Сборник Докладов «Исследование урока: опыт школ Казахстан»

Танымдық іс
-
әрекетті белсендіруде сұрақтар үлкен маңызға ие. Сұрақтың танымдық 
функциясы қарама
-
қайшылықтар туындаған кезде және оларды шешу арқылы білім 
қозғалысынан тұрады. Бастауыш сынып мұғалімдерінен оқушылар мен олардың ата 
- 
аналары сұрақтарға жауап беріп, тыңдау керек
-
бұл оқытылатын мазмұнмен жұмыс 
істеудің негізгі тәсілдерінің бірі, ал сұрақтар қоя білуді дамыту
-
сыни ойлау, сондай
-
ақ оқу 
шеберлігі. Зерттеу тақырыбың
таңдау алдында біз мынадай сұрақ қойдық:"материалды 
жақсы меңгеру үшін біздің оқушыларымызға не жетіспейді, оларға не кедергі келтіреді, 
білім берудегі қандай кедергілер, сыныптағы оқушылардың танымдық белсенділігін қалай 
арттыруға болады". Сабақтың әр түрлі кезеңдерінде сұрақтар қоюды үйренген
балалардың 
бір бөлігі осал екеніне назар аударды. Кейбіреулер ойлағысы келеді, басқалары тек 
қарапайым сұрақтар қояды. Бірінші кезекте кейбір оқушылар неге сұрақтарды 
тұжырымдай алмау себептерін анықтауды шешті. Осы тақырып бойынша теориялық 
және тәжірибелік материалдарды талдап, келесі қорытындылар жасалды. Білім алушылар 
сұрақ қоймайды, олардың қойылымдарын тоқтатады немесе: 1. Интеллектуалдық дамуы 
бұзылған балалардың
жеке басының ерекшеліктері. 2.Репродуктивті деңгейде 
сабақтардың басым үлесі. 3.Іс
-
әрекет емес, ақпараттық тәсілдің үстемдігі. 4.Сұрақ
қоюға 
ықпал ететін сабақта жағдай, жүйе және мақсатты жұмыс жоқ, сұрақ қоя білуді 
қалыптастыратын тәсілдер қолданылмайды. Әр тармақты талдай отырып, сабақта 
сұрақтар қою қабілетін қалыптастыратын әдістер мен тәсілдерге жеткілікті көңіл 
бөлінбейді деген қорытындыға келдік. Сондықтан " оқушыларды сұрақ қоюға қалай 
үйрету керек?"деген мәселе анықталды.". Мәселені анықтап, бір сынып негізінде зерттеу 
жүргізуді шештік. Алға қойылған мақсаттарды бастады
Зерттеу мақсаты: 
- 
оқушылардың сұрақ қою іскерлігін қалыптастыруға бағытталған 
педагогикалық тәсілдерді зерделеу; 
- 
оқушылардың ойлау іс
-
әрекетіне берілген 
тәсілдердің әсерін талдау белсендіріледі.
Сабақты зерттеуді жүзеге асыру үшін 1 деңгейлі 
сертификатталған
мұғалім 
бастаған 
педагогтардың 
шығармашылық 
тобы 
ұйымдастырылды. Біз зерттеу стандартты көп кезеңді эксперименттік зерттеу жобасы 
түрінде ұйымдастырылатынын шештік: жоспарлаймыз
-
әрекет етеміз –
бақылаймыз
-
талдаймыз. Зерттеу түрі ретінде мұғалім сабағының тәлімгері мен әріптестер тобының 
сүйемелдеуімен жеке зерттеуі таңдалды. Зерттеу проблемасын ескере отырып, бірінші 
кезеңде осы мәселе бойынша оқушылардың бастапқы қабілетін анықтау қажет болды. 
Өйткені эксперименттік сынып 
- 
сынып оқушылары, барлық тәсілдері деректерді жинау 
жақындайды. Біз сабақта сыныппен бақылау жүргізуді шештік. Сабақ барысында келесі 
сәттер бақыланып, бекітілді: сабақта белсенді, белсенді емес, сабақтың қандай 
кезеңдерінде нәтижелі жұмыс істейді, мұғалімнің сұрақтарына жауап бере ме, сұрақ 
қояды, бұл сұрақтардың қандай түрі, оқушының өтініші бойынша мұғалім сұрағын қайта 
құруға қабілеті бар ма. Нәтижесінде байқау екені анықталды 
267

сынып жұмысына жалпы қарайтын болсақ, балалар туралы өте жақсы әсер алады: олар 
белсенді, жұмысқа қабілетті, білімпаз. Бірақ әр балаға жеке көңіл бөле бастағанда, жұмыс 
істеу керек мәселелерді көресің. 21 оқушының ішінен 6
оқушы мұғалімнің сұрағына 
жауап беру үшін қолын көтермеді, 11 бала сабақтың барлық
кезеңдерінде белсенді болды, 
4 
оқушының белсенділігі сабақ кезеңінде төмендеді, онда сұрақ қою қажет болды. 
Оқушылар 1
-
2 сұрақ қойып, тоқтады. Әр түрлі белсенділік пен ойлау іс
-
әрекеті бар үш топ 
бөлінді. Әр топтан біз бір оқушыдан таңдадық. А оқушысы: сыныптағы ең мықты 
оқушылардың бірі –
білімпаз, басты ойды тез ұстанады, қисынды және өз пікірлеріне 
жауап береді, көшбасшы болуды, мұғалімнің назарында болуды жақсы көреді және ол 
болмаса, өзінің наразылығын көрсетеді. Оқушы: жақсы интеллектке ие, мәселенің 
стандартты емес шешімін ойлап табуы мүмкін, бірақ
өзіне сенімді емес, әрқашан ой 
тұжырымдай алмайды. Оқушы С: оқуға деген уәждемені төмендетіп, ол көп ойнағысы 
келеді, сабақта шаршайды, өз ойын дұрыс тұжырымдайды. Енді бақылау жүргізілетін 
оқушылар анықталғанда, сабақты жоспарлау мен өткізуге уақыт келді. 3 "бақылау сабағы" 
жоспарланды, оған бақылаушы және топтың 3 мүшесі қатысты, онда сұрақтар қою 
арқылы ойлау қызметін жандандыруға бағытталған тәсілдер мен техникаларды пысықтау 
жүзеге асырылды. Бірінші сабақты жоспарлай отырып, оқушылардың ойлау қызметін 
жандандыру үшін не істеу керек деп ойлады. (жадты тездету және дамыту әдістемесінің 
авторы) "баланы қалай қалыптастыруға үйрету керек" деген материалдарды қараған кезде 
Кеңес келді. Онда "материалды прокачать" деген маңызды сөздер айтылды. Шамиль 
Ахмадуллин сабақ барысында материалды терең ұғынуға және "соруға" бағытталған 
арнайы жаттығуларды қолдану қажеттілігі туралы айтты. Бұл жаттығулардың негізінде 
оқушыларды әртүрлі түрдегі сұрақтар
қоюға үйретеміз.
Бірінші сабақта келесі жаттығулар мен тәсілдер қолданылды: «күрделенген», «Синквейн», 
«батырдан сұра», «бес бармақ». Бұл тәсілдер оқушылардың сұрақтарға жауап беру, сұрақ 
қою іскерліктерін пысықтауға бағытталған. Бұл тәсілдерді қолдану оқушылардың жаңа 
материалды меңгеру процесі қандай деңгейде екенін түсінуге көмектесті. Сабақта не 
байқалды. Балалардың көп бөлігі тапсырмаларды белсенді орындады. Сабақ соңында 
рефлексия өткізілді, нәтижесінде барлық тапсырмалар балаларға ұнады. Сабақ барысында 
А оқушысы
белсенді 
жұмыс істеді. Ең жақсы тапсырмалар берілді, онда сұрақтарға 
жауап беру керек болды, мұнда ол өзінің эрудициясын көрсетті. Сұрақтардың 
тұжырымдауына арналған тапсырмаларды орындау кезінде ол тек бір ғана "неге?". В 
оқушысы мұғалімнің сұрақтарына жауап берді, ол кейде толық жауап беру үшін сөздерді 
таңдауда қиындықтарға тап болатынын көрсетті. Сұрақ қою кезінде тек "
кім?", "Не?", 
"Қайда?". Оқушы С
сұрақтарға жауап беруге тілек білдірмеді, ал одан сұрағанда немесе 
бұрынғы оқушының жауабын қайталады. Педагогтардің шығармашылық тобындағы 
бірінші сабақты талдай отырып, біз сабақ өткізу барысына кейбір өзгерістер енгізуді 
шештік, атап айтқанда 
- 
балаларға жұптасып жұмыс істеуді ұсындық. Жоғары деңгейдегі
және
орта 
деңгейдегі оқушыларды отырғыздық. Біз барлық топтағы
және орта қабілеті 
бар оқушылармен 
жұмыс
істей отырып, олардың мысалын оқи отырып, «күрделі» 
, 
сұрақтарға құрастыра білу
іскерліктерін меңгереді деп болжадық. Екінші сабақта 
оқушыларға
сұрақ
-
жауап
картасы ұсынылды. Оқушылардың назарын сұрақтар 
құрастыру
кезінде
карточкада 
ұсынылған барлық сұрақ сөздерді қолдану қажет 
екендігіне назарлары аударылды. Сабақта 
не 
көрдік.
А 
деңгейіндегі оқушы
карточканы
басқаның айтуымен пайдаланбай, сұрақтарды өзі құрастырып шешті.Сонымен қатар 
268

мәтінді талдағанда жүйелі сұрақтар қоя білді. 
Оның
құрастырған сұрақтары арқылы
мәтіннін мазмұны
ашылды.
Ал,В деңгейіндегі оқушы сұрақ құрастыру барысында
барлық сөздерді қолданбайды
бірақ тапсырманы
дұрыс 
орындады
. 
Бұл оқушы өзінің шама
-
шарқынша нәтижеге қол 
жеткізді.
Ал 
орташа 
қабілеті
бар 
баланы С деңгейіндегі оқушы тек қана 
жұптық 
жұмысты 
нәтижелі
жасауға
көмектесті. Қасындағы
оқушымен бірлесе отырып сұрақтар
құрастырды. С деңгейіндегі оқушы 
бақылау жұмысының барлық уақытында 
жұпта 
жұмыс істейтін басқа 
оқушының
ақыл
-
кеңестері
жасалғанына 
қарамастан, бірде
-
бір 
дербес сұрақ 
құрастырмады. Осы сәттерді ескере отырып, үшінші сабақты басқаша 
өткізуге шешім қабылдадық. Біздің алдымызда әлі де С. оқушыны жұмысқа қалай қосу 
мәселесі тұрды. Сабақта "сұхбат" ойынын қолданып, оқушыны тілшіге айналдыруға 
шешім 
қабылдадық. Біз
баланы сынып алдына 
қойған
кезде, қолына микрофон беріп
және мәселені ойлауға уақыт бердік.
Ол алдымен
бір 
сұрақ қойды, содан кейін
мұғалім 
оны мақтағаннан кейін, басқа сұрақ қойды. 
Біз баладан сұрақ құрастыра білу нәтижесін
көрдік. Оқушының
«мен істей аламын»
күйін пайдалана отырып, мен 
сабақ барысында 
әр түрлі әдістерді пайдалана отырып сабақтың жақсы өтуіне 
тырыстым
. 
269

Соған байланысты сабақтарым 
сәтті
болды. Бұл
біздің
жетістігіміз
болды
аз болсада
кішкентай, бірақ 
маңызды. Осы сабақта ең
қызықты
сұрақ –
жаңа тапсырма 
ұсынылғанда көрінді. Бұл
тапсырма
оқушылардың
белсенділігін арттырғанын атап өту 
керек. Барлық сабақтар бойы 
фото және бейнетүсірілім
жүргізілді. Бұл балалардың 
мінез
-
құлқында, сөйлеуінде, санасында өзгерістерді бақылау үшін жасалды. Үш жақты 
зерттеу материалдары жиналды: мұғалімнің бақылауы, әріптестерінің бақылауы, 
оқушылардың кері байланысы. Жиналған 
материалды талдап, келесі қорытынды жасай 
келе 
арнайы таңдалған әдістер мен жаттығулардың көмегімен оларды дұрыс пайдалану 
кезінде
оқушылардың
белсенді сөйлеу және ойлау іс
-
әрекеттерін арттыруға қол
жеткіздік. Сабақты
зерттеу 
кезінде біз өзіміздің педагогикалық іс
-
әрекетімізді терең 
талдап көрдік. Оқушылармен
болған өзгерістерді бақылау қызықты болды. Олардың 
әрбір жеке ерекшеліктері бар, біз оқуға ынталандыру үшін табысқа жағдай жасауға 
тырыстық. Оқушыларды жұмысқа тарту арқылы оқу іс
-
әрекетін дұрыс ұйымдастыру 
оқушылардың оқу пәнін жақсы қабылдауға әкеп соқтыратынын түсіндік
.
Осы
үш сабақ
кезеңінде не өзгерді: 
- 
оқушылардың ойлау әрекетін белсендендірілді;
оқушылар өздері сұрақтар қойған
кезде, 
олардың танымдық қызметі
сабақта неғұрлым нәтижелі өтетін болды. Сұрақтар арқылы 
оқушыларда жеке тұлғаның мотивациялық механизмі 
қосылды, қызығушылықтар,
қажеттіліктер, талпыныстар артты. Осы тәсілдерді жүйелі пайдалану танымдық әмбебап 
оқу
іс
-
қимылдарын дамытуды қамтамасыз етеді. 
Материалды терең деңгейде ұғыну
және коммуникацияның
жалпы біліктерін қалыптастыру. Жаңа
материалды 
өңдеу
арнайы таңдалған
жаттығулар жүйесі 
арқылы
өтетін
кезде, біз 
оқушыларды
белгілі бір 
біліммен 
байытамыз, сонымен қатар
коммуникацияның 
жалпы
біліктерін
қалыптастырамыз. Коммуникацияның жалпы біліктеріне мыналар кіреді: өз бетінше 
мәтіндерді оқи білу, өз ойларын дәл, жинақы, бұрмалаусыз баяндай білу, түсіністікпен оқи 
білу және жаза білу, тыңдау және түсіністікпен сөйлей білу, Қажетті сұрақ қоя білу. 
- 
270

сабақтарда бастауыш сынып оқушыларының ойлау іс
-
әрекетін белсендірудің ең тиімді 
тәсілдері таңдалды
.
Біз алға қойған мақсаттарға қол жеткіздік. Бірақ бұл жерде оқушыларды оқыту 
аяқталмайды. Енді біз
сабақ зерттеуінде тәжірибеміз бар
және қажет болған жағдайда кез 
келген сабақта шағын –
зерттеулерді өз бетінше жүргізе аламыз
Іс
-
әрекетке зерттеуге 
дайындық кезінде бір мәселе жеке сипат анықталады. Зерттеуге жоғары 
деңгейлі 
мұғалімдер
қатысты.
Сабақты 
зерттеуге
кіру
үдерісі
біраз
созылды. Сондықтан бір 
апта бойы 
деңгейлі көшбасшымен тығыз жұмыс істелді, әрбір зерттеу кезеңі біртіндеп 
талданды, бұл не үшін қажет. Бірінші сабақ қалағандай емес. Бірақ әр жолы бәрі жақсы 
болды және біз бірлесіп істеп жатқан нәрселерді түсіну мен түсіну келді.
Список литературы 1. Ахмадуллин Шамиль. Скорочтение для детей.
- 
Москва. 
Издательство «Билингва», формат PDF, размер 26 Mb, 2015г. http://xn
--
90aiguyb.com/knigi/895058-ahmadullinshamil-skorochtenie-dlya-detey
.html 2. Пит Дадли. 
Lesson Study: Руководство. Lesson Study UK www.lessonstudy.co.uk. 
http://lessonstudy.co.uk/wp-content/uploads/2013/07/Lesson-Study.
271

жүктеу/скачать 47,28 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: