63
автономиялық дәрежеде емес, олар тәуелсіз мемлекеттер болып табылады.
Қорыта келгенде, Жалпыевропалық Одақты адамзат тарихының жаңа заманғы
мемлекеттік құрылыстың бастауы деп есептеуге болады. Мемлекеттердің
дамуына саяси өмірдің жалпы бағыты тұрғысынан қарағанда, мемлекеттік
басқаруда мәңгі өзгеріссіз ешнәрсе жоқ екенін дүниежүзілік саяси практика
дәлелдеп отыр.
Мемлекеттік басқару түрі дегеніміз –саяси билік кімнің, қандай
ұйымның, қандай субъектінің құзырында екендігін көрсететін ұғым. Қазіргі
кезеңде мемлекеттік басқарудың үш түрі бар: монархия, конституциялық
монархия және республика. Мемлекеттік басқарудың осы түрлеріне жоғарыда
талдау
жасалынып, мысалдар арқылы көрсетілді.
Қазіргі кезеңдегі дүниежүзіндегі мемлекеттік басқарудың негізгі бағыты—
республикалық мемлекет түріне өту.Сол себептен мемлекеттік басарудың
осы түріне кеңінен тоқталамыз. Республиканың өзінің бірнеше түрлері бар.
Қазіргі кезеңде дүниежүзінде көп қолдау тапқан және ең көп орын алатыны
демократиялық республикалар. Олардың өзі үлкен үш топқа бөлінеді:
президенттік республика, президенттік-парламенттік республика және
парламенттік республика.
Президенттік республиканың белгілері:
1. Екі жүйелі сайлау. Президенттік және парламенттік сайлаулар әрқайсысы өз
алдына бөлек өткізіледі.
2. Үкімет президентке тәуелді.
3. Атқарушы биліктің және мемлекеттің басшысы президент. Үкімет те
президенттің қарамағында болады.
Президенттік республикаға жататын мемлекеттер, мысалы, АҚШ, Ресей,
Қазақстан,
Португалия, Мексика және т.б.
Президенттік-парламенттік республиканың белгілері:
1. Екі жүйелі сайлау: президенттік және парламенттік сайлаулар әрқайсысы өз
алдына бөлек өткізіледі.
2. Парламент парламенттік сайлауда жеңіп шыққан саяси партиялардың
уәкілдерінен қалыптасады.
3. Президент – мемлекеттің басшысы. Үкімет Президенттің алдында жауапты.
Үкімет мүшелері Парламент палаталарына есепті.
Президенттік-парламенттік республикаға жататын мемлекеттер, мысалы,
Франция,
Австрия,
Ирландия, Польша, Финляндия және т.б.
Парламенттік республиканың белгілері:
1. Сайлау бір жүйелі. Тек парламент сайланады.
2. Парламентте ең көп орын алған саяси партияның жетекшісіне премьер-
министрлік (атқарушы билік) және мемлекет басшысы міндеті жүктеледі.
3. Үкімет парламентке тәуелді.
Парламенттік республикаға, мыселы, Германия, Италия, Индия, Түркия,
Израиль және т.б. жатады.
ХХ ғасырдың соңғы ширегінде мемлекеттік басқару түрлерінің, жалпы
демократияның дамуына байланысты шын мәніндегі демократиялық