Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

280
 
 
 
Мәліметтерді архивтеу 
 
Вирусқа қарсы бағдарламалар 
 
Компьютерді вирустан жҧқтыру ерекшеліктерін анықтау 
 
Вирустан қорғайтын бағдарламалар: Кasperski 7.0 , Avast, Norton Antivirus 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Сурет 2 – Ақпараттық қауіпсіздік негіздерін қамтитін бӛлімнің  мазмҧндық 
қҧрылымы 
 
Қорытындылай келгенде, қарастырылып отырған пәнді оқыту шеңберінде, 
ақпараттық  қауіпсіздік  тақырыптарының  бір  бірімен  байланысы,  мағыналы 
біртҧтас  мазмҧны  ортақ  жҥйеге  келтіріліп,  материалдар  жинақталып,  кезеңде 
тәжірибеден ӛткізу болып отыр. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
1.
 
Назарбаев  Н.Ә.  (Қазақстан  халқына  жолдауы).  Жаңа  әлемдегі  жаңа 
Қазақстан. – Астана, 2007. 
2.
 
Хасанҧлы Б. Тілдік қатынас негіздері 
3.
 
«Ақпараттық  коммуникациялық  технологиялар»  пәнінен  типтік  оқу 
бағдарламасы.- Алматы: Әл-Фараби атындағы ҚазҦУ, 2016  
4.
 
Информационная безопасность и защита информации. Мельников В.П., 
Клейменов С.А., Петраков А.М., 3-е изд., стер. - М.: Академия, 2008.–336 с. 
5.
 
Ақпарат қорғау және қауіпсіздендіру негіздері [Текст] : оқу қҧралы / А. 
Ш. Тҧрым, Б. М. Мҧстафина ; Алматы энергетика және байланыс институты. - 
Алматы : АЭЖБИ, 2002. - 97 с 
6.
 
Основы  информационной  безопасности.  Краткий  курс,  Цирлов  В.Л.  
Издательство: Феникс, 2008 г. 
Қатерлер және олардың 
әсер ету арналары 
Қорғау тиімділігін 
бақылау қҧралы 
Ақпаратты қорғау 
Ақпаратты қорғау 
бағыттары 
қҧпиялығын 
және 
тҧтастығын 
қорғау 
жҧмыс 
істеуін 
қорғау 
Қорғау 
қҧралдары 
және әдістері 
Ақпарат 
Бағдарламалық 
қамтамсыз ету 
Техникал
ық 
қҧралдар 
Коммуникациялар 
Ҧйымдастыр
у 
Техникалы
қ 
Бағдарлама
лық 
Технологиялық 

281
 
 
7.
 
Ярочкин  В.И.  Информационная  безопасность:  Учебник  для  вузов.-М.: 
АкадемПроект, 2008.-544 с. 
8.
 
Шаньгин В.Ф. Информационная безопасность компьютерных систем и 
сетей: Учебное пособие.-М.: ИД ФОРУМ, 2013.-416 с. 
9.
 
Жантасова  Ж.З.  Сенім  кӛрсетілген  компьютерлік  жҥйелердің 
қауіпсіздік  критерийлері.  Оқу-әдістемелік  қҧралы.  Ӛскемен:  ШҚМУ  «Берел», 
2015 ж. 
10.
 
Зарубин  М.Ю.  Противовирусная  защита.  Учебное  пособие.  Алматы. 
ИП «Отан», 2014 г. 
 
ӘОЖ 669.054.83 
НАСИРОВА С.Х., КОШКАРБАЕВА Ш.Т.,  
САГИНДИКОВА Н.Т., АБДУРАЗОВА П.А. 
М. Әуезов атындағы ОҚМУ, Шымкент қ., Қазақстан 
 
КАРБОАММОФОСКА НЕГІЗІНДЕ  МЫРЫШҚҦРАМДАС 
ТЫҢАЙТҚЫШТАР АЛУ 
 
Соңғы  жылдары  карбамид  негізінде  екі  және  ҥш  компонентті  кҥрделі 
тыңайтқыш ӛндіру жҧмыстары қарқынды жҥргізілуде. 
Ӛсімдік  талшықтарын  тҥзуде,  оның  ӛсуінде  және  дамуында  шамамен  70 
элемент  қатысады,  олар  атқаратын  рольдері  бойынша  мынадай  топтарға 
бӛлінеді: 
-
 
органогендер элементтері (кӛміртек, сутек, қышқыл, азот); 
-
 
зольды элементтер (фосфор, калий, кальций, магний); 
-
 
микроэлементтер (бор, молибден, мыс, мырыш, кобальт); 
-
 
хлорофилль және әртҥрлі фермент қҧрамына кіретін элементтер (темір, 
марганец); 
Осы элементтердің ішінен кӛміртегі, сутегі және оттегі ӛсімдіктегі қҧрғақ 
заттың  шамамен  80%  тҥзеді,  8-9%  азот,  фосфор,  кҥміс,  магний,  кальций  және 
калий қҧрайды. Қалған элемент ҥлесіне, оның ішінде ӛмірге аса қажеттісі бор, 
темір, мыс, марганец және басқалары 1-2% -дай болып келеді.  
Ӛсімдіктің  қоректенуі  ҥшін  аса  маңыздысы  азот,  фосфор  және  калий 
ӛсімдіктің зат алмасуы мен оның ӛсуі осыларға байланысты. Азот ақуыздар мен 
хлорофилль  қҧрамына  кіреді,  фотосинтезге  қатысады.  Фосфор  қоспасы 
ӛсімдіктің  демалуында  және  кӛбеюінде  маңызды  роль  атқарады,  азотты 
заттарды  және  кӛміртекті  айналдыру  процесіне  қатысады.  Калий  ӛсімдіктегі 
ӛмір  сҥру  процестерін  және  сулы  қалыпты  реттейді,  ӛсімдік  талшығында  зат 
алмасу мен кӛміртектің тҥзілуіне әсер етеді [1]. 
Кҥрделі  минералды  тыңайтқыштар  анағҧрлым  маңызды  болып  табылады, 
себебі олардың қҧрамында бірнеше қоректік заттар болады. Тыңайтқыштардың 
бҧл тҥріне: аммофос, калийлі селитра және карбоаммофоска жатады. Бҧлардың 
біріншісі  фосфор  қышқылының  аммиакпен  әрекеттесуімен  алынады. 
Бейтараптау  дәрежесіне  байланысты  моноаммонийфосфат  NH
4
H
2
PO
4
  және 

282
 
 
диаммонийфосфат  (NH
4
)
2
HPO
4
  тҥзіледі.  Калийлі  селитра  қҧрамында  азот  пен 
калий  бар  қос  тыңайтқышқа  жатады.  Ол  хлорлы  калий  мен  натронды  немесе 
аммиакты селитраның ауыспалы айырылуы нәтижесінде тҥзіледі.  
Карбоаммофоска  –  бҧл  кҥрделі  аммоний  фосфаты,  карбамид  және  калий 
тҧздары негізіндегі тыңайтқыштар.  
Қҧрамында  мырыш  элементі  бар  бҧл  тыңайтқыштың  тҥрі  ӛте  маңызды. 
Аты  айтып  тҧрғандай  қҧрамында  тыныс-тіршілік  ҥшін  бағалы  мырышы  бар 
микротыңайтқыштар  ретінде  тҥсінуге  болады.  Себебі,  бҧл  микроэлемент 
ӛсімдіктердің қҧрамында ҥлкен шамада болады, 1 кг қҧрғақ заттарға шамамен 
15-22  мг.  Мырыш  тотығу  -  тотықсыздану  процестерінің  ӛтуін  қамтамасыз 
ететін бірқатар ферменттерді артқа қалдырып, витаминдерді ӛңдеуге қатысады, 
дамуын жылдамдатады, ӛнімділікке оң әсер етеді [2]. 
Ауыл  шаруашылығында  микротыңайтқыштардың  сҧранысы  олардың 
биологиялық  ерекшеліктерімен  анықталады  және  0,5  тен  5  кг/га  шамасында 
микроэлементке есептегенде.  
Сусымалы, 
қҧмды, 
карбонатты 
жерлер 
мырыш 
қҧрамды 
микротыңайтқыштарды  қажет  етеді.  Мырыштың  жетіспеушілігі  әсіресе  жеміс 
беретін және цитрусты ағаштарда, жҥгеріде, қант қызылшасында, байқалады.  
Мырыштың  әр  тҥрлі  формасының  тиімділігін  зерттегенде  байқалғаны 
мырыш  тыңайтқышы  ретінде  мырыштың  сульфаты,  осы  элементтің  әр  тҥрлі 
тҧздары,  ӛндірістің  мырыш  қҧрамды  қалдықтары,  сонымен  қатар  арнайы 
мырыш тыңайтқыштарын қолдануға болатындығын кӛрсеткен.  
Тҧқымды  топыраққа  енгізбей  тҧрып  мырышты  тыңайтқыштарды 
қолданады,  сонымен  қатар  тҧқымды  ӛңдеу  кезінде  де,  себу  алдында  енгізеді 
және ӛсімдіктерді бҥркиді. 
Тҧқымдарды 
сеппей 
тҧрып 
топыраққа 
қолданылатын 
мырыш 
тыңайтқышын  енгізудің  дозасы  1  га  жерге  3  -  5  кг  мырыш.  Егер  топыраққа 
алдын-ала  мырышты  енгізудің  тиімділігі  тӛмен  болса  және  мырыштың 
жетіспейтіндігі  байқалса,  онда  мырыш  сульфатының  0,05  -  0,1  %-ті 
ерітіндісімен  бҥрку  әдісі  қолданылады.  Ӛсімдіктердің  жапырақтары  шықпай 
тҧрған  кездегі  бҥркудің  концентрациясын    2  -  5  %  -ға  дейін  жоғарылатуға 
болады.  
Тҧқымдарды  себу  алдында  ӛңдеу  әдісі  ретінде  тҧқымдарды  опалау  әдісі 
немесе оларды мырыш сульфатының 0,1% ерітіндісімен бҥркіп суландыру әдісі 
қолданады.  Сол  концентрациядағы  ерітіндіні  ӛсімдіктерді  бҥркуге  арналған 
мырыш  тҧзының  ерітіндісімен  инсектицидтермен  және  гербицидтермен 
бірлесіп пайдалануға болады. 
Қазіргі  уақытта  заманауи  ӛндіріс  кешенді  тыңайтқыштар  алуға 
бағытталған 
(микроэлементтермен 
байытылған 
суперфосфаттар, 
нитрофоскалар  және    нитроаммофоскалар).  Болашақта  бҧл  тыңайтқыштар 
микротыңайтқыштар ӛндірісінің жалпы 70 - 80 % қҧрайды. Тиімділігі осындай 
тыңайтқыштар қолдану талассыз. 
Жергілікті және сондай-ақ негізгі енгізу кезінде мырышқа мҧқтаж барлық 
культураларға мырышқҧрамды кешенді тыңайтқыштарды пайдалану ҧсынады. 

283
 
 
Мырышқа  мҧқтаж  ауыл  шаруашылығы  дақылдарының  ӛнімділігін 
жоғарылату  осы  мырышты  кешенді  тыңайтқыштармен  енгізу  арқасында  ғана 
қамтамасыз етеді: жҥгері ӛсірілуге арналған әк қосылған сусымалы топырақта – 
24 %; кҥкіртті топырақта 30...54 % ӛсірілген жоңышқа тҧқымы. 
Егер ӛсімдікте мырыштың жетіспеушілігі байқалса, онда ол крахмал және 
сахарозаның азаюына алып келеді, жапырақтар бастан сарғаяды, бҧл қҧбылыс 
хлороз  деп  аталады.  Нәтижесінде  фотосинтез  баяулайды  және  ӛсімдіктің  ӛсу 
қарқыны тӛмендетейді. 
Кӛбінесе  мырышты  тыңайтқыштар  қатарына  кіретін  мырышты 
полимикротыңайтқыштарды  кездестіруге  болады,  олар  мырышты  ағартқыш 
ӛндірісінің  қалдықтары,  апатиттті  концентрат,  Қаратау  немесе  мырышты 
аммофос  және  фосфориттер,  суперфосфаттар,  қарапайым  және  екіншілей 
болуы мҥмкін, сондай-ақ мырыш купоросы. 
Олардың  барлығында  мырыштың  қҧрамының  деңгейі  әр  тҥрлі  болады. 
Бірақ  алу  тәсілі  шамамен  бірдей  –  негізінде  мырыш  қҧрамды  қосылысты 
ерітеді,  немесе  оларды  макротыңайтқышпен  араластырады,  кейіннен  оларды 
тҥйіршіктейді және кептіреді. 
Бҧл микроэлементпен тыңайтқыштарды әсіресе сҧр топырақтарға, ағашты 
- карбонатты топырақтарға, карбонатты қара топырақтарға жиі қолдану қажет. 
Тыңайтқыштарға  мҧқтаж  болып  табылатындар,  олар  кӛкӛністер,  жидектер, 
жеміс-жидектер, мақта және басқа да ӛсімдіктер. 
Мырыш элементінің кӛмегімен мақтаның, бидайдың, жҥгерінің ӛнімділігі 
жоғарылайды және сонымен қатар жеміс-жидектердің қантының пайызын және 
бидайдағы протеиннің пайызын жоғарылатады [3].  
Зерттеу жҧмысында тыңайтқышқа қосылатын мырыштың тҧзы қалдықтан 
алынды.  Қалдық  ретінде  жҧмысқа  жарамсыз  марганец  –  мырышты  батарея 
қолданылды.  Адам  тҧрмысын  жеңілдететін  батареялар  қалдыққа  айналғанда, 
табиғатқа зиян келтіретіндігі барлығымызға аян. Тҧтыну мерзімі біткен немесе 
зиян  кӛріп,  қолданылмайтын  жағдайға  келген  батареялардың  табиғатқа 
тасталуы экологияны нашарлатады. Мысалы қҧрамында кадмий бар бір батарея 
600 мың литр суды ластауға жетеді екен. Бҧл шамамен 11 адамның бір жылдық 
суы.  Қалдық  батареяларды  ӛртеп  жою  мҥмкін  емес.  Ӛртелген  батареялардан 
шығатын  газ  ауаны  ластап,  адам  денсаулығына  зиян  келтіреді.  Сондықтан 
тҧтыну  мерзімі  біткен  батареялардың  қҧрамындағы  бағалы  ресурстарды 
қайтадан  пайдалану  қажет.  Қорыта  айтқанда,  батареялардың  қалдықтарын 
қайта ӛңдеу қазіргі заманауи мәселе болып табылады. 
Тҧтыну  мерзімі  біткен  марганец  –  мырышты  батареяны  ең  алдымен 
сыртындағы  темір  қорабынан  ажыратып  алынды.  Ішіндегі  графит,  мырыш, 
марганец  қҧрамды  полиметалды  қоспа  дистилденген  сумен  бірнеше  рет 
шайылды.  Содан  соң  концентратқа  кҥкірт  қышқылын  50-70
0 
С
 
температурада 
қосып, ерітеді. Қҧрамындағы ерімейтін қалдық ақ лентада сҥзіліп алынады, ақ 
лентаның бетіндегі марганец оксиді болып табылады. Ерітіндінің қҧрамындағы 
мырыш тҧзын кристалдап, бӛліп алады.  

284
 
 
Зертханалық  жағдайда  1:1:1  қатынаста  аммофос,  карбамид  және  калий 
хлоридін шарлы диірменде 1 сағат  араластырып, майдалап 0,1 мм  –ге дейінгі 
майдаланған  бӛлігін  елекпен  елеп  аламыз.  Нәтижесінде  кҥрделі  минералды 
тыңайтқыш  карбоаммофоска  алынды.  Мырыш  тҧзы  NPK  1:1:1  қатынаста 
алынған карбоаммофоскаға 0,01-0,09 % аралығында қосылды:  
 
№ 
Аммофос 
Карбамид 
КCl 
ZnSO
4 
1 
1 
1 
1 
0,001 
2 
1 
1 
1 
0,003 
3 
1 
1 
1 
0,005 
4 
1 
1 
1 
0,007 
5 
1 
1 
1 
0,009 
 
Әр  тҥрлі  қатынаста  қосылған  мырыш  қҧрамды  карбоаммофоска 
тыңайтқышының  қҧрамына  JSM64-90  расторлы  электронды  микроскопта  
зерттеу жҧмыстары жҥргізілді. Алынған нәтижелер бойынша ҥшінші сынақтың 
кӛрсеткіші  МЕСТ  талаптарына  сай  екендігі  анықталды.  Ҥшінші  сынақтың 
нәтижелері суреттер мен кестеде келтірілген.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Элеме
нт 
C 
N 
O 
F 
Na 
Mg 
Si 
P 
S 
Cl 
K 
Ca 
Fe 
Al 
Салма
қтық 
% 
23.61 
23.88 
15.79 
0.16  0.14 
0.22 
0.19 
18.97  0.37 
8.01 
6.92 
0.26 
0.33 
0.14 
 
Қорытындылай  келе,  зерттеу  нәтижесінде  алынған  мырыш  қҧрамды 
кҥрделі  аралас  тыңайтқыш,  еліміздің  шарттарын  жақсартудың  әлеуметтік 
экономикалық  проблемаларын  шешуге  мҥмкіндік  береді.  Жҧмысқа  жарамсыз 
батареялар  қҧрамынан  алынған  мырыш  қосылысын  тыңайтқыш  қҧрамына 
енгізу арқылы мырыш қҧрамдас карбоаммоска тыңайтқышы алынды. Алынған 
кҥрделі  аралас  тыңайтқыш  ӛсімдіктердің  толық,  ӛсіп-жетілуіне  ықпалын 
тигізеді. 
Елімізде  ӛсірілетін  алуан  тҥрлі  ауыл  шаруашылығы  дақылдарынан  мол, 
тҧрақты,  әрі  сапалы  ӛнім  алу  ҥшін  мырыш  қҧрамды  карбоаммофоска 
тыңайтқышын пайдаланудың маңызы орасан зор.  
 

285
 
 
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
1.
 
У.Бишимбаев, 
Қ.Жантасов, 
Ш.Молдабеков, 
И.Петропавловский, 
О.Дормешкин,  Д.Жантасова,  Ж.Джанмулдаева.  Кҥрделі  және  кҥрделі  аралас 
минералды  тыңайтқыштардың  технологиясы  мен  даму  тенденциясы.  Оқулық. 
Шымкент, -Әлем баспасы, 2015. -380б.  
2.
 
Эвенчик  С.Д.  ,  Бродский  А.А.  Технология  фосфорных  и  комплексных 
удобрений. –М.: -Химия, 1987. -215с. 
3.
 
Бишимбаев  У.К.,  Молдабеков  Ш.М.,  Жантасов  Қ.Т.,  Анарбаев  А.А., 
Бестереков  У.  Бейорганикалық  заттардың  химиялық  технологиясы.  ІІІ  том. 
Минералды  тыңайтқыштардың  химиялық  технологиясы.-  Алматы  Кітап 
баспасы, 2007. -544 б. 
 
ӘОЖ  378.4(574) 
НАСЫРОВА А.К., ТАШКЕНБАЕВА С.Ж. 
С. Аманжолов атындағы ШҚМУ,  Ӛскемен қ., Қазақстан 
 
ЖОҒАРЫ КӘСІПТІК БІЛІМ БЕРУДЕ ТЕХНИКАЛЫҚ МАМАНДЫҚ 
ОҚЫТУШЫЛАРЫНЫҢ КӘСІБИ-ДИДАКТИКАЛЫҚ ҚҦЗЫРЕТТІЛІГІН 
ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ  НЕГІЗДЕРІ 
 
Заман талабы мҧғалімдерге жан-жақты жетілген, кӛпсалалы дайындық иесі 
болуды  жҥктейді.  Тәуелсіз  мемлекетімізге  еңбекқор,  кәсібін  терең  тҥсінетін, 
ҥнемі  ӛзгеріп  отыратын  жағдайларға  ӛзінің  білімі  мен  іскерлігін  әртҥрлі 
әрекеттердің айналасында қолдана білетін қабілетті мамандар қажет. Еліміздің 
әлемдік білім кеңістігіне енуге талпынысы, білім беру парадигмасының ӛзгеріп, 
жаңа  ҧлттық  модельдің  қалыптасуы  болашақтың  жаңаша  ойлайтын,  дҥниеге 
кӛзқарас  мәдениеті  мен  санасы  дамыған  ҧрпағын  оқытып,  тәрбиелейтін 
педагогикалық кадрларды дайындаудың сапасын арттыруды талап етіп отыр. 
Қазақстан  Республикасы  мемлекеттік  жалпыға  міндетті  білім  беру 
стандартында  жалпы  орта  білім  берудің  ҧлттық  деңгейдегі  басты  мақсаты  – 
еліміздің  әлеуметтік,  экономикалық  және  саяси  ӛміріне  белсенді  қатысуға 
дайын, қҧзыретті тҧлғаның қалыптасуына ықпал ету деп анық кӛрсетілген. 
Әлемдік  тәжірибе  мен  ҧлттық  практикаға  сҥйеніп  жасалған  бҧл  ресми 
қҧжатта  әрбір  оқушының  жас  ерекшеліктерін  ескере  отырып,  білімнің 
мазмҧнын меңгеруге бағытталған ҥш тҥрлі қҧзыреттіліктер жиынтығын игеруі 
мақсат  етілген,  олар:  ӛзіндік  менеджментке  жататын  ӛмірде  кездесетін 
проблеманың  шешімін  табу  қҧзыреттілігі;  ақпараттық  қҧзыреттілік;  білімді 
игерумен бірге жҥретін қарым-қатынастық, коммуникативтік қҧзыреттілік. 
Дамыған  елдердің  оқу  жҥйесінде  кеңінен  қолданыла  бастаған 
«қҧзыреттілік»,  «қҧзырет»  терминдері  жаңа  білім  стандарты  ҧстанған  басты 
бағыт  ретінде  біздің  еліміздің  білім  беру  жҥйесіне  ене  бастады.  Мҧндай  аса 
жауапты  білім  деңгейіне  жету  ҥшін  оқу  ҥдерісін  соған  сай  ҧйымдастыра 
білетін,  мектеп  оқушыларына  білімді  ӛз  бетінше  еңбек  етіп  алатындай  кҥйге 

286
 
 
жеткізе  алатын,  ӛзі  де  осы  аталған  қҧзыреттіліктерді  меңгерген,  кәсіби-
дидактикалық қҧзыреттілігі қалыптасқан мҧғалімдер даярлау міндеті тҧр. 
Жоғары  оқу  орындарында  болашақ  мҧғалімдерді  дайындау  ҥдерісінде 
олардың  кәсіби  қҧзыреттілігін  қалыптастыру  мәселесі  соңғы  жылдары  ғана 
қарастырыла бастады. Осы орайда, психологиялық-педагогикалық әдебиеттерді 
талдау  мҧғалімдерді  кәсіби  дайындау  мәселесінің  жан-жақты  зерттелгенін 
байқатты. 
Мҧғалімнің  кәсіби  шеберлігін  қалыптастыру  туралы  классикалық 
педагогика 
ӛкілдері 
А.Дистервег, 
Я.А.Коменский, 
И.Г.Песталоцци, 
К.Д.Ушинский, 
А.С.Макаренко, 
А.В.Луначарский, 
П.П.Блонский, 
Н.К.Крупскаяның, 
қазақ 
ағартушылары 
А.Қҧнанбаев, 
Ы.Алтынсарин, 
Ш.Қҧдайбердиев,  Ш.Уәлихановтың  және  т.б.  педагогикалық  мҧраларында 
қарастырылған.  Сонымен  қатар,  Ж.Аймауытҧлы,  М.Әуезов,  А.Байтҧрсынов, 
М.Дулатов,  Х.Досмҧхамедҧлы,  М.Жҧмабаев,  К.Жәленҧлы,  С.Қожанҧлы, 
Ә.Қасымҧлы,  Е.Омарҧлы,  Т.Шонанҧлы  және  т.б.  қазақтың  біртуар  зиялы 
азаматтары  да  мҧғалімдердің  білімін  кӛтеруіне,  әдістемелік  дайындығына 
атсалысқаны белгілі [1]. 
Қҧзыреттілік 
теориясы 
Г.В.Вайлер, 
Ю.В.Койнов, 
Я.И.Лефстед, 
Н.В.Матяш, В.В. Сериков, Дж.Равен, Р.Уайт, В.Чинапах және т.б. еңбектерінде 
негізделген. 
 «Қҧзірет»  және  «қҧзіреттілік»  ҧғымдарын  педагогикалық  ҥрдіске  енгізу  
бағытында  ғалымдар  зерттеу  жҧмыстарын  арнап,  әдіснамалық  мәнін  ашып, 
ӛздерінің  әртҥрлі  тҥсініктемелерімен  сипаттауда.  Аталған  ҧғымдардың  табиғи 
мәніне  жетуге  байланысты  Е.В.Бондаревская,  А.А.Деркач,  И.А.Зимняя, 
А.К.Маркова  сынды  ғалымдар  оқытудың  тҥпкілікті  нәтижесін  баяндау  және 
маманның  білім  алу  ҥрдісінде    қалыптасқан  тҧлғалық  әртҥрлі  қасиеттері 
тҥрінде қолдану десе, И.Н.Алмазова қҧзірет – адамның іс-әрекеті саласындағы 
білімі  мен  іскерлігі,  ал  қҧзіреттілік  –  маман  қҧзырлық  қасиеттерін  сапалы 
қолдана алуы тҧрғысында пайымдайды. 
 «Қҧзыреттілік» термині әдетте белгілі бір әлеуметтік-кәсіби статус иесіне 
байланысты  қолданылады  және  оның  сол  істі  атқарудағы  тҥсінігі,  білімі, 
білігінің  орындалуға  тиіс  мәселенің  нақты  ӛз  деңгейінде  шешілуімен 
сәйкестілігі арқылы сипатталады. 
«Қҧзыреттілік»  терминін  ХХ  ғасырдың  ортасында  Н.Хомский  енгізген 
болатын, алғашында ол ана тілінде нақты тілдік қызметті орындау ҥшін қажет 
қабілеттіктер ҧғымын берген [2]. 
Маманның кәсіби кҧзіреттілік мәселесі кҥрделі де кӛп қырлы. Бҧл ғылыми 
педагогикада, психологияда, әлеуметтануда, кәсіби білім берудің теориясы мен 
әдістерінде,гуманитарлық  ғылымда  әр  қырынан  қарастырылып  жҥр.  Мәселе 
кешенді тҥрде зерттелуде. 
Қҧзіреттілік  –  жеке  тҧлғаның  теориялық  білімі  мен  практикалық 
тәжірибесін  белгілі  бір  міндеттерді  орындауға  даярлығы  мен  қабілеті.  Ол 
жансыз жаттанды білім тҥрінде емес, жеке тҧлғаның танымға, ойлауға қатысын 
және  әрекетке,  белгілі  бір  мәселелерді  ҧсынып,  шешім  жасауға,  оның  барысы 

287
 
 
мен  нәтижелерін  талдауға,  ҧдайы  тҥрде  ҧтымды  тҥзетулер  енгізіп  отыруға 
деген белсенді іс-әрекеттен кӛрінеді.  
Осы  ретте  еліміздің  кәсіби  білім  беру  жҥйесі  алдында,  оның  ішінде  
болашақ  педагог  даярлауда  ең  алдымен  педагогтың  кәсіби  қҧзыреттілігін 
қалыптастыру  міндеті  тҧр.  Кәсіби  қҧзыреттілік  ҧғымын  тҥсіндіруде  екі  бағыт 
бар:  адамның  стандартқа  сәйкес  әрекет  ету  қабілеті;  жеке  тҧлғаның  жҧмыста 
нәтижеге  жетуіне  мҥмкіндік  беретін  сапалары.  Адам  туралы  ғылымдар 
саласында  кәсіби  қҧзіреттілікті  қалыптастыруға  ҥлес  қосатын,  табыс  ҥшін 
қажетті  қҧзіреттіліктер  –  проблемалар  мен  ӛзіндік  менеджментін  шешу 
қҧзіреттілігі,  яғни  адамның  проблемаларды  шешуге  және  инновациялық 
технологияларды  пайдалануға  дайындығы;  ақпараттық  қҧзіреттілік,  яғни 
ӛздігінен  білім  алуға  және  ақпараттық  ресурстарды  пайдалануға  дайындығы; 
коммуникативтік  қҧзіреттілік,  яғни  әлеуметтік  және  интерактивті  ӛзара  іс-
әрекетке дайындығынан танылады. 
Кәсіби  қҧзіреттілікті  анықтау  туралы  мәселе  педагог,  философ, 
физиологтардың,  арасында  пікір  қайшылықтары  мен  жаңа  ойлар  тудыруда. 
Тҧлғаның  кәсіби  процесін  кӛп  жағдайда  оның  біліктілігімен,  кәсіптік 
қҧзыреттілігімен  байланыста  қарастырады.  Қазақстанда  кәсіби  қҧзыреттілікті 
қалыптастырудың 
теориялық 
және 
практикалық 
аспектілерін 
Ш.Х.Қҧрманалина, 
Б.Т.Кенжебеков, 
Г.Ж.Меңлібекова, 
Б.Қасқатаева, 
М.В.Семѐнова, С.И.Ферхо  және т.б. ғалымдар зерттеген. 
В.А.Сластенин,  И.Ф.Исаев, 
Л.И.Мищенко 
және 
т.б. 
педагогтік 
мамандықтардың  ерекшелігіне  орай  педагогтің  кәсіби  қҧзыреттілігі  ҧғымын 
оның  педагогикалық  қызметті  жҥзеге  асыруға  теориялық  және  практикалық 
жағынан  дайындығы  мен  кәсіби  шеберлігінің  бірлігі  ретінде  тҥсіндіреді.  Бҧл 
жағдайда  кәсіби  қҧзыреттіліктің  қҧрылымы  неғҧрлым  жалпыдан  жекеге 
бағытталған 
педагогтік 
біліктілік 
арқылы 
анықталады. 
Мҧғалімнің 
педагогикалық  ойлай  білудегі  жалпылама  біліктілігі  кезінде    байқалатын 
теориялық  дайындығының  мазмҧны  мҧғалім  бойындағы  аналитикалық, 
болжамдық, жобалау және рефлексивтік біліктіліктердің болуынан байқалады. 
Практикалық  дайындығының  мазмҧны  педагогтің  әртҥрлі  біліктіліктерінің 
қалыптасуымен  айқындалады.  Оларға:  қҧрастыра  білу,  ақпараттық, 
дамытушылық  және  бағдарлық  қабілеттерді  біріктіретін  ҧйымдастырушылық 
қабілеті;  перцептивтік,  педагогикалық  қарым-қатынас  және  педагогикалық 
техника  (жеке  оқушының  және  оқушылар  ҧжымының  белсенділігін  кӛтере 
білу); қолданбалы біліктілігі (ән айта білу, сурет сала білу, музыкалық аспапта 
ойнай білу, ҥйірме жетекшісі, нҧсқаушы т.б.) жатады [3]. 
Болашақ  маман  дайындау  мәселесі  оның  тҧлғалық  сапалары  мен 
қасиеттерін  қалыптастырудың  маңызын  кӛрсетеді.  Тҧлғалық-бағдарлық 
бағытта  білім  беру  нәтижесі  білім,  біліктілік  және  дағды  жҥйесінде, 
шығармашылық іс-әрекет тәжірибесіне және эмоционалды кӛңіл-кҥйді кӛрсете 
білуге,  ерікті  қарым-қатынасқа  педагогикалық  бейімделген  тҧлғаны 
қалыптастыру ретінде тҥсіндіріледі. 

288
 
 
Сондықтан  маманның  кәсіби  қҧзыреттілігінің  арнайы,  әлеуметтік  және 
тҧлғалық тҥрлеріне ерекше мән беріледі. Арнайы - ӛзінің мамандығына сәйкес 
білімі,  біліктілігі,  дағдысы,  жаңа  білім  мен  білікті  ӛз  бетімен  меңгеру,  ӛз 
еңбегінің  нәтижесін  бағалау,  біліктілігінің  болуы.  Әлеуметтік  –  тіл  туралы 
білімінің, 
коммуникативті 
мәдениетінің, 
басқамен 
ынтымақтастыққа 
қабілеттілігінің, 
ӛзінің 
іс-әрекетінің 
нәтижесіне, 
қоршаған 
ортаға 
дайындығының болуы. Тҧлғалық  - ӛзін-ӛзі тану бойынша біліктілік, дағдысын 
жетілдіруге  кәсіби  іс-әрекет  тҧлғаның  дамуына  дайындығының  болуы.  Бҧл 
ҥшін,  біріншіден,  ақпараттық  қоғамда  кез  келген  маманның  іс-әрекеті 
кҥшейтіледі,  екіншіден,  білім  парадигмасының  ӛзгеруі  кәсіби  білім,  біліктілік 
пен дағдыға маманның дайындығын қалыптастырудың, ойлаудың әдіснамасын 
дамытудың  қажеттілігін  кӛрсетеді,  ҥшіншіден,  ізгілікті  және  әлемдік 
интегративті  ҥрдістер  тенденциясы  алдымен  кӛпмәдениетті  тҧлғаны 
қалыптастырудың қажеттілігін айқындайды. 
Қоғамдық-саяси  даярлық  болашақ  мҧғалімдерді  қоршаған  дҥниені, 
табиғатты,  қоғамдық  ӛмірдің  қҧбылыстарын  тану  әдіснамасына,  әлеуметтік-
экономикалық  даму  мәселелерін  пайымдау,  талдау,  маңыздысын  ажырата 
білуге,  адамдармен  қарым-қатынастағы  жоғары  мәдениеттілікке  ҥйренуге 
мҥмкіндік береді. 
Қазіргі  кезде  кәсіби  қҧзыреттілікті  қалыптастырудың  теориялық  және 
практикалық аспектілері кӛптеген ғалымдардың зерттеу нысаны болып келеді. 
Б.Т.Кенжебеков жоғары оқу орны жҥйесінде болашақ мамандардың кәсіби 
қҧзіреттілігін  зерттеу  барысында  кәсіби  қҧзыреттілік  ҧғымына  мынадай 
анықтама  береді:  «кәсіби  қҧзыреттілік-бҧл  кіріктірілген  іргелі  білімдер, 
адамның  қабілеттері  мен  жинақталған  біліктіліктерінің,  оның  кәсіби  маңызды 
сапаларының,  технологияны  жоғары  деңгейде  меңгеруінің,  мәдениеті  мен 
шеберлігінің,  ҧйымдастырудағы  шығармашылық  әрекетінің,  ӛзін-ӛзі  дамытуға 
дайындығының бірігуі» [4]. 
Г.Ж.Меңлібекова  болашақ  мҧғалімнің  әлеуметтік  қҧзыреттілігінің 
қалыптасуына  ҥлкен  мән  береді.  Оның  пікірінше,  әлеуметтік  қҧзыреттілік  - 
адамның  әлеуметтік  шындықты  қҧндылық  ретінде  тҥсінуінің,  әрекетті 
басқарудағы  нақты  әлеуметтік  білімінің,  ӛзін  анықтаудағы  субъективтік 
қабілетінің,  әлеуметтік  технологияны  жҥзеге  асыру  біліктілігінің  бірігуі 
ретіндегі кіріктірілген сапалық қасиеттері. 
Бҥгінгі  педагогика  ғылымындағы  жаңа  кӛзқарас  бойынша  тҧлғаға 
бағдарлы  ҥлгі  балаларға  білім  негіздерін  беруді  емес,  оқу  және  ӛмірлік 
жағдаяттарда  алған  білімдерін  шығармашылықпен  қолдануына,  тҥйінді  және 
пәндік  қҧзыреттіліктерді  қалыптастыру  арқылы  ӛзін-ӛзі  дамытуына,  қоршаған 
шынайылықты  тҥйсінуге,  ӛзінің  даралығын  сезінуге,  негізгі  оқу  және 
айналасындағы адамдармен ӛзара әрекеттесу дағдыларын игеруге, ӛзінің оқу іс-
әрекетін ой елегінен ӛткізуге жағдай жасауды мақсат етеді. 
Жоғары  оқу  орны  оқытушыларының  кәсіби  қҧзыреттілігіне  тҧлғаның 
кіріктірілген  қасиеттеріне:  коммуникативтік,  дидактикалық  және  тҧлғалық 
компоненттерден  тҧратын  педагогикалық  және  пәндік  білім  салаларын 

289
 
 
бірлестіке  қарастыратын  қҧзыреттіліктер  жатқызылады.  Коммуникативтік 
қҧзыреттілікке  пән  бойынша  ауызша  және  жазбаша  қарым-қатынастың 
тҥрлерін меңгеру кӛзделеді. Дидактикалық компоненттің негізіне алған білімін 
талдау, педагогтың шығармашылық іс-әрекетінің дағдысы, білімді жеткізушілік 
әлеуеті,  іс-әрекетке  тҥсу  жағдайы  мен  қабілеті,  білім  алушыларды  оқытудағы 
ӛзіндік  жобалау  технологиялары,  оқу-тәрбие  ҥдерісінің  логикалық  қҧрылымы, 
пайда  болған  мәселелерді  шеше  білу  мҥмкіндігі,  педагогикалық  міндеттерді 
ӛздігінен мобильді тҥрде шешудің әдістерін, креативті ойлау, оның кәсіби және 
ӛзінің білімділігін кӛтеруге ықпал етеді [5]. 
Педагог  оқу  іс-әрекетінде  ынтымақтаса  отырып,  баланың  бойына  тҥйінді 
және  пәндік  қҧзыреттердің  қалыптасуына  жағдай  жасайды.  Әдебиеттерді 
теориялық  тҧрғыдан  талдау  кӛрсеткендей,  жоғары  білімді  маманның 
технологиялық  қҧзыреттілігінің  пайда  болу  проблемасы  қазіргі  ғылымда 
тоқтамды шешімін тапқан жоқ. Бҧл осы санаттар мен оны қолданылу аясының 
ерекшеліктерін  тҧжырымдай  тҥсіндірудің  әр  алуандығымен  байланысты. 
Жоғары кәсіптік білім беру оқу орны оқытушыларының кәсіби қҧзыреттілігінің 
тҧжырымдамасында  жалпы  әлемдік  мәдени  қҧндылықтарды  енгізуді  кӛздейді. 
Білім 
сапасы 
негізгі 
ҥш 
факторды 
қамтамасыз 
етеді, 
олар: оқу 
бағдарламасының  мазмұны,  оқыту  үдерісін  ұйымдастыру  және  педагогтың 
кәсіби құзыреттілігі.  
Білім  беруде  кәсіби  қҧзырлы  маман  иесіне  жеткен  деп,  мамандығы 
бойынша  ӛз  пәнін  жетік  білетін,  оқушының  шығармашылығы  мен 
дарындылығының 
дамуына 
жағдай 
жасай 
алатын 
тҧлғалық-ізгілік 
бағыттылығы  жоғары,  педагогикалық  шеберлік  пен  ӛзінің  іс-қимылын 
жҥйелілікпен атқаруға қабілетті, жаңа технологияларды толық меңгерген және 
білімділік  мониторинг  негізінде  ақпараттарды  тауып,  оларды  таңдап  сараптай 
алатын,  шетелдік  тәжірибелерді  шығармашылықпен  қолдана  білетін  кәсіби 
маман педагогті айтамыз.  
 
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
1.  Барсай  Б.  Қҧзыреттілік  –  педагогтің  кәсіби  дайындығының  маңызды 
сапасы [Мәтін] / Б. Барсай //Білім-Образование. - 2008. - №3. – 41 б.  
2. Жантлеуова Ш.К. Профессиональная компетентность будущего учителя 
в условиях педагогической практики / - Вестник КазНУ, серия «Педагогические 
науки», 2000. -  №12. - 25-29 с.  
3.  Барсай  Б.  Бастауыш  сынып  мҧғалімдерінің    ӛз  бетінше  кәсіби  білімін  
кӛтеруінің    теориялық  мәселелері  [Мәтін]  /  Б.  Барсай  //Бастауыш  мектеп.  -
Алматы, 2001. -№12. - 51-52 б. 
4.  Кенжебеков  Б.  Маманның  кәсіби  қҧзыреттілігінің  теориялық  негізі 
[Мәтін] / Б. Кенжебеков // Бастауыш мектеп. 2004. - №7. - 3-7 б. 
5.  Зайнуллин  М.Р.  Жоғары  оқу  орнынан  кейін  білім  беруде  мамандарды 
шығармашылыққа баулу - кәсіби қҧзіреттіліктің негізі//интернет материалы. 
 
 

290
 
 
ӘОЖ 004.9:37.01 
НАУРЫЗБАЕВА М.А., СЫЗДЫКПАЕВА А.Р. 
С. Аманжолов атындағы ШҚМУ, Ӛскемен қ., Казахстан 
 
МЕКТЕПТІҢ КОМПЬЮТЕРЛІК ТЕХНИКАСЫНЫҢ ҚЫЗМЕТ КӚРСЕТУ 
ҤРДІСІН АВТОМАТТАНДЫРУ 
 
Дарынды  балаларға  арналған  облыстық  мамандандырылған  мектеп-
гимназия-интернатында  340  оқушы  оқиды  және  38  мҧғалім  қызмет  атқарады. 
2012-2013  оқу  жылында  гимназия  «e-Learning»  электронды  оқыту  жҥйесіне  
ӛтті.  Бҧл  Қазақстан  Республикасында  білім  беруді  дамытудың  2011-2020 
жылдарға  арналған  Мемлекеттік  бағдарламасынына  қосылған  ауқымды 
мемлекеттік 
жоба. 
«e-Learning» 
- 
ақпараттық 
және 
электрондық 
технологиялардың  кӛмегімен  электронды  оқыту  жҥйесі.  Осыған  байланысты 
электронды  оқытудың  қолжетімділігін  және  тиімділігін  арттыру  мақсатында 
мектептің  материалдық-техникалық  базасына  жаңа  компьютерлік  техника 
берілді. Жоба аясында алынған жабдықтың тізімі:  
-
 
мектеп сервері – 1; 
-
 
1-ші типті дербес компьютерлер – 2; 
-
 
2-ші типті дербес компьютерлер – 25; 
-
 
3-ші типті дербес компьютерлер (моноблоктар) – 25; 
-
 
Ноутбуктар – 15; 
-
 
Ноутбуктарға арналған шкаф-сейф – 1; 
-
 
интерактивті мультимедиялық жабдық – 1; 
-
 
мультимедиялық цифрлық подиум – 1; 
-
 
MFP қҧралдары – 2. 
Сонымен  қатар  мектепте  «Билайн»  қҧрылымдалған  кабельді  байланыс 
жҥйесі тартылған, «Казахтелеком»Wi-Fi кіру нҥктесі орнатылған.  
Осыған  байланысты  жаңа  компьютерлік  сынып  жабдықталған:  оқушы 
орны – 15, мҧғалім орны – 1, интерактивті жабдығы – 1 және электронды оқыту 
жҥйесінде  жҧмыс  жасау  мен  сабақ  ӛткізу  ҥшін  әрбір  оқу  кабинетінде 
мҧғалімдерге арналған моноблок орнатылған.  
Мектепте 2008 жылдан информатика пәнінен сабақ ӛткізу ҥшін 15 жҧмыс 
орны бар тағы бір кабинет жҧмыс атқаруда. 
Сонымен  қатар  компьютерлік  техникамен  әкімшілік-басқару  аппараты, 
пәндік  кабинеттер,  кітапхана,  әлеуметтік-психологиялық  қызмет,  акт  залы, 
есепші кабинеті, медициналық орталық жабдықталған.   
Мектептің компьютерлік және кеңсе жабдықтарының толық тізімі кесте 2 
кӛрсетілген.  
 
Кесте 1 – Мектеп-гимназиясының компьютерлік техникасы 
№ 
Жабдықтың атауы 
Саны, дана 
1 
Дербес компьютер 
45 
2 
Моноблок HP 
30 
3 
Принтер (MFP) 
10 

291
 
 
4 
Интерактивті тақта 
15 
5 
Проектор 
16 
6 
Мультимедиялық подиум 
1 
7 
Ноутбук 
15 
8 
Мектеп сервері 
1 
 
Компьютерлерде  Windows  7  операциялық  жҥйесі  орнатылған,  сонымен 
қатар  MS  Office  пакеті,  интернетпен  жҧмыс  жасауға  арналған  браузерлер, 
интерактивті  тақталармен  жҧмыс  жасау  ҥшін  арнайы  мамандандырылған 
бағдарламалық  жасақтамалар  орнатылған,  олар:  Activ  Studio  Professional,  Dr. 
Board  Fairy. Мектептің сервері  D-Link D-View  6.0қажетті мерзімі  шектелмеген 
лицензиялары  барбағдарламалық  жасақтамасының  кәсіби  нҧсқасымен  (DV-
600P) жеткізілген, ол орталықтандырылған қашықтық мониторингті және білім 
беру ресурстары мен технологияларына сымсыз қол жеткізуді қамтамасыз етуге 
арналған. 
Барлық  компьютерлік  техникаға  мектептің  инженері  қызмет  кӛрсетеді, 
оның лауазымдық нҧсқаулығына келесі міндеттер кіреді:  
-  есептеу  техникасының  дҧрыс  қолданылуын  және  ҥздіксіз  жҧмысын 
бақылайды;  
- компьютерлік жабдықтың істен шығуы туралы мәлімдеме рәсімдейді; 
- электр энергиясын ҥнемдеу ҥшін шаралар қабылдайды;  
-  істен  шыққан  компьютерлік  жабдықты  шағын  жӛндеуді  жҥзеге  асырады 
және техникалық қызмет кӛрсетеді;  
- 
мектеп 
басшылығына 
компьютерлік 
техниканың 
жекелеген 
компоненттері мен аппараттық бӛліктерін ӛзгерту қажеттілігі немесе мектепте 
жӛнделуіне  мҥмкіндік  болмайтын  техниканың  кҥшін  жою  туралы  ақпарат 
береді. 
Бҥгінгі кҥнге дейін жоспарлы профилактикалық жҧмыстар орындалмаған,  
себебі,  бҧл  мектеп  инженерінің  функционалдық  қызметтеріне  кірмеген 
болатын.  
Ҧсынылған ақпарат кӛрсеткендей, мектептер ҥнемі дамуда және кеңеюде, 
бҧл  қолданылатын  компьютерлік  техниканың,  кеңсе  жабдықтың  және  шығыс 
материалдарының  санының  кӛбеюіне,  оларды  ауыстыруға,  жаңартуға  әкеліп 
соғады.  Берілген  техниканың  келуі  мен  істен  шығарылуы  мектеп 
директорының  шаруашылық  жӛніндегі  орынбасарының  жауапкершілігінде 
болады  және  ешбір  тҥрде  кӛрсетілмейді.Белгілі  болғандай,  қҧралдар  мен 
жабдықтардың  санының  ӛсуі  кезінде  олардың  орналасқан  жері  мен  сандық 
есепке  алынуын,  кімге  бекітілгені  мен  техниканың  кҥйін  анықтау  қиындық 
тудырады. 
Техникалық қызмет кӛрсету бойынша неғҧрлым тиімді жҧмыс жасау ҥшін 
бҧл  ҥрдісті  автоматтандыру  қажет,  себебі  компьютерлік  техниканы  есепке 
алуды  автоматтандыру  қҧралдарының  жоқтығы  компьютерлік  парктің 
қорларының кҥйін толық тҥрде бақылау мен оларды дер кезінде есепке алуды 
жҥргізуге  мҥмкіндік  бермейді,  ал  ол  ӛз  кезегінде  мектептің  лауазымдық 
тҧлғаларын компьютерлік паркті жоспарлы жаңарту мен кеңейту мҥмкіндігінен 

292
 
 
айырады.  Компьютерлік  техника  мен  оның  қҧрамдас  бӛліктерін  есепке  алуды 
автоматтандыру  мәліметтер  қорынан  жылдам  іздеуді,  компьютерлік  техника 
бойынша  есеп  беруді  қҧруды,  сонымен  қатар  қызметкерлердің  ӛтінімдерін 
есепке алуды жҥргізуді қамтамасыз етеді. 
Қазіргі  кезде  есептеу  техникасын  есепке  алу  және  қызмет  кӛрсетуді 
ҧйымдастыруға  арналған  кӛптеген  бағдарламалардың  тҥрлері  бар,  олардың 
негізгі міндеттері қҧрылғылардың жҧмысын қамтамасыз ету және техниканың 
істен шығуымен байланысты мәселелерді шешуге негізделген. Қазіргі уақытта 
нарықта  негізінен  кеңсе  техника  мен  компьютерлерді  есепке  алуды 
автоматтандыруға  арналған  бағдарламалардың  шетелдік  ӛнімдері  кӛптеп 
кездеседі.  
Есептеу  техникасын  есепке  алу  мен  оған  қызмет  кӛрсету  саласындағы  
неғҧрлым танымал бағдарламалар: «Hardware Inspector», «КомпьюЛиб», «Учет 
оргтехники», 
«CompExplorer», 
«eXponent 
PC 
Autopilot», 
«Техника 
Предприятия»,  «ИнфоПарк  (InfoPark)»,  «IT  Invent»,  «Аристотель  –  1С: 
Предприятие» болып табылады.  
Шетелдік  бағдарламалық  ӛнімдердің  ішінде  ең  тартымды  бағдарлама  – 
Hardware Inspector. Hardware Inspector бағдарламасы ҧйымдарда компьютерлік 
техника  және  басқа  да  жабдықтарды  есепке  алу  мен  тҥгендеуді 
автоматтандыруға  арналған.  Компьютерлерді  есепке  алу  компьютерлендіру 
бӛлімшелерінің  басшылары,  желі  әкімшілері,  сондай-ақ  басқа  да  жауапты 
тҧлғалар ҥшін аса маңызды.  
Hardware  Inspector  компьютерлерді  есепке  алудың  автоматтандырылуына 
арналған бағдарлама. Ол компьютер кешенінің барлық мәліметтерінен әрқашан 
хабардар  болуға,  әр  тҥрлі  есептер  алуға,  оған  жоспарлы  тҥрде  қызмет 
кӛрсетуге, жӛндеу мен жаңартуға мҥмкіндік береді [2].   
 
Кесте – 2 Hardware inspector бағдарламасын сатып алу ҥшін баға тізімі 
Лицензия 
Лицензияның шектеуі 
Нҧсқалардың жаңаруы 
Бағасы, теңге 
Lite 
Әрбір мәліметтер 
қорында 15 жҧмыс 
орнына дейін 
1 жыл бойы 
≈7800 
Lite VIP 
Барлық болашақ нҧсқалар  ≈19500 
Standard 
Әрбір мәліметтер 
қорында 50 жҧмыс 
орнына дейін 
1 жыл бойы 
≈19760 
Standard VIP 
Барлық болашақ нҧсқалар  ≈49400 
Pro 
Әрбір мәліметтер 
қорында 200 жҧмыс 
орнына дейін 
1 жыл бойы 
≈35880 
Pro VIP 
Барлық болашақ нҧсқалар  ≈89700 
Elite 
Шектеусіз 
1 жыл бойы 
≈50960 
Elite VIP 
Барлық болашақ нҧсқалар  24500 
 
КомпьюЛиб  –  бҧл  компьютерлер  мен  қосалқы  қҧралдарды  есепке  алу 
жҥйесі. КомпьюЛиб – компьютерлік парктің тҥгенделуі мен толықтырылуымен 
айналысатын жҥйелік әкімші қызметін жеңілдетеді.  

293
 
 
Ресей  ӛнімі  «Учет  компьютеров»  -  ҧйымдағы  компьютерлерді,  кеңсе 
техниканы, жабдықтар мен басқа да объектілерді есепке алу және каталогтауға 
арналған  бағдарлама.  Есепке  алынған  барлық  объектілерді  бӛлімшелер  мен 
филиалдарға  бӛлу  арқылы  қызметкерлерге  бекітуге  болады.  Бағдарлама 
жҥргізілетін  жӛндеу  жҧмыстарын,  шығыс  материалдары  мен  бӛлшектерді 
ауыстыруды,  профилактикалық  жҧмыстарды,  орнатылған  бағдарламалық 
жасақтаманы тіркеуге мҥкіндік береді [3]. 
CompExplorer – 
ҧйымдағы 
компьютерлік 
техниканы 
(қосалқы 
бӛлшектерімен  бірге),  сондай-ақ  басқа  да  қҧрылғыларды  тізімдеу  мен  есепке 
алуды  автоматтандыруға  арналған  бағдарлама.  Бӛлімшелер/қызметкерлер,  
сатып  алу  қҧжаттары,  жеткізушілер,  пайдаланушылар  тҧрғысында  есепке  алу. 
Орнатылған  БЖ  есепке  алу,  қҧрылғының  орнын  ауыстыру  тарихы,  қосалқы 
бӛлшектер  туралы толық мәліметтер, қуатты  іздеу  және  сҥзгілеу,  MS  Word-та 
есептер.  Бағдарлама  автоматтандыру  бӛлімдерінің  жетекшілеріне,  жҥйелік 
администраторларға  арналған.    Бағдарлама  мәліметтер  қорында  10-нан  артық 
емес компьютерлерді тіркеуге мҥмкіндік береді.   
Есептеу  техникасын  есепке  алу  мен  қызмет  кӛрсетуді  ҧйымдастырудың 
бҧл  аталған  бағдарламаларының  салыстырмалы  талдауын  жасау  ҥшін  келесі 
негізгі мінездемелер таңдап алынды:   
1.
 
Орнатылған БЖ туралы мәліметтерді жинау; 
2.
 
Лицензиялар мен кілттерді бақылау; 
3.
 
Есептерді басып шығару; 
4.
 
Аппараттық қамтама туралы мәліметтерді жинау; 
5.
 
Аппараттық қамтамадағы ӛзгеріс мониторнгісі;  
6.
 
Лицензия бағасы, тг. 
 
Кесте  –  3  компьютерлік  техниканы  есепке  алу  бойынша  бағдарламалық 
ӛнімдердің салыстырмалы кестесі 
 
Бағдарлама 
 
Мінездеме 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
Hardware Inspector 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
≈25900 
КомпьюЛиб 
- 
+ 
+ 
- 
- 
≈4950 
Учет компьютеров 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
≈15000 
CompExplorer 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
≈28900 
 
Компьютерлік жабдықтар мен шығыс материалдарын есепке алу бойынша 
берілген  бағдарламалық  жасақтамаларды  қарастырған  соң,  олардың  орта 
мектепте  компьютерлік  техниканы  есепке  алу  ҥрдісін  автоматтандыру  ҥшін 
қолдануға жарамсыз екендігі мәлім болды, себебі, мәліметтер қорында тіркеуге 
болатын  компьютерлік  техниканың  саны  шектеулі,  бағасы  қымбат  және 
қолдануға кҥрделі. 
Берілген  мәселенің  шешімі  компьютерлік  жабдық  пен  шығыс 
материалдарын  есепке  алу  ҥрдісін  автоматтандыратын  бағдарламаны  жазу 
болып табылады, бҧл жҧмысты жеңілдетеді және автоматтандырады, сонымен 

294
 
 
қатар  мектеп  инвентарының  берілген  тҥрінің  бҥтіндігін  қамтамасыз  ететін 
материалдық жауапкершілікті орнатуға мҥмкіндік береді. 
Бағдарламаның  негізгі  пайдаланушысы  –  компьютерлік  техниканың 
жҧмысы ҥшін жауап беретін мектеп инженері болып табылады.  
Таңдалған пәндік аймақты талдай келе, келесілер анықталған:  
 
Әрбір  компьютерлік  жабдықтың  атауы,  бағасы,  сонымен  қатар  оған 
берілген жеке инвентарлық номері болады;  
 
Мектептің  кез  келген  қызметкерінің  ТАӘ,  мекен-жайы  мен  телефоны 
болады; 
 
Әрбір бӛлімшенің ӛзінің атауы болады.  
Сурет 1-де мәліметтер қорының ER-сызбасы кӛрсетілген. 
 
Сурет  1  –  техникалық  қызмет  кӛрсетудің  автоматтандырылған  жҥйесінің 
МҚ ER-сызбасы 
 
ER-сызбаны жасауда келесідей мәндер анықталған: «Қҧрылғы», «Қҧрылғы 
тҥрі»,  «Бӛлімі»,  «Қызметкер»,  «Техниканың  жіктелуі»  және  «Техниканың 
кҥйі». 
«Қызметкер»  және  «Қҧрылғы»  мәндері  бір-бірімен  бірден-кӛпке  типті 
қатынасы  арқылы  байланысқан.  «Қызметкер»  және  «Қҧрылғы»  мәндерінің 
байланысы  мекеменің  бір  қызметкерінде  ӛзі  қолданатын,  әрі  қолданыстағы 
техниканың  бҥтіндігі  ҥшін  жауапты  адам  ретінде  бірнеше  жабдықтың  болуы 
мҥмкін екендігін кӛрсетеді. 
Берілген  диаграммада  әрбір  мән  мәліметтер  қорының  кестесі,  ал  әрбір 
атрибут  сәйкес  кестенің  бағаны  болып  табылады.  «Қҧрылғы»  мәніне  сәйкес 
"COMP" кестесінде жаңа атрибуттар пайда болды – бҧл сыртқы кілттер арқылы 
кестелер  арасындағы  байланысты  қамтамасыз  ету  ҥшін  аналық  кестелерге 
кӛшкен ата-аналық кестелердің кілттік атрибуттары. 
Бағдарламаға арналған кіру ақпараты мектепке келген кеңсе техника және 
компьютерлік техниканың тізімі, оның орналасуы, техникалық қызмет кӛрсету 
мерзімдері,  орнатылған  бағдарламалық  жасақтама  туралы  болып  табылады. 
Бҧдан  басқа,  бағдарламаға  кеңсе  техниканың  пайда  болған  ақаулары  мен 
жасалған жӛндеу жҧмыстары туралы мәліметтер енгізіледі.   
№
ID
Int
№
otd_id
Int
№
status_id
Int
ФИО
fullname
Str
Наименование
otd_name
Str
Название
status_name
Str
Должность
doljnost
Str
Фамилия
lname
Str
Имя
fname
Str
ID
ID
Int
№
ID
Int
Отчество
mname
Str
Отдел
otdid
Int
Наименование
material_name
Str
Кабинет
room
Str
Количество
material_kol
Int
Тип устройства
typeid
Int
Цена
material_cena
Int
№
type_id
Int
Инвентарный номер
invent_num
Str
Дата поставки
post_date
date
Название
type_name
Str
Дата поступления
post_date
Date
Единица измерения ed_izm
Str
Классификация 
техники
classtechid
Int
Ответственное лицо
otv_id
Int
Пользователь
userid
Int
Классификация техники classtechid
Int
Цена
cena
Str
№
class_id
Int
Описание
descr
Int
Название
classtechname
Str
Статус
statusid
Int
ТИП УСТРОЙСТВА (COMP_TYPE)
КЛАССИФИКАЦИЯ ТЕХНИКИ (CLASS_TECH)
ОТДЕЛ (OTDEL)
УСТРОЙСТВО (COMP)
СТАТУС ТЕХНИКИ (STATUS)
РАСХОДНЫЕ МАТЕРИАЛЫ (MATERIALS)
СОТРУДНИК (USER_COMP)

295
 
 
Бағдарламадан  алынатын  шығыс  ақпараты  ретінде  компьютерлік 
техниканың орналасқан жері, пайдалану мерзімі, жҧмыс істеу кҥйі кӛрсетілген 
тізбесі болып табылады.  
Берілген  автоматтандырылған  жҥйе  компьютерлік  техниканың  ҥздіксіз 
жҧмысын қамтамасыз етеді, ал ол ӛз кезегінде оқу ҥрдісіне жасалатын кедергіні 
барынша азайтуға мҥмкіндік береді.  
 
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
1.
 
ГОСТ  34.601-90.  Информационная  технология.  Комплекс  стандартов 
на автоматизированные системы. 
2.
 
Программы для учета компьютеров и автоматизации работы IT-отдела 
// http://www.hwinspector.com/ 
3.
 
Деловые 
программы 
– 
Учет 
компьютеров 
// 
http://www.softportal.com/dlcategory-1280-1-0-0-0.html 
 
УДК 539.17.01 (075.8) 
НИКИФОРОВ А.А., ПАРИЙ И.О., КВЕГЛИС Л.И. 
ВКГУ имени С. Аманжолова, г. Усть-Каменогорск, Казахстан 
 
ЭКСПРЕССНЫЕ МЕТОДИКИ АНАЛИЗА СОДЕРЖАНИЯ УРАНА 
В МНОГОКОМПОНЕНТНЫХ РУДАХ 
 
Количественный  анализ  рудных  элементов  в  многокомпонентных  рудах 
является  одной  из  сложнейших  задач  аналитической  химии.  С  особыми 
трудностями сталкиваются аналитики при необходимости проводить анализы в 
широком  диапазоне  содержаний  от  околокларковых  значений  до  самых 
высоких  концентраций,  соответствующих  практически  мономинеральным 
рудам.  Одним  из  таких  сложных  для  аналитического  изучения  объектов 
являются  урановые  руды  месторождений  Инкай,  Мынкудук,  Харасан 
(Казахстан). 
 Целью  данной  работы  было  выявление  экспрессных    методик  анализа 
содержания  урана  на  основе  универсального  уравнения  способа  стандарта  — 
рассеянного  излучения  (стандарта  -  фона),  позволяющих  анализировать  все 
руды и вмещающие породы с широким диапазоном содержаний определяемых 
и мешающих элементов. 
Благородные металлы, которые  встречаются в рудах в самородной форме, 
в виде сплавов, нитридов, интерметаллидов сложнопеременного состава могут 
быть использованы в качестве эталонов.  
Руды  жильного  типа  в  наибольшей  степени  являются  комплексными,  с 
высокими  содержаниями  урана  (до  20%)  и  в  ряде  случаев  с  ураганными 
содержаниями палладия (345-440 г/т), платины (до 30 г/т) и некоторых других 
элементов (золота, серебра, висмута, селена). 
Количественный  рентгеноспектральный  анализ  основан  на  возбуждении 
рентгеновской  флуоресценции  определяемых  элементов,  зависящей  от  их 

296
 
 
содержания  в  образце,  и  регистрации  интенсивности.  Эффективность 
возбуждения  спектров  флуоресценции  зависит  от  интенсивности  и  состава 
первичных рентгеновских лучей, их поглощения образцом, а также поглощения 
флуоресценции всем образцом в целом и каждым из анализируемых элементов 
в  отдельности[1].  Для  количественного  рентгеноспектрального  анализа 
необходимо  знать  интенсивность  излучения  элемента  в  образце  и  иметь 
возможность сравнивать ее с интенсивностью излучения от эталона. Во многих 
случаях,  особенно  для  металлов,  в  качестве  эталона  используют  чистые 
элементы [2].  
Впервые  метод  количественного  рентгеноспектрального  анализа, 
основанный на сопоставлении близких по интенсивности аналитических линий 
различных  элементов,  использовал  Хевеши  [3]  с  сотрудниками,  который 
показал,  что  значения  атомных  коэффициентов  оказываются  близкими  к 
единице  при  сопоставлении  одноименных  линий  элементов  с  близкими 
атомными  номерами  и  возрастают  по  мере  увеличения  разницы  в  атомных 
номерах.  При  этом,  несмотря  на  возрастание  чувствительности  фотоэмульсии 
для  мягких  лучей,  интенсивность  рентгеновских  линий  у  легких  элементов 
оказывается меньше, чем у тяжелых [4]. 
При  определении  рудных  и  рассеянных  элементов  обычно  применяется 
наиболее рациональный способ стандарта — рассеянного излучения (стандарта 
-  фона),  когда  в  качестве  аналитического  параметра  используется  отношение 
интенсивности  рентгеновской  флуоресценции  определяемого  элемента  n
A
к 
интенсивности рассеянного пробой первичного излучения n
s
 [5]. 
Физическое обоснование эффективности этого способа заключается в том, 
что  интенсивности  аналитической  линии  n
A
и  рассеянного  излучения 
(внутреннего  стандарта)  n
s
почти  одинаково  зависят  от  поглощающих  свойств 
пробы, а их отношение R=n
A
/n
s
должно зависеть только от искомого содержания 
[6]. Результат анализа рассчитывается по формуле: 
 
, 
где 
-    содержание  определяемого  элемента  в  образце  сравнения,  в 
котором 
<1%; 
и 
-  интенсивности  рентгеновской  флуоресценции  определяемого 
элемента и рассеянного излучения в образце сравнения;
. 
Отношения  измеряемых  интенсивностей  рентгеновского  излучения 
данного  элемента  в  образце    и  интенсивности  излучения  этого  элемента  от 
эталона 
/   характеризуют  относительное  содержание  компонентов  в 
сплаве 
.  Распределение  по  глубине  возбуждаемого  характеристического 
излучения  описывается  функцией
,  но  интегральная  интенсивность  под 
кривой 
 для сплава непропорциональна концентрации (Рис. 1). 
Кривые 
 в сплаве и эталоне имеют не только различные площади, но 
и  разный  вид  и  неодинаковую  среднюю  глубину  излучения.  Кроме 

297
 
 
особенностей  в  условиях  возбуждения  рентгеновского  излучения  в  случае 
чистого  элемента  и  в  случае  сплава,  надо  учитывать особенности поглощения 
рентгеновского  излучения  на  пути  выхода  из  объекта.  Поглощение 
рентгеновских  лучей  зависит  не  только  от  длины  волны,  которая  в  данном 
случае постоянна, но и материала объекта. Следовательно, поглощение в сплаве 
и  эталоне  должно  быть  разным  и  это  является  еще  одной  причиной  того,  что 
отношение интенсивностей не дает истинного значения концентрации. 
Рисунок 
1 
- 
Распределение 
по 
глубине 
(z) 
возбуждаемого 
характеристического излучения 
 
Этот 
метод 
предназначен 
для 
экспрессного 
количественного 
рентгеноспектрального  анализа  уран-молибденовых  проб  в  лабораториях 
геологических экспедиций и обогатительных предприятий [7]. 
Существует  большое  число  методов,  которые  могут  быть  использованы 
при  проведении  количественного  рентгеноспектрального  анализа  для 
установления  относительных  интенсивностей  спектральных  линий.  Для 
систематического рассмотрения этих методов и их анализа удобно разделить их 
на две группы. К первой группе можно отнести методы, основанные на прямом 
использовании  характеристической  кривой  эмульсии;  ко  второй  -  методы, 
которые  позволяют  определять  относительную  интенсивность  рентгеновских 
спектральных линий искусственными приемами. 
Вопрос  о  методах  нанесения  вещества  на  анод  рентгеновской  трубки 
спектрографа для анализа относится к числу наименее разработанных вопросов 
техники количественного рентгеноспектрального анализа. 
В  отличие  от  методов  полуколичественного  определения  содержания 
элементов  в  пробе,  основанных  на  данных  об  абсолютных  интенсивностях 
спектральных  линий,  все  методы  количественного  рентгеноспектрального 
анализа  предполагают  использование  относительных  интенсивностей  линий 
определяемого  элемента  по  сравнению  с  линиями  элемента  сравнения. 
Поэтому,  если  отвлечься  от  рассмотрения  приемов,  при  помощи  которых 
осуществляется  определение  относительной  интенсивности  линий  на 

298
 
 
спектрограмме,  то основное отличие этих методов друг от друга заключается в 
выборе  элемента  сравнения  и  способа  его  введения  в  испытуемый  образец. 
Именно это удобнее всего положить в основу систематического рассмотрения 
существующих методов количественного рентгеноспектрального анализа. 
Средняя проба дополнительно истирается в ступке в течение 10  - 15 мин. 
Для  единичного  определения  состава  пробы  рентгеноспектральным  методом 
достаточно  трех  миллиграммов  вещества.  Однако  ввиду  необходимости  при 
проведении количественных рентгеноспектральных анализов введения в пробу 
строго  определенной  дозы  элемента  сравнения  и  связанной  с  этим  операцией 
взвешивания обоих  компонентов  смеси,  рекомендуется  пользоваться навеской 
пробы, вес которой был бы не меньше 5 - 10 мг. 
Описанные  в  настоящей  работе  приемы  анализа  позволяют  проводить 
рентгеноспектральные  определения  содержания  редкоземельных  элементов  в 
минералах  и  концентратах  практически  при  любом  их  сочетании.  При  малых 
содержаниях  редкоземельных  элементов  в  пробе  приходится  проводить 
предварительное  химическое  выделение  их  суммы  из  исследуемого  вещества 
или  использовать  один  из  приемов  полуколичественного анализа, основанных 
на  визуальной  оценке  интенсивностей  рентгеновских  спектральных  линий. 
Время,  необходимое  для  проведения  количественного  рентгеноспектрального 
анализа  пробы  на  все  14  редкоземельных  элементов  из  навески  весом  в 
несколько миллиграммов, не превышает 1 – 1,5 часа.  
В  отличие  от  методов  полуколичественного  определения  содержания 
элементов  в  пробе,  основанных  на  данных  об  абсолютных  интенсивностях 
спектральных  линий,  все  методы  количественного  рентгеноспектрального 
анализа  предполагают  использование  относительных  интенсивностей  линий 
определяемого  элемента  по  сравнению  с  линиями  элемента  сравнения. 
Поэтому,  если  отвлечься  от  рассмотрения  приемов,  при  помощи  которых 
осуществляется  определение  относительной  интенсивности  линий  на 
спектрограмме, то основное отличие этих методов друг от друга заключается в 
выборе  элемента  сравнения  и  способа  его  введения  в  испытуемый  образец. 
Именно это удобнее всего положить в основу систематического рассмотрения 
существующих методов количественного рентгеноспектрального анализа.  
Радиационная  опасность  на  уранодобывающих  и  перерабатывающих 
предприятиях, а особенно в горных выработках, связана с присутствием в рудах 
и горных породах урана и тория, являющихся родоначальниками естественных 
радиоактивных семейств. 
 
Вопросы, 
связанные 
с 
измерением 
фотографических 
свойств 
фоточувствительных  слоев,  рассматриваются  в  специальном  разделе  научной 
фотографии, получившем название количественного фотографического метода 
или  сенситометрии.  В  данной  работе  изложены  лишь  те  вопросы  из  этой 
области,  которые  имеют  прямое  отношение  к  рассматриваемым  нами  задачам 
количественного рентгеноспектрального анализа. 
Возможность  проведения  количественного  элементарного  анализа 
вещества по рентгеновским спектрам испускания основана на предположении, 

299
 
 
что  интенсивность  спектральных  линий  пропорциональна  числу  атомов 
элементов, входящих в состав исследуемой пробы. Это открывает возможность 
проведения  прямого  определения  элементарного  состава  веществ  по 
абсолютным  интенсивностям  спектральных  линий.  Однако  практически 
зависимость интенсивности линий от большого числа трудно контролируемых 
и  не  всегда  поддающихся  теоретическому  расчету  факторов  заставляет 
отказаться от этого пути. 
Учитывая, что все изотопы урана являются альфа-излучателями, наиболее 
подходящим 
методом 
его 
определения 
является 
альфа-
спектрометрическийметод. 
Энергии 
альфа-частиц 
природного 
урана 
отличаются друг  от  друга  настолько  значительно, что  могут  быть  определены 
из одного аликвотаобразца. В то же время определение урана-236 невозможно в 
видублизости  энергий  с  ураном  –235.  Для  альфа-измерений  уран  может  быть 
как  электроосажден  на  стальной  диск,  так  и  микроосажден  на  фториде 
антаноидовна  мембране.  В  последнем  случае  радиохимическая  подготовка 
значительно проще, но применение электроосаждения позволяет получить пики 
с более хорошим разрешением.  
Альфа-спектрометрическое  определение  изотопов  урана  проводилось  в 
соответствии  с  инструкцией  по  эксплуатации  восьмикамерногоальфа-
спектрометра  высокого  разрешения  (менее  1%)  «Аlpha-analyst»  фирмы 
Canberra.  
Измеряемый  счетный  образец  устанавливался  в  камеру  с  помощью 
держателя  образца  из  низкофонового  материала.  При  установке  счетного 
образца  выдерживали  расстояние  между  детектором  и  образцом  равное  3 
мм,что  создает  телесный  угол  около  25.  Длительность  измерения  счетного 
образца зависела от активности измеряемого источника. При этом минимальная 
длительность  измерения  определялась  необходимостью  набора  достаточного 
количества  импульсов  в  анализируемых  аналитических  пиках  изотопов, 
обеспечивающих  статистическую  погрешность  измерения  не  менее  10%.  По 
окончанииизмерения,  включали  вентиляцию  камеры  детектора,измеренный 
счетный образец извлекали, заменяли следующим, создавали вакуум в данной 
камереи  повторяли  измерение  со  следующим.Между  измерениями  образцов 
периодически проводилось измерение фонав камерах, по результатам которого 
можно сказать, что основной вклад вносят импульсы с энергией менее 4 МэВ, 
что значительно отличается от энергийизотопов урана. 
Расчет 
активности 
изотопов 
урана
(Бк/кг) 
проводится 
по 
нижеследующему уравнению:  
 
где 
-активность добавленной изотопной метки 
232
U(Бк/кг); 
 
-соотношение измеренных активностей 
238
Uи 
232
U. 
 

300
 
 
Таким  образом,  исходя  из  вышеизложенного,  наиболее  оптимальным 
методом  при  определении  изотопного  состава  урана  в  объектах 
окружающейсреды с низким содержанием изучаемого элемента является альфа-
спектрометрия с предварительной радиохимической подготовкой [8]. 
 
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ 
1  Хиславский  А.Г.  Рентгеноспектральные  экспрессные  методы  анализа 
полимерных материалов.– Л.: Химия, 1976. - 152 с.  
2  Усманский  Я.С.  Кристаллография  рентгенография  и  электронная 
микроскопия. – М.: Металлургия, 1982. - 632 с.  
3 Васильев В.П. Аналитическая химия Часть 2.– М.: Высшая школа, 1989. - 
384 с. 
4  Вайнштейн  Э.Е.  Методы  количественного  рентгеноспектрального 
анализа.– М.: Изд-во АН СССР, 1956. - 224 с. 
5  Бахтиаров  А.В.  Рентгеноспектральный  флуоресцентный  анализ  в 
геологии и геохимии. Л.: Недра, 1985. 144 с. 
6  Бахтиаров  А.В.РФА  с  использованием  рассеянного  излучения// 
Заводская лаборатория. Диагностика материалов. 2009, Т.75, №9, С.3 — 11. 
7  Распутнис  И.С.  Приборы для определения  состава,  состояния  и  физико-
химических  свойств  веществ.  —  Номенклатурный  справочник.  М.: 
ЦНИИТЭИприборостроения, 1976. 162 с. 
8  JukkaLehto  and  Xiaolin  How.  Chemistry  and  Analysis  of  Radionuclides. 
Laboratory Techniques and Methodology. –Weinheim: WILEY-VCN Verlag GmbH 
& Co. KGaA, 2011. – 406 с.  
 
УДК 539.22 
НОСКОВ Ф.М.
1
, КВЕГЛИС Л.И.
1, 2
, ЛЕСКОВ М.Б.
 1
,  
КАЗНАЧЕЕВА А.М.
2
, ДЖЕС А.В.
3 
1
Сибирский федеральный университет, г.Красноярск, Россия  
2 
ВКГУ имени С.Аманжолова, г. Усть-Каменогорск, Казахстан 
3 
ВКГТУ имени Д.Серикбаева, г.Усть-Каменогорск, Казахстан 

жүктеу/скачать 7,69 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: