Тіл  –  қоғамдық  құбылыс

 

43 

 

в)  Бастауыш  та,  баяндауыш  та 

сан  есімнен  болғанда,  екеуінің  ара-

сына сызықша қойылады. 

 

г)  Бастауыш  ол,  бұл,  мынау, 

сонау,  анау  деген  сілтеу  есім-

діктерінен  жасалып,  баяндауыш  атау 

тұлғадағы  зат  есім  немесе  зат  есім 

мағынасындағы  басқа  сөз  табы 

болғанда,  сілтеу  есімдіктерінен  кейін 

сызықша қойылады. 

 

ғ)  Бастауыш  -  у  жұрнақты  етіс-

тіктен  не  ол  араласқан  тіркестен 

жасалса,  баяндауыш  атау  тұлғадағы 

зат есімнен немесе  - у жұрнақты етіс-

тіктен  немесе  керісінше  болғанда, 

бастауыштан 

кейін 

сызықша 

қойылады. 

 

д) Бастауыш -ған, -ген, -қан, -кен 

жұрнақты  есімшеден  (не  есімше  ара-

лас  тіркестен)  болса,  баяндауыш  не 

зат  есім,  не  есімше,  не  есімдіктен 

жасалғанда, 

бастауыштан 

кейін 

сызықша қойылады. 

 

 

е)  Бастауыш  өзінен  кейінгі 

сөзбен  тіркесіп,  сөйлемнің  басқа  бір 

мүшесімен  шатасып  кететін  болса, 

одан  кейін  сызықша  қойылады 

(мұндайда  баяндауыш  қай  сөз  табы-

нан, қандай тұлғадан жасалғаны шарт 

емес).  Айтуда  бастауыштан  кейін 

пауза болады. 

ж)    Бастауыш  зат  есім  не 

заттанған  басқа  сөз  табынан  болып, 

баяндауыш 

болымсыздықты 

біл-

діретін емес сөзі тіркескен есімдердің 

бірінен  болса,  бастауыштан  кейін 

сызықша қойылады. 

 

З)  Бастауыш  алды  (алдым, 

алдың), арты(артым, артың), қасым 

Үш жердегі үш – тоғыз. 

 

 

 

 

Бірақ  бұл  –  қайтқаны  емес, 

толғанып  қалып,  бірнеше  тəсіл 

тапқаны (Ғ.Мұстафин). 

 

 

 

 

 

Аз  сөзді,  көп  мағыналы  болу  – 

мақал-мəтелдерге  тəн  құбылыс. 

Мектептің  міндеті  –  оқушыларға 

жан-жақты  білім  беру  жəне  тəр-

биелеу. 

 

 

 

Бұған  таяу  отырған  –  Ыбырайдың 

Ысқағы  (М.Əуезов).  Менің  жазып 

отырғаным 

– 

теңіз 

үстінде 

кездескен  көріністерден,  жолыққан 

адамдардан білгендерім (С.Мұқанов). 

Əн шырқаған– сол. Станцияға ең кеш 

келген – осы. 

 

Отыз  –  алтыға  қалдықсыз 

бөлінеді.  Мен  білмейтін  –  жер  ас-

тында. 

 

 

 

 

 

 

Туысым  –  аталасым  емес,  өзім-

мен мұңы бір, бейнеті бір жатақтар 

(М.Əуезов). 

 

 

 

 

 

 

 

44 

 

(қасы, 

қасың), 

үсті 

(үстім, 

үстің),асты 

сияқты 

 

көмекші 

есімдердің  жалаң  өзінен  болып, 

баяндауыш  та  есім  сөзден  болғанда, 

бастауыштан 

кейін 

сызықша 

қойылады. 

 

Адасқанның алды – жөн, арты – 

соқпақ (Абай). 

 

Ескертулер.  Мынадай  жағдайларда  бастауыштан  кейін  сызықша 

қойылмайды: 

1) Бастауыш атау тұлғадағы зат есімнен, баяндауыш жатыс септіктегі зат 

есімнен болғанда; 

2) бастауыш зат есімнен, баяндауыш сын есімнен болғанда; 

3)  бастауыш  зат  есімнен,  баяндауыш  атау  не  жатыс  тұлғадағы  сан 

есімнен болғанда; 

4)  бастауыштан  кейін  оған  жалғас  сұрау  есімдігі  келген  сөйлемдерде, 

баяндауыш атау тұлғадағы зат есім болғанымен, сызықша қойылмайды. 

5)бастауыштан 

кейін 

сызықша 

қойылуға 

тиісті 

сөйлемдерде 

баяндауышқа  еді,екен,  болды,  болады,  болатын,  болып  табылады  сияқты 

көмекші етістіктердің бірі тіркессе; 

6)  бастауыштан  кейін  сызықша  қойылуға  тиісті  сөйлемдерде 

бастауыштан кейін қыстырма сөздер тұрса. 

 

 

 

жүктеу/скачать 0,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: