндылықтар да кiредi. 
Қазiргi дамыған елдерде бҧрынғы этникалық қҧндылықтарға жатқан дҥниелер бiрте-бiрте 
ӛркениеттiлiктiң белгiсiне айнала бастауда. Мәселен, мемлекеттiң белгiсi болған рәмiздер, 
халықты бiрiктiрушi дәстҥрлер, конфессиялық ерекшелiктер, билiк жҥйесi және т.б. этникалық 
қҧндылықтардан гӛрi жалпы мемлекеттiк басымдылыққа айнала бастаған. Бҧл этникалық 
қҧндылықтардың ӛз кҥшiн жойды деген сӛз емес. Олардың кейбiрi этникалық сананың
тҥкпiрiнде отырып, саяси процестердiң ҥрдiстерiне ӛз ықпалдарын тигiзуде. Мiне, сол 
этникалық сананың қҧрылымында тҧрақтылығын бiлдiретiн қҧбылыс этникалық стереотиптер 
болып табылады. Этникалық стереотиптер 

ӛз халқың мен басқа халықтар туралы эмоциялық 
қатынаспен кӛмкерiлген тҥсiнiктер, пайымдар мен пiкiрлер екенi белгiлi. Олар туралы 
Қазақстандағы ғалымдар бiршама зерттеулер жасауда.

Этникалық стереотиптер,

деп жазады С.Е.Нҧрмҧратов,

алғашқы этникалық 
қауымдастықтар қалыптасқаннан берi келе жатқан қоғамдық сананың қҧрамдас бӛлiгi. Оның 
негiзгi қасиетi әлеуметтiк субъект туралы бейненi барынша стандарттауында, схемалауында. 
Сондықтан бҧл қҧбылысты әлеуметтiк психология ғылымы тереңiрек зерттеуге тырысады. 
Мәселен, этникалық стереотип екi топқа жiктеледi: автостереотип (ӛз этникалық қауымдастығы 
жайлы) және гетеростереотип (басқалар жайлы) болып

. Әрине, бҧл екi топ арасында 
айырмашылықтар бар. Ол әлеуметтiк субьектiнiң даму деңгейiне тiкелей байланысты. 
Ҧлтаралық қатынастардың шиеленiскен кезеңiнде, араздықтар ҧлғайған уақытта әдетте 
терiс мағынадағы этникалық стереотиптер кӛбiрек басымдық таныта бастайды.

жүктеу/скачать 1,06 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: