Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

211
 
 
органдарға  ҧсыныс  тҥрінде  жіберіледі.  Қай  жағдай  болмасын,  ӛңдеуші 
клиникалық  зерттеуді  ӛткізу  қҧқығына  иеленгенге  дейін,  рҧқсат  беретін 
органға, келесі мәліметтері бар, ӛтініш жіберуі тиіс:   
- дәрілік препараттың химиялық қҧрамы бойынша мәліметтер;  
- клиникаға дейінгі зерттеу нәтижелері;  
- затты алу ҥрдісі мен ӛндірістегі бақылау сапасы;  
 -  басқа  да  мәліметтер  (басқа  мемлекеттерде  жҥргізілген  клиникалық 
мәліметтер, болған жағдайда);  
5) ҧсынылатын клиникалық зерттеудің сипаттамасы [6-8]. 
Сонымен,  адамдар  арасында  дәрі  зерттеу  сынағын,  тек  келесі  негізгі 
талаптарды  орындағанда  ғана  бастауға  болады:  клиникаға  дейінгі  жҥргізілген 
сынақ  мәліметтері  препараттың  белгілі  бір  паталогиясын  емдеуде  қолдануға  
болатындығы;  клиникалық  сынақтың  жоспары  нақты  және  клиникалық 
зерттеулер препараттың тиімділігі мен қауіпсіздігі туралы сенімді мәліметтерге 
ие екендігі; адамдарға сынақ жҥргізу ҥшін ҧсынылған препараттың қауіпсіздігі 
және зерттелінетіндердің қауіп-қатерге ҧшырамайтыны. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
1. Степаненко Б.Н. Углеводы. Успехи в изучении строения и метаболизма. – 
М.: Наука, 1968. – 300 с. 
2.    Кочетков  Н.К.,  Бочков  А.Ф.,  Дмитриев  Б.А.,  Усов  А.И.,  Чижов  О.С., 
Шибаев В.Н.  Химия углеводов. – М.: Химия, 1967. – 672. 
3.    Государственная  фармакопея  СССР.  Изд.  Х.  –  М.:  Медицина,  1968.  – 
С. 267-274. 
4.    Машковский  М.Д.  Лекарственные  средства.  –  М.:  ООО  РИА  «Новая 
волна», 15-е издание, 2007. –1206 с. 
5. Глушков Р.Г., Машковский М.Д. Современные принципы поисков новых 
лекарственных средств // Хим.-фарм. журн. – 1990. – №7. – С. 4-10. 
6.  Мальцев  В.И.  Клинические  испытания  лекарств.  –  2-е  изд.  –  Киев: 
Морион, 2006. 
7.   Рудаков  А.Г.  Справочник  по  клиническим  испытаниям  /  пер.  с  англ.  – 
Brookwood Medical Publication Ltd., 1999. –351с. 
8. 
 Соловьев 
В.Н.,  Фирсов  А.А.,  Филов  В.А. Фармакокинетика 
(руководство). – М.: Медицина, 1980. 
 
ӘОЖ 37.014.5(574)  
ЗАМАНБЕКОВА А.М., КАРМЕНОВА М.А. 
С. Аманжолов атындағы ШҚМУ, Ӛскемен қ., Қазақстан 
 
CONCEPTDRAW  MINDMAP БАҒДАРЛАМАСЫНДА  
ИНТЕЛЛЕКТ-КАРТА ҚҦРУ 
 
Қазіргі таңда адамзат баласы қарқыңды дамып жатқан ақпараттық заманда 
ӛмір сҥріп жатыр. Соңғы онжылдықта ғылыми жаңалық ашу қарқыны кҥрт ӛсе 
бастады: ғылыми журналдар мен мақалалардың саны әрбір 50 жылда екі есеге 
кӛбейеді. Әлемдегі ең ҥлкен қҧбыр Америка Қҧрама Штаттарында жыл сайын 

212
 
 
кітапханалардағы мақалалар саны 500,000-ға дейін толтырылады деген ақпарат 
бар.  Осы  қым  қуыт  заманда  әрбір  адам  ӛз  тіршілігін  жасаумен  кҥн  кӛреді. 
Демек, әлемдік кҥрделі мәселелер кӛп, ал адамға артылатын жҥктеме одан ары 
кӛбейе береді. Біз белгілі бір жағдайға бейімделіп қалған соң, жаңа ӛзгерістерге 
ҥйренісе  алмай  жатамыз.  Ақпаратты  қабылдау  деңгейі  тӛмен  адамның  жаңа 
тапсырмалар  мен  жаңа  дейгейлерді  орындауы  шектеулі  тҥрде  ғана  болады. 
Мысалы,  оқу  немесе  семинардан  кейін  сыныпта  алынған  білімді 
қатысушылардың тек 25% ғана меңгеріп шығады. Ал оған қатысуы ҥшін қанша 
уақыты мен ақшасы кетеді десеңізші?! 
Мектеп  немесе  колледж  сабақтарында  арнайы  ойлау  қабілетін  дамытуға 
бағытталған  пәндер  оқытылуы  ӛте  сирек  кездеседі.  Сол  ҥшін  интеллект-карта 
қҧралымен    жҧмыс  жасау,  тақырыпты  толығымен  тҥсіне  білу  әлдеқайда 
жеңілірек.  Интеллект  карта  қҧралы  (MindMap)  осы  дамымай  қалған 
жетіспеушіліктер  мен  жаңа  технологияны  тҥсінуге,  тҥсінік  ашуға  зор  ҥлесін 
тигізеді.  Интеллект  карта  (MindMap)  –  адамның  логикалық  және 
шығармашылық  деңгейін  арттыруға  барынша  кӛмектесетін  қазіргі  заманғы 
ақпаратпен жҧмыс барысында  заманауи және тиімді әдісі болып табылады. 
Интеллект-карта – бҧл:   
 
ақпаратты тиімдендіріп, қҧрылымдандырады; 
 
барлық  ойдың  шығармашылық  және  интеллектуалдық  әлеуетін 
пайдалану мақсатына жҧмсалады. 
Интеллект-картаны  әйгілі жазушы, интеллект бойынша сҧрақтарға жауап 
беретін    және  дәріс  беруші,  аналитикалық  психологияны  оқыту  мен  ойлау 
мәселелерін шешуге зор ҥлесін қосқан Тони Бьюзен қҧрастырған. 
Сондай-ақ,  Mindmap-ты  «Психикалық  карта»,  «Ойлау  карталары»  және 
«Ақыл картасы» сияқты тіркестермен аударып байланыстыруға болады. 
Интеллект-картаны қолдану аймағы: 
 
Оқыту 
-
 
Айқын және тҥсінікті дәрістік конспект жасау; 
-
 
Кітаптарды / оқулықтарды оқу барынша тҥсіну; 
-
 
Эссе, жобалар, дипломдар жазу. 
 
Есте сақтау 
-
 
Емтиханға дайындау; 
-
 
Тізімдерді  есте сақтай  білу:  не  істеу  керек /  Кімге  қоңырау  шалу 
керек/... 
 
Презентациялар 
-
 
Сіз  аз  уақыт  ішінде  кӛбірек  ақпарат  бере  отырып,  сіздің 
айтқандарыңыз тез жатталынып, тҥсінуге жеңіл болады; 
-
 
Іскерлік кездесулер мен келіссӛздер жҥргізу; 
-
 
Жоспарлау. 
 
Уақытқа жҧмыс жасау:  
-
 
Бір кҥнге, бір аптаға, бір айға немесе бір жылға жоспар қҧру... 
-
 
Аса кҥрделі жобаларды әзірлеу: жаңа бизнес... 
 
Ми жҧмысын арттыру 
-
 
Шығармашылық жаңа идеялардың тууы; 

213
 
 
-
 
Кҥрделі мәселелердің ҧжымдық шешімдері. 
 
Шешім қабылдау 
-
 
«Иә» және «Жоқ» айқын кӛзқарастары; 
-
 
Неғҧрлым негiзделген және ойластырылған шешім. 
Интеллект-картаны  қолдану  аймағынан  кӛріп  отырғанымыздай,  кӛптеген 
мәселелерге  қатысты  тиімді  пайдалануға  болатынын  байқаймыз.  Интеллект-
картаның тӛмендегідей ғана кемшілігін келтіруімізге болады. Ол:  
 
Кесте 1 – Интеллект-картаны қолдану артықшылығы мен кемшілігі 
Артықшылығы 
Кемшілігі 
Ақпарат және диаграммадағы 
енгізілген білімнің қҧрылымы мен 
мазмҧнын тез тҥсініп алуға болады. 
Бірыңғай ортақ тҧжырымдамамен 
шектелген кӛлемді ғана қамтиды. 
 
Интеллект-картаны  қҧрудың  қадамдарына  мысал  арқылы  тоқталайық. 
Алдымен 
интеллект-картаны 
қҧру 
ҥшін 
ConceptDraw 
MINDMAP 
бағдарламасын  іске  қосу  қажет.  Бағдарлама  іске  қосылған  соң  тӛмендегі  1-ші 
суреттегідей  сҧхбат  терезе  ашылады.  «Новый  пустой  документ»  батырмасы 
арқылы жаңа бет ашамыз. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Сурет 1 - ConceptDraw MINDMAP бағдарламасы 
 
Келесі  қадамда  экранда  қҧрал-саймандар  панелі  «Главная  идея»  тіркесі 
шығады (2-сурет). 
 
 
 
 
 
 
 
 
Сурет  2  -  ConceptDraw  MINDMAP  бағдарламасында  басты  идеяны  қҧру 
алаңы 

214
 
 
 
Тышқанды  екі  рет  шерту  арқылы  «Главная  идеяның»  орнына  тақырып 
атын  жазамыз.  Оның  пішінін  ӛзгертіп,  қаріп  ӛлшемін,  кӛлемін,  тҥрін  және 
әріптердің тҥсін береміз (3-сурет). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Сурет  3  -  ConceptDraw  MINDMAP  бағдарламасында  басты  идеяның 
тақырыбы жазылған мысалы 
 
Қҧрал-саймандар  панелін  қолдана  отырып,  тақырыпты  ашу  ҥшін  әртҥрлі 
фигураларды,  схемаларды  кірістіреміз.  Сол  фигуралар  мен  тақырыпқа 
байланысты  суреттерді  және  мәліметтердің  тҥсін,  қаріп  ӛлшемін,  кӛлемін 
ӛзгерте отырып, ыңғайлы, әрі тҥсінікті етіп орналастырамыз (4-сурет). 
 
 
 
Сурет  4  -  ConceptDraw  MINDMAP  бағдарламасындағы  дайын  интеллект-
карта  
 
Сонымен  ойымызды  қорытындылай  келе,  интеллект-картаны  оңай,  әрі 
тиімді  жолмен  ҧсынуға  әбден  болады.  Себебі,  мҧнда  әрбір  мағлҧмат,  әрбір 
қойылған  сызбалар  қолданушының  ғана  емес,  тыңдаушылардың  да 
қызығушылығын  арттырады.  Есте  сақтау  қабілетін  жоғарылатып,  мидың 
қызметін  арттырады.  Сонымен  қатар,  жан-жақты  болуға  септігін  тигізері  де 
анық.  Әрине,  интеллект-картаны  қҧрудың  кӛптеген  бағдарламалық  шешімдері 
бҥгінгі  кҥнде  жетерлік,  алайда  бҧл  мақалада,  біз  жалпы  интеллект-картаны 
қҧрудың тиімді жақтарын кӛрсетуге мақсат қойдық.   
 

215
 
 
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
1.  Герцунский  Б.С.  Компьютеризация  в  сфере  образования:  проблемы  и 
перспективы – 2004г.  
2.  Информационные  технологии  в системе непрерывного педагогического 
образования/Е.В.Баранова и др. - СПб., 2005   
3. Журналы «Информатика» за 2005-2006 г.г.  
 
ӘОЖ 004.087.2 
ЗАМАНБЕК А., КАРМЕНОВА М.А. 
С. Аманжолов атындағы ШҚМУ, Ӛскемен қ., Казақстан 
 
MACROMEDIA FLASH БАҒДАРЛАМАСЫНДА АНИМАЦИЯ ҚҦРУ 
 
Анимация  -  маңызды  жағдайларға  зейін  қоюға,  ақпараттың  ағымын 
бақылауға  және  кӛрмені  қараушының  қызығушылығын  арттыруға  арналған 
тамаша  әдіс. Техника  мен  технология  дамыған  заманда  анимация  ӛнерін  әр 
тҥрлі  салаларда  кеңінен  қолданады.  Білім  беру  саласында  анимацияны 
қолданудың мысалдарына келер болсақ, олар физикалық ҥдерістерді ҥлгілеу, іс-
тәжірибеде жҥзінде  ӛткізілетін химиялық реакциялардың орындалуы, сонымен 
қатар  информатикада  желіде  ақпараттардың  берілу  тәсілі,  олардың 
тасымалдануы  мен  т.с.с.  Осындай  кӛптеген  мысалдар  білім  беру  сапасын 
арттыруға кӛп әсерін тигізуде.   Виртуалды зертханалықтарды ҥлгілеуді жҥзеге 
асыратын,  тҥрлі  ҥрдістерді  визуализациялауға  кӛмектесетін  ақпараттық 
қҧралдардың бірі ретінде анимациялық бағдарламаларды айтуымызға болады.  
Macromedia  компаниясының  Flash  технологиясы  90-шы  жылдардың 
соңында  кең  тарала  бастады.  Сол  уақыттан  және  қазіргі  таңға  дейін  бҧл 
технология ғаламторда анимация қҧру ҥшін ең икемді қҧрал болып табылады. 
Әрқашан  Flash  технологиясының  басты  артықшылығының  бірі  болған  ол  – 
ырғақты  анимация.  Flash  редакторында  анимация  жасаудың  ыңғайлығын 
сӛзбен  айтып  жеткізу  қиын.  Бҧл  редактор  дҥниежҥзіндегі  №1  орынды  алып 
отыр. Қолданғанда ӛте жеңіл, ӛте ыңғайлы және мҥмкіндігі шексіз. 
Flash технологиясының қҧрамына мыналар кіреді: 
 
векторлық графика; 
 
анимацияларды қолдау; 
 
интерфейстің интербелсенді элементтерін қҧру мҥмкіндігі; 
 
әртҥрлі  графикалық  форматтарды  қолдау  (сонымен  қатар  растрлы 
графика да); 
 
Flash фильмдерді HTML форматына қосу; 
 
Flash фильмдерін Web-браузерде кӛру мҥмкіндігі; 
 
Әр тҥрлі визуальді саймандардың болуы; 
 
Импортталған  графикалық  форматтарды  қолдайды  (оның  ішінде 
растрлық); 
 
FLASH  фильмдерін  HTML  форматына  ғана  емес,  интернетте 
қолданылатын кез келген форматқа кӛшіруге болады; 

216
 
 
 
Платформалық тәуелсіздік; 
 
FLASH  фильмдерді  автономдық  тҥрде  де,  тор  броузерінде  де  кӛруге 
болады.[1] 
 
 
 
 
              
 
                
                 
 
 
Сурет 1 Анимация қҧрудың бағдарламаларына мысалдар 
 
Flash-тағы  анимация  негізі  объектінің  қасиетін  ӛзгерту  болып  табылады. 
Мысалға,  объектілер  кӛрініп  немесе  жоқ  болып  кетуі,  ӛзінің  тҧрған  орнын, 
кӛлемін, ӛлшемін, тҥсін, кӛріну деңгейін ӛзгертуі мҥмкін т.б.  
Flash-тің  басқа  графикалық  сайттар  қҧратын  бағдарламалар  пакеттерінен 
айырмашылығы:  
 
векторлық графиканы және анимацияны қолдану; 
 
осы 
бағдарламалық 
жабдықтамалардың 
ішінде 
бағдарламалау 
мҥмкіндіктерін қолдану. 
Flash    бағдарламасын  тӛмендегідей  жҧмыстар  тҥрлерінде  қолдануымызға 
болады: 
Ендігі  кезекте  Flash  бағдарламасында  анимация  қҧрудың  кейбір 
тәсілдеріне  тоқталып  ӛтейік.  Аталмыш  бағдарламада  анимация  қҧрудың 
бірнеше механизмі бар. Олар 3-суретте бейнеленген. 
 
Macromedia Flash
Pixar Dream Works Animаtion
Macromedia Dreamweaver
BluffTitler
Corеl Drаw
Advanced GIF Animator
CrazyTalk
Cinema 4d 
Анимация қҧруға арналған 
бағдарламалар  

217
 
 
                            
 
 
 
Сурет 2 Flash  бағдарламасындағы жҧмыстар тҥрлері 
            
 
 
Сурет 3 Flash  бағдарламасындағы анимация қҧру тәсілдері 
   
Бҧл  механизімдердің  артықшылықтарымен  қатар,  кемшіліктері  де  бар. 
Tweened – анимацияның басқалардан бӛліп тҧратын екі артықшылығы бар: 
Cурет – сызба салу ӛнерінде
Анимацияның әр тҥрлерін қҧруда
Интерактивті анимация ҥшін 
басқару элементтерін жасауда
Flash-фильмдерді, роликтерді 
қҧрастыруда
Жҧмыс кезінде Action Script 
сценарийлер тілін кең пайдалану
WEB-парақтар мен 
презентацияларды қҧруда
FLASH-та 
объектіні 
анимациялау 
механизмінің ҥш 
тҥрі 
Автоматтық 
анимациялау (tweened 
анимация), яғни автор 
бірінші және соңғы 
кадрды ғана қҧрады, ал 
қалғанын FLASH 
автоматты тҥрде қҧрады 
tweened-
анимацияны
ң екі тҥрі бар
Біріншісі 
анимация, объектінің 
қозғалысына 
негізделеді (motion 
animation)
Екіншісі, анимация 
объектінің 
трансформациялануын
а (пішінін ӛзгерту) 
негізделген (shape 
animation)
Сценарийге негізделген 
анимация; сценарий –
ActionScript деп 
аталатын FLASH тілінде 
жазылған әрекетті 
сипаттау
Кадр бойынша 
(«классикалық») 
анимация, яғни автор 
әрбір кадрды ӛзі 
жасайды немесе басқа 
қосымшадан 
импорттап алып 
олардың кӛріну ретін 
анықтайды

218
 
 
Біріншіден, авторға енді әр кадрды жеке-жеке қҧрып отырудың енді қажеті 
жоқ;  
Екіншіден,  мҧндай  FLASH  «мультфильмін»  ойнату  ҥшін  алғашқы  және 
соңғы кадрларын сақтап алса болғаны, бҧл фильм кӛлемін әрине кішкене етіп 
сақтауға септігін тигізеді.  
Бірақ  та,  tweened  –  анимация,  объектінің  қасиеттері  бірдей  ӛзгеретін  тек 
қарапайым  сюжеттерде  ғана  пайдалануға  болады,  ал  ActionScript  сценарийі 
арқылы  объектіге  кҥрделі  қозғалыстар  жасау  ҥшін  бағдарламалау  тілін  білу 
керек. 
Flash  бағдарламасының  ең  басты  ерекшеліктерінің  бірі  –  Action  Script  
бағдарламалаудың  кіріктірме  тілі.  Негізінен  Action  Script  тілі  арқылы  Flash-
элементтері  жоғары  интерактивтілігімен  ерекшеленеді,  сонымен  қоса,  бҧл  тіл 
қолданушыға сайтпен әрекеттесуге мҥмкіндік береді. 
Flash  бағдарламасында екі тҥрлі анимацияларды ҧйымдастыруға болады – 
кадр 
бойымен 
және 
есептелген 
кадр 
бойынша. 
Кадр 
бойымен 
ҧйымдастырылатын  анимацияда  барлық  кадрлар  бірінен  кейін  бірі  қолмен 
қойылады. Есептелген кадр бойынша анимация ҧйымдастырғанда бейненің тек 
қана бастапқы және соңғы кадрлары анықталады. Мҧндай анимацияның ӛзі екі 
тҥрлі  болады  –  қозғалыс  анимациясы  және  пішін  анимациясы.  Қозғалыс 
анимациясында  орналасу  орны,  кӛлемі,  бірінші  кадр  ҥшін  айналу  объектісі 
анықталады және  соңғы  кадр  ҥшін  осы  қасиеттер  жаңа  мәндер  бойынша 
беріледі. Пішін анимациясында бірінші кадр ҥшін фигура салынады, ал соңғы 
кадрда  фигура  пішіні  ӛзгереді.  Әрі  қарай  бағдарлама  қозғалыс  қасиеті 
мәндерінің  немесе  пішін  ҥшін  анимация  кадрларының  аралық  ӛзгерісін 
интерполяциялайды.[4] 
Flash    бағдарламасында  кадрлар  екі  типті  болады:  «keyframe»  (кілттік) 
және «frame» (қарапайым). Кілттік кадрда – анимациядағы ӛзгерістер беріледі. 
Мҧндай  кадрмен  кез-келген  анимация  басталады  және  аяқталады.  Есептелген 
кадр  бойынша  ҧйымдастырылған  анимацияда  фильмнің  негігі  нҥктелеріндегі 
кілттік  кадрлар  ғана  анықталады,  ал  басқа  кадрларды  программа  автоматты 
тҥрде  қҧрады.  Кадрлық  анимацияда  барлық  кадрлар  кілттік  болып  табылады. 
Кілттік  кадр  «TimeLine»  уақыт  ӛлшемі  терезесінде  тіктӛртбҧрыштың  тӛменгі 
бӛлігінде  кішкене  дӛңгелек  тҥрінде  бейнеленеді.  Әрбір  қатпарда  бірінші  кадр 
автоматты тҥрде кілттік болып табылады. Сонымен бірге, сахнадағы қандай да 
бір  ӛзгеріске  қатысты  әрбір  кадрда  кілттік  болып  табылады.  Қарапайым  кадр 
бос тіктӛртбҧрышпен белгіленеді және ол алдындағы кілттік кадр мазмҧнымен 
толтырылады. Егер кадр бос болса, ақ тҥспен, ал егер онда қандай да бір бейне 
болса, сҧр тҥспен белгіленеді. 
Сонымен  қорытындылай  келе,  біз  бҧл  мақалада  Macromedia  Flash 
бағдарламасының  анимация  қҧру  тәсілдеріне  шолу  жасап  ӛттік.  Әрбір  тәсілді 
кез келген бейне, анимация, кішігірім мультипликацияда, сонымен қатар, басқа 
да анимациялық объектілерді қҧруда пайдалануға болады. Білім беру саласына 
келер  болсақ,  білім  беру  ҥдерісін  ҧйымдастыруда  қазіргі  уақытта  кӛптеген 
электрондық 
оқу 
қҧралдары 
қолдану 
ҥстінде. 
Сол 
қҧралдардың 
интерактивтілігін  арттыру  мақсатында  анимациялық  эффектілер  жиі 
қолданылады. Мысалы ретінде Macromedia Flash бағдарламасында  әзірленген 
электрондық оқулықтың алғашқы бетін жобалау ҥлгісін ҧсына аламыз.  

219
 
 
 
 
Сурет 4 Flash  бағдарламасында электрондық оқулық жасау 
 
Мҧндай  электрондық  оқу  қҧралының  басты  бетін  жасау  ҥшін  фонды 
«File Imрort Imрort  to  Library»  әмірі  арқылы  қойып,  қҧрал-саймандар 
тақтасындағы  «Text»  (Мәтін)  батырмасының  кӛмегімен  жаңа  қҧжат  бетінде 
қандай  да  бір  мәтін  жазып,  символ  таңдап  (New  Symbol:  Movie  Cliр  (Клип), 
Button  (Батырма),  Graрhic  (Графика)),  Actions  батырмасына  код  жазуымызға 
болады.  Flash    бағдарламасында  әр  қолданушы  таңдаған  қҧралымен  қалаған 
объектісін енгізе алады.  
Сӛзімізді  тҥйіндей  келе,  Macromedia  Flash  бағдарламасында  әлі  де 
кӛптеген  қызықты,  кҥрделі  анимацияларды,  графиктерді,  әр  тҥрлі  мақсаттағы 
басқа да объектілерді ҥлгілеуге болатынын білдік.   
 
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
1.  Олифер  В.Г.,  Олифер  Н.А.,  «Macromedia  Flash  6»  -  Издательство 
«Питер» 2000 г. 
2. Шафрин Ю. А., Основы компьютерной технологии. – М. АБФ.1997 г. 
3. Журналы «Компьютера» за 1999-2000 г.г.  
4. Литтлджон Бинджер. ―Macromedia Flash MX 2004‖, 2004, издательство ― 
BHV. 
5.  Гардиан  Р.  ―Мультимедия  и  коммуникация‖,  1998  г.,  Киев,  ―КГУ-
Диалог-Наука‖. 
 
УДК 378.147:372.854 
ЗЛОБИНА Е.В.
1
, НЕЧЕПУРЕНКО Е.В.
2 
1
КазНУ имени аль-Фараби, г. Алматы, Казахстан 
2
КазНМУ имени С.Д. Асфендиярова, г. Алматы, Казахстан 
 
ПРЕЕМСТВЕННОСТЬ ОБУЧЕНИЯ ХИМИИ  
В СРЕДНЕЙ И ВЫСШЕЙ ШКОЛЕ 
 
Не  в  количестве  знаний  заключается  образование,  а  в  полном 
понимании и искусном применении всего того, что знаешь.  
А. Дистервеог  
 

220
 
 
Нужно,  чтобы  дети,  по  возможности,  учились 
самостоятельно, 
а 
учитель 
руководил 
этим 
самостоятельным процессом и давал для него материал.  
К.Д. Ушинский  
 
Одной из задач образования является подготовка обучаемого к дальнейшей 
жизни.  Технический  прогресс  предъявляет  свои  требования  –  современный 
человек  должен  быть  хорошо  образован,  что,  прежде  всего,  подразумевает 
умение  мыслить  и  способность  к  обучению.  На  выполнение  этой  задачи 
должны  быть  ориентированы  и  средняя  и  высшая  школы,  следовательно, 
необходима  преемственность  процесса  образования.  Эта  идея,  конечно,  не 
нова,  многое  делается  в  этом  направлении.  Но  все  же  возникают  сложности, 
которых  можно  было  бы  избежать.  Мы  хотели  бы  рассмотреть  этот  вопрос  с 
точки зрения преподавания химии. 
Критериями  преемственности  среднего  и  высшего  образования  являются: 
преемственность  цели  и  содержания,  преемственность  в  построении  модели 
выпускника и направленность обучения на творческий характер деятельности, 
преемственность 
в 
использовании 
образовательных 
технологий, 
сформированность  профессиональной  самостоятельности  и  компетентности 
будущего специалиста [1]. 
Пререквизитом  для  изучения  химии  в  ВУЗе  является,  прежде  всего, 
школьный курс химии; кроме того, необходимы знания математики, физики и 
биологии.  Логично  предположить,  что  университетский  курс  будет 
базироваться  на  полученных  в  школе  знаниях.  Однако  это  является 
затруднительным по многим причинам.  
Наша  школьная  система  образования  адаптировалась  к  существующим 
рыночным  условиям  и  в  качестве  успешного  результата  обучения  предлагает 
то, на что есть спрос: высокий балл ЕНТ по некоторым (!) предметам и высокий 
балл  в  аттестате  по  остальным.  Но  ни  то,  ни  другое  не  отражает  реальный 
уровень  знаний  у  их  владельцев.  У  выпускников  отсутствует  системность 
знаний,  умений  и  навыков.  Обучение  в  средней  школе  ориентировано  на 
получение  учащимися  знаний  отдельных  фактов  [2].  Регулярно  проводимый 
контроль  входных  знаний  по  химии  у  студентов  первого  курса  университета 
показывает, что с простыми заданиями справляются не более 10 % студентов, 
тогда как оценки «4» и «5» в аттестате имеют 90 % из них. 
Химические  формулы  наиболее  часто  используемых  соединений, 
написание  уравнений  реакций  –  все  это  оказывается  слишком  сложным  для 
большинства первокурсников. Что уж тут говорить о свойствах элементов и их 
соединений.  Еще  хуже  дело  обстоит  с  органической  химией,  так  как  эта 
дисциплина  изучается  в  одиннадцатом  классе,  когда  традиционно  все  силы  и 
учеников, и учителей направлены на «отработку» тестов для сдачи ЕНТ. 
К сожалению, проблемы возникают не только с, так называемыми, «чисто 
химическими»  вопросами.  Затруднения  вызывают  также  согласование  единиц 
при  расчетах,  переведение  несистемных  единиц  в  системные  и  наоборот. 

221
 
 
Многие  студенты  не  могут  выражать  необходимую  величину  из  формулы, 
проводить расчеты, пользуясь известной формулой. 
Кроме  прочных  знаний  основ  химии  у  выпускников  отсутствуют 
элементарные коммуникативные навыки: умение грамотно формулировать свои 
мысли,  понимать  и  анализировать  новую  информацию,  делать  выводы  и 
доказательно  представить  свою  точку  зрения,  навыки  чтения  с  пониманием 
прочитанного, умение устанавливать причинно-следственные связи. 
Возникают  проблемы  психологического  характера.  При  постоянной 
доминирующей  и  авторитарной  роли  учителя  ученики  становятся 
интеллектуально  зависимыми.  Они  ждут,  когда  учитель  скажет  им,  что  надо 
делать,  получая  урок  того,  что  нужно  полагаться  на  мнение  других  людей  – 
более  опытных,  более  образованных.  Вследствие  этого  «успешные»  дети 
думают  так,  как  им  велели,  особо  при  этом  не  сопротивляясь  и  принимая  это 
как  должное.  Любознательность  исчезает,  остается  лишь  конформизм.  Другие 
дети сопротивляются, пытаясь отстоять собственное мнение, но чаще всего это 
мнение не воспринимается всерьез и не получает достойного обсуждения, хотя 
именно  оно  могло  бы  стать  поводом  для  серьезной  дискуссии,  позволяющей 
учащимся развивать и доказывать свою точку зрения, или достойно признавать 
свои  ошибки.  Как  результат  такого  подхода,  выпускники  становятся 
безынициативными,  всегда  ожидают  указаний  извне,  не  могут  принять 
самостоятельного решения [3]. 
На 
сегодняшний 
день 
назрела 
необходимость 
в 
изменении 
принципиального подхода к обучению. И дело здесь не только и не столько в 
применении  новых  инновационных  методов,  сколько  в  содержательной  части 
дисциплины.  Никто  не  будет  оспаривать  необходимость  наличия  прочного 
фундамента  базовых  знаний.  Но  в  настоящее  время  наука  развивается  очень 
быстро,  и  количество  новой  информации  возрастает  лавинообразно.  Поэтому, 
учить  нужно  не  только  набору  знаний,  проверяя  правильность  их 
воспроизведения. Очень важно научить работать с уже имеющимися знаниями: 
найти  и  отобрать  недостающие,  правильно  применить  для  достижения  своей 
цели  имеющиеся.  Обучающийся  должен  понимать  системность  и 
взаимосвязанность  знаний,  видеть  информационную  картину  в  целом. 
Педагогическая  деятельность  учителя  должна  представлять  организацию 
учебной  деятельности  учеников,  только  в  этом  случае  возможен  переход  на 
принципиально более высокий уровень образования [4]. 
Что  можно  сделать  для  того,  чтобы  приблизиться  к  достижению  этих 
целей?  Необходимо  увеличить  долю  заданий,  требующих  не  воспроизведения 
фактического  материала,  а  работы  с  ним,  применения.  Позволить  учащимся 
самостоятельно  находить  необходимые  величины  констант  или  справочные 
данные,  не  требуя  их  запоминания.  Предоставить  детям  возможность 
пользоваться  различными  источниками  информации  не  только  во  время 
выполнения  домашнего  задания,  но  и  во  время  работы  на  уроке.  Подобрать 
большое  количество  разнообразных  задач  и  заданий  для  каждой  темы, 
учитывая уровень подготовленности учащихся, а также различные возможные 
направления  применения  данных  знаний,  умений,  навыков.  В  процессе 

222
 
 
выполнения  заданий  акцентировать  внимание  на  межпредметные  и 
внутрипредметные связи. 
По-видимому,  следует  существенно  обновить  задания,  которые  учащиеся 
выполняют  при  закреплении  изученного  материала  и  при  подготовке  к 
занятиям, а также базы контролирующих материалов в рамках ЕНТ. Например, 
это могут быть: 
-  задания  разного  уровня  сложности,  предполагающие  умение  учащихся 
критически  оценивать  свои  возможности  и  выбирать  соответствующий 
уровень;  
-  ситуационные  задания,  связанные  с  решением  реальных  проблем, 
требующие  комплексного  применения  знаний  по  нескольким  естественным 
дисциплинам; 
-  небольшие  (в  3-4  параграфа)  научные  тексты,  которые  сопровождаются 
рядом заданий, контролирующих понимание каждого параграфа; 
- решѐнные задачи с допущенными ошибками, когда требуется объяснить, 
почему  решение  является  неправильным,  или  выявить  завуалированные 
неточности; 
- задания, в которых разрозненную информацию следует структурировать 
в виде таблиц или схем; 
-  задания,  требующие  подготовки  эксперимента,  где  учащемуся 
необходимо  предложить  план  его  проведения,  необходимое  оборудование  и 
оценить возможные результаты [5]. 
Такие задания учитель, ориентируясь на конкретный учебный класс, может 
составить  и  самостоятельно.  Но  организовать  творческую  плодотворную 
работу  на  уроке  сможет  лишь  тот  учитель,  который,  во-первых,  сам  хорошо 
знает  химию,  во-вторых,  владеет  методикой  преподавания.  Если  со  вторым 
дела  обстоят  удовлетворительно,  то  с  тревогой  следует  констатировать,  что 
учителя химии свой предмет знают плохо. Среди причин такого положения дел 
можно отметить две основных. 
1. Учителей химии (и не только химии) перестали готовить в классических 
университетах, и это печально. Для того, чтобы соответствовать современным 
требованиям, учитель должен получить образование сначала в бакалавриате, а 
затем  и  в  магистратуре  по  специальности  5B060600  (6M060600)  –  химия 
(исследовательская).  Только  в  этом  случае  учитель,  имея  навыки  научно-
исследовательской  работы,  сможет  еѐ  организовать  с  учениками,  а  не  искать, 
среди  родителей  учеников  и  знакомых,  тех,  кто  бы  стал  научным 
руководителем  проектов,  которые  так  востребованы  в  школе.  Решение  задач  
олимпиад 
любого 
уровня, 
начиная 
от 
районных 
и 
заканчивая 
республиканскими,  также  требует  глубокого  понимания  материала  по 
неорганической,  аналитической,  органической  и  физической  химии,  которого 
нет  особенно  у  молодых  учителей,  имеющих  за  плечами  бакалавриат 
педагогического института. 
2.  Учитель  обязан  постоянно  учиться  сам,  самообучение  в  течение  всей 
жизни – это важнейшее требование XXI века. Учитель должен научить ребѐнка 
учиться самостоятельно, он может это сделать, только обучаясь сам. 
Курсы повышения квалификации объѐмом 72 ч., которые учителя должны 
проходить  хотя  бы  один  раз  в  5  лет,  зачастую  представляют  формальные 

223
 
 
занятия.  Преподаватели  на  курсах,  сами  давно  не  работающие  в  школе, 
рассказывают  об  инновационных  методах  обучения,  не  зная  как  эти  методы 
применить на практике. Курсов, на которых учителя получали бы новые знания 
по химии, могли бы повторить сложные вопросы, практически нет. Решением 
проблемы могли бы стать курсы, организованные в университетах, проводимые 
преподавателями разных университетских дисциплин. 
В  этом  году  Республика  Казахстан  отмечает  25-летие  независимости. 
Кроме  этого  значительного  события  можно  отметить  и  бесконечную  череду  
непрекращающихся 
реформ 
образования 
в 
нашей 
стране. 
Их 
непоследовательность,  непродуманность,  попытки  заменить  свой  опыт  чужим 
без учѐта уже сложившейся системы, традиций, наконец, менталитета, привела 
к  катастрофическим  результатам.  Запас  прочности  исчерпан,  старая  система 
образования  исчерпала  свои  возможности,  а  новая  пока  нежизнеспособна. 
Создание новой системы образования, которое должно, по-видимому, начаться 
с  постановки  чѐткой  цели,  определения  для  чего  конкретно  мы  готовим 
специалистов, дело не одного дня и требует усилий и заинтересованности  всех 
участников этого процесса. 
 
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ 
1.  Легенчук  Д.В.  Преемственность  содержания  среднего  и  высшего 
профессионального  образования  //  Научная  библиотека  открытого  доступа 
«Киберленинка» 
http://cyberleninka.ru/article/n/preemstvennost-soderzhaniya-
srednego-i-vysshego-professionalnogo-obrazovaniya 
2.  Князева  Е.М.,  Юрмазова  Т.А.  Входной  контроль  знаний  студентов 
технического университета по химии // Научная библиотека открытого доступа 
«Киберленинка» http://cyberleninka.ru/journal 
3. https://lenta.ru/articles/2015/02/19/school/ 
4.  Яворская  С.Д.,  Николаева  М.Г.,  Болгова  Т.А.,  Горбачева  Т.И. 
Инновационные методы обучения студентов медицинского вуза // Электронный 
научный журнал Современные проблемы науки и образования, 2016. – № 4. 
5.  Ашкинази  Л.А.  Измерение  неизмеримого  //  Химия  и  жизнь  -  XXI  век, 
2016.- № 10.- С.2-7. 
 
УДК 547.1 
ИСКАКОВА Д.М., ОРАЗОВА С.С.  
Дарынды балаларға арналған №3 облыстық мамандандырылған мектеп- 
интернаты, Кӛкшетау қ.,  
С. Аманжолов атындағы ШҚМУ, Ӛскемен қ., Қазақстан 
 
ХИМИЯ САБАҒЫНДА ПӘНДІК БІЛІМДІ ҚАЛЫПТАСТЫРУДА 
ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ТАПСЫРМАЛАРДЫҢ МАҢЫЗЫ 
 
Шығармашылық  тҧлғаның  жеке  ерекшелігі,  табиғи  дарындылығы  мен 
даналығының кӛрінісі. Шығармашылық - адамның тереңде жатқан, ашылмаған 
мәнінің  кӛрінісі,  ӛзін-ӛзі  тануға  ҧмтылуы,  ізденуі,  ӛз  мақсатын  орындауы.  Ол 
оқушыларды  шығармашылық  ойлауға,  қалыптан  тыс  шешімдер  қабылдай 

224
 
 
алуға,  практикалық  әрекеттерге  дайын  болуға  дағдыландыру  тақырыптың 
ӛзектілігі болып табылады. 
Бҥгінгі  мектеп  оқушысы  ертеңгі  ел  тізгінін  ҧстайтын  азамат.  Соңғы 
жылдары мектепте білім беру саласында заман талабына қажетті жаңартылған 
ӛзгерістер  мен  ізденістер  қарастырылып,  ӛмірге  ҥйлесімді  тҧлға  тәрбиелеу 
мәселелері жолға қойылып келеді. Қазіргі жаңа буын оқулықтарына қойылатын 
талап  оқушыларды  ӛз  бетінше  ізденіп  оқуға  ҥйрету  болып  отыр.  Оқулықтар 
интегралданған  білім  аймағында  оқушылардың  шығармашылығын  дамытуға 
бағытталады.  Оқулықтар  оқушыны  субъект  ретінде  ӛз  бетінше  әрекеттенуге 
қалыптастырады.  Сондықтан  бҧл  жҧмыста  мәселенің  ізденімпаздық  дәрежесі 
оқушылардың  қабілетін  ашу,  шығармашылығын  шыңдау,  шебер  сӛйлеуге 
дағдыландыру,  пәнге  қызығушылығын  арттыру,  іскерлігі  мен  белсенділігін 
қалыптастыру қарастырылады.  
  Оқушылардың  шығармашылығын  шыңдау,  іздендіру,  тапсырмалар 
орындауға  машықтандыру  арқылы  пәндік  білімді  қалыптастыруды  зерттеу 
жҧмыстың мақсаты. 
Белгіленген мақсатқа сәйкес келесі міндеттер қойылды:  
1.
 
Шығармашылықтың мәнін аша отырып, маңыздылығын дәріптеу. 
2.
 
Оқушыларды  шығармашылық  ойлауға,  қалыптан  тыс  шешімдер 
қабылдай алуға, практикалық әрекеттерге дайын болуға дағдыландыру. 
Кҥтілетін  нәтиже:  Ӛзіндік  ізденіс  арқылы  оқушылар  ӛзін-ӛзі  таниды, 
сезінеді.  Оқушылардың  ойлау  қабілеті,    біліктілігі,  сӛздік  қоры,  жағдаяттан 
шығу қҧзіреті жетіледі.  
Практикалық  маңызы:  Кез  келген  мемлекеттің  даму  деңгейі  табиғи 
ресурстардың  байлығымен  ғана  емес,  интелектуалдық  және  шығармашылық 
әлеуетімен,  ғылым  мен  ӛндірісте  жаңа  технологияларды  игеру  мен  енгізу 
табыстарымен анықталады. Жаңа технологияларды іске асыру ӛндірістік және 
әлеуметтік  ӛмірге  жаңа  міндеттер  қойып,  шеше  білетін  шығармашылығы 
жетілген  тҧлғаларды  қажет  етеді.  Сондықтан  тәуелсіз  еліміздің  болашағын 
дайындауда осы ҥрдіске тамшыдай болсын ҥлес қосу. 
Шығармашылық  -  бҥкіл  болмыстың,  қозғалыстың,  дамудың  қайнар  кӛзі. 
Ғылымда  шығармашылық  туралы  ҧғым  ХIХ  ғасырда  пайда  болып,  зерттеле 
бастады. Шығармашылық тҧлғаның жеке ерекшелігі, табиғи дарындылығы мен 
даналығының кӛрінісі. Шығармашылық - адамның тереңде жатқан, ашылмаған 
мәнінің  кӛрінісі,  ӛзін-ӛзі  тануға  ҧмтылуы,  ізденуі,  ӛз  мақсатын  орындауы. 
Шығармашылық  -  ӛте  кҥрделі  психологиялық  процесс.  Ол  іс-әрекеттің  тҥрі 
болғандықтан,  ол  тек  қана  адамға  тән.  Ол  оқушыларды  шығармашылық 
ойлауға,  қалыптан  тыс  шешімдер  қабылдай  алуға,  практикалық  әрекеттерге 
дайын болуға дағдыландырады. Оқулықта мәтіндер, ертегілер, мақал-мәтелдер, 
жҧмбақтар,  шешендік  сӛздер,  жалпы  ӛтілген  материалдар  бойынша  қайталау, 
пысықтау,  бекіту  кезінде  шығармашылық  жҧмыстар  жҥйесі  берілген.  Ӛз 
бетімен  талдау,  салыстыру,  жалпылау,  ой  қорытындыларын  жасауға 
негізделетін тапсырмаларды – шығармашылық тапсырмалар деп атайды [1].  

225
 
 
Шығармашылық  -  тҧлғаны  дамыту.  Кҥнде  ӛзгеріп  отырған  аласапыран 
ӛмірде  биіктерге  беттеу,  нәтижелерге  жету  тек  шығармашыл  адамдардың 
қолынан  келеді  және  бҧл  мәселені  неғҧрлым  ерте  қолға  алса,  соғҧрлым 
нәтижелі  болатындығы  ғылымда  дәлелденген.  «Машық»  ҧғымы  бойынша 
педагогикалық  зерттеулерде  берілген  анықтамаларға  жҥгінсек  икемділікке 
жақын  ҧғым  береді.  Машық  -  бірнеше  рет  қайталанған  жаттығулар  негізінде 
қалыптасатын  әрекет.  Машық  -  ақыл-ой  мен  тәжірибе  бірлігі.  8-сынып 
оқушысының жасы айналаны белсене зерттеп, қызығына тоймайтын, сан-сҧрақ 
мазалайтын  кезең.  Олар  бҧл  жаста  ненің  неден  шығатынын,  қайдан 
алынатынын, себеп-салдарын тынбай сҧрап білгісі келеді. Білікті ҧстаз баланың 
осы  бір  ерекшелігін  дҧрыс  бағыттап,  арнайы  жаттықтыра  отырып  мақсатты 
тҥрде  дамыту  талантты,  шығармашылықпен  айналысатын  оқушылар  санын 
кӛбейтіп,  ҧлттың  ҧлыларын  еселеуге  ҥлес  қосады  [2].  Қазіргі  жағдайда  кез 
келген мемлекеттің даму деңгейі табиғи ресурстардың байлығымен ғана емес, 
сонымен  қатар  интелектуалдық  және  шығармашылық  әлеуетімен,  ғылым  мен 
ӛндірісте  жаңа  технологияларды  игеру  мен  енгізу  табыстарымен  анықталады. 
Қоғам  шығармашылықтың  ӛзі  ізденіс  екенін  біртіндеп  тҥсініп  келеді.  Жаңа 
технологияларды іске асыру ӛндірістік және әлеуметтік ӛмірге жаңа міндеттер 
қойып,  шеше  білетін  шығармашылығы  жетілген  тҧлғаларды  қажет  етеді. 
Мемлекеттің  дамуы  барысында  интеллектуалдық  және  шығармашылық 
потенциалдың  ролі  орасан  зор.  Қазақстан  Республикасының  қазіргі  білім 
жҥйесінің  стратегиялық  мақсаты  жоғарғы  білімді  бәсекелестік  қабілеті  мол 
шығармашыл  тҧлға  қалыптастыру  ҥшін  қолайлы  жағдайлар  жасау  болып 
табылады.  Қазіргі  мектептерде  балалар  белгілі  бір  білім  мен  білік  алып  қана 
қоймай  алған  ҥлгі-ӛнегені  ӛмірге  пайдаланады  [3].  Адам  бойындағы  дарын 
ҧшқындарын  дамытып,  олардың  ӛшуіне  жол  бермеу,  оның  рухани  кҥшін 
нығайтып, ӛмірден ӛз орнын табуға кӛмектеседі. Адамның ӛзі болмысын тануға 
ҧмтылысына  кӛмектесіп,  тереңде  жатқан  талап-тілегін,  қабілеттерін  дамыту, 
сол арқылы оған толыққанды ӛмір сҥру ҥшін рухани кҥш беру-білімнің басты 
мақсаты. 
Бҥгінгі мектеп оқушысы - ел ертеңі. Соңғы жылдары мектепте білім беру 
саласында  заман  талабына  қажетті  жаңартылған  ӛзгерістер  мен  ізденістер 
қарастырылып,  ӛмірге  ҥйлесімді  тҧлға  тәрбиелеу  мәселелері  жолға  қойылып 
келеді.  Қазіргі  жаңа  буын  оқулықтарына  қойылатын  талап  оқушыларды  ӛз 
бетінше  ізденіп  оқуға  ҥйрету  болып  отыр.  Оқулықтар  интегралданған  білім 
аймағында 
оқушылардың 
шығармашылығын 
дамытуға 
бағытталады. 
Оқулықтар оқушыны субъект ретінде ӛз бетінше әрекеттенуге қалыптастырады. 
Сондықтан аталмыш жҧмыста оқушылардың қабілетін ашу, шығармашылығын 
шыңдау,  шебер  сӛйлеуге  дағдыландыру,  пәнге  қызығушылығын  арттыру, 
іскерлігі мен белсенділігін қалыптастыру қарастырылады.  
Шығармашылық  тапсырмалар  –  оқушылардың  әлеуметтiк  кӛзқарасын 
қалыптастыратын,  iзденушiлiкке  баулитын,  жеңiлден  қиынға  қарай  сатылы 
ойланып  орындалатын  жҧмыстар  жҥйесi.  Шығармашылық  тапсырмалардың 
қҧрамында  жҧмбақтар,  сӛзжҧмбақтар,  суретпен  әңгімелер,  тест  тҥрлері, 

226
 
 
жағдаяттық  сҧрақтар,  логикалық  тапсырмалар  мен  ойын  тҥрлері  беріледі. 
Шығармашылық  жҧмыс  –  оқушылардың  ойлау  қабілетінен,  ақыл-ой  және  іс-
тәжірибесінен туындайтын оқу, тану әрекеті. «Шығармашылық» сӛзінің тӛркіні 
«шығару», «іздену», «ойлап табу» деген ҧғымдарды білдіреді. Шығармашылық 
тапсырмаларды  оқушының  қабілетіне,  пәнге  деген  сҥйіспеншілігіне 
байланысты  оқуға  қойылатын  талаптарды  басшылыққа  ала  отырып  жҥргізген 
жӛн.  
Шығармашылық  тапсырма  кез  келген  интерактивті  әдістің  негізін, 
мазмҧнын  қҧрайды.  Шығармашылық  тапсырмалар  (әсіресе  практикалық, 
оқушы ӛміріне жақын) оқушылардың қызығушылығын арттырады. Ӛзінің жеке 
тәжірибесіне, әріптесінің, досының тәжірибесіне сҥйене отырып, ӛз тарапынан 
белгісіз 
нәрсенің 
шешімін 
табу 
оқу 
ҥдерісіне 
қатысушылардың 
ынтымақтастығының,  қатынасының  іргетасын  қалауға  мҥмкіндік  береді. 
Шығармашылық  тапсырмаларды  таңдаудың  ӛзі  мҧғалім  ҥшін  шығармашылық 
тапсырма болып табылады.  
Шығармашылық тапсырмалардың белгілері мынандай:  
– жауаптың немесе шешімнің бір мағыналы болуы;  
– оқушы ҥшін пайдалы және оның ӛмірімен байланысты болуы;  
– оқушылардың қызығушылығын туғызатындай болуы;  
– оқыту мақсатына барынша қызмет етуі. 
Егер  оқушылар  шығармашылықпен  жҧмыс  істеуге  дағдыланбаған  болса, 
алдымен жеңіл, қарапайым жаттығулармен жҧмыс жасап, содан кейін біртіндеп 
жаттығуларды кҥрделендіруге болады. 
Қазіргі  қоғам  жеке адамнан прогрессивті  ойлай  алатын белсенді әрекетті, 
жан-жақты  болуды  талап  етеді.  Ӛйткені,  адамның  қоғамда  алатын  орны, 
қазіргісі,  болашағы  ҥнемі  толғандыратын  мәселелер  қатарына  жатады.  Бҧл 
қоғамның  дамуына  тікелей  байланысты.  Қазақстан  Республикасында  орта 
білімді  дамыту  тҧжырымдамасы  білім  беру  мекемелерінің  ең  негізгі  мақсаты: 
дҥниетанымдық,  қҧзырлық,  шығармашылық  деп  атап  кӛрсетеді.  Қоғамда 
«орындаушы»  адамнан  гӛрі  «шығармашылық»  адамға  деген  сҧраныстың  кӛп 
екендігін қазіргі ӛмір талабы дәлелдеп отыр. Бҧл мәселелер жайында жазылған 
ойлар,  тҧжырымдамалар,  кӛзқарастар,  еңбектер  баршылық.  Ежелден-ақ  ҧлы 
ойшылдарымыз  Жҥсіп  Баласағҧн,  Әл-Фараби,  ҧлы  Абайды  ерекше 
толғандырған. Сондықтан ҧлы ойшылдар ӛз еңбектерінде адамның жеке басын, 
қабілеттерін дамытуды ҥнемі кӛтеріп отырған. 
Шығармашылық  білім  деңгейі  -  бҧл  оқушылардың  ӛз  бетімен  іздену  іс-
әрекетінде  пайда  болатын  білімдер,  біліктіліктер.  Шығармашылық  деңгейдегі 
білімдерге  оқушылардың  бойында  ӛз  бетімен  шығармашылық  іс-әрекетін 
оятатын эвристикалық және зерттеу әдістері арқылы қол жеткізуге болады. Осы 
білім  деңгейін  қамтамасыз  ететін    ойлау  тәсілдері  де  шығармашылық  болып 
табылады:  оқушылар  жҧмыстың  тақырыбын  және  міндеттерін  айқындайды,  
болжамын  және  іздену  жоспарын  тҥзеді,ізденіс  зерттеу  іс-әрекетін  жҥзеге 
асырады.  Мінеки,  осылайша  ӛз  бетімен  шығармашылыққа  бейімделген 
оқушыларға  әр  тҥрлі  шығармашылық  тҥрлерін  мҧғалім  дҧрыс  таңдап,  тиімді 

227
 
 
сәтте  бере  білсе,  оқушылар  ӛздігінен  жҧмыс  жасай  отырып,  шыңдалып 
жетістікке жетуге ҧмтылады. 
Шығармашылықты  жетілдіру  –  ҥздіксіз  ҥрдіс.  Сыныпта  оқушыларды 
шығармашылыққа  баулып,  ҥйрету  ҥшін  қажетті  жағдайлардың  мазмҧнына 
тоқталсақ: 

 
Мҧғалім ең алдымен, сыныпта шығармашылық кӛңіл-кҥй тудыру ҥшін 
баланың  назарын  бір  нәрсеге  бағыттауы  керек.  Яғни  оқушылардың  назарын 
шығармашылық арнаға бҧру ҥшін ҥнемі шағармашалық тапсырма – міндеттер, 
жаттығу, ойын тҥрлерін ҧсынған жӛн; 

 
Әрбір  шығармашылық  тапсырманы  оқушыға  ҧсынудың  жолын,  әдіс-
тәсілін білу керек; 

 
Шығармашылық 
жаттығу 
ойын 
тапсырмалардың 
мазмҧны 
жеткіншектердің жас ерекшелігіне, қызығушылығына ҥйлесуі керек. 
Бҧл кездегі мҧғалімнің ең ҥлкен міндеті:  

 
шығармашылықпен жеке дара оқушы емес, сыныптың, мектептің бҥкіл 
балалары  ойлауы  ҥшін  жағдай,  мҥмкіндік  туғызу  керек.  Сыныпта,  ҧжымда 
ӛзара шығармашылық қарым-қатынас, шығармышылық ахуал орнату; 

 
шығармашылық  ҥшін  психологиялық  қауіпсіздік,  еркіндік,  ашықтық, 
бостандықты қамтамасыз ету. 

 
Оқушының  шығармашылықпен  айналысуына  мектепте,  сабақ  ҥстінде, 
ҥйде қолайлы жағдай туғызу; 

 
Шығармашылық бағытқа баланы жҥйелі, саналы тҥрде қалыптастырып 
отыру.  
Шығармашылықты тежейтін ҥш нәрсе:  
*Сәтсіздікке  ҧшыраймын,  қолымнан  еш  нәрсе  келмейді  деген  қорқыныш 
сезімі. 
*Ӛзіне-ӛзі  риза  болмаушылық  сезімі  (не  жазса  да  ӛзі  ҧнатпайды,  кейде 
ӛзін-ӛзі жек кӛріп кетеді). 
*Жалқаулық. Ондай жағдайда баланы қҧтқарудың жолдарын табу. 
Мҧғалім  оқушыны  шығармашылық  тҥрлеріне  ҥйретіп,  баулу  ҥшін 
кӛркемдік  ӛлшемдермен  ӛзі  де  қарулануы  керек.  Мҧғалім  оқушы 
шығармашылығын дамыту, бағыт-бағдар беру ісінде мыналарды ескеруі керек: 

 
шығармашылық тапсырмалырдың мазмҧн-тҥрін ойлап табу; 

 
шығармашылық міндеттерді оқушыға ҧсынудың әдіс-тәсілін меңгеру; 

 
кӛркемдік  шешім  табу,  оқиға  қҧру,  образ  жасау  ҥшін  кілт  боларлық 
жағдайларды тудыра білу; 

 
шығармашылық  процесті  фактілер  мен  мәліметтерге  педагогикалық, 
әдістемелік  тҧрғыдан  баға,  қорытынды  бере  білу,  теориялық,  практикалық 
тҧжырымдар жасау. 
Шығармашылыққа  деген  қажеттілік  кҥрделі  рухани  қажеттілік.  Әзірге  ол 
барлық  адамдарда  бірдей  деуге  болмайды.  Ал  қоғамда  болып  жатқан  жаңару 
процестері әр адамнан кҥнделікті шығармашылық қайтарымды талап етіп отыр. 
Шығармашылық  -  бҥкіл  болмыстың,  қозғалыстың,  дамудың,  бір  сӛзбен 
айтқанда тіршіліктің кӛзі, табиғат, қоғам қҧбылыстарында жеке адамның ақыл 

228
 
 
санысында,  іс-әрекетінде,  ішкі  жан  дҥниесінде  шығармашылықтың  табиғи 
процестері  ҥздіксіз  жҥріп  жатады.  Бҧл  процесс  белгілі  бір  жҥйемен  дамиды. 
Ішкі  шығармашылық  процестері  табиғат  ӛзі  басқарады.  Ал  сыртқы 
факторларды  басқару,  реттеу  жеке  адамның  ой  –санасына,  айналысатын  ісіне 
байланысты. 
Адамның  шығармашылыққа  деген  жанданысы,  оның  ӛз  жекелігін,  ӛз 
қабілеттерін іске асыруға деген жолын ашады. Шығармашылықтың мәнін аша 
отырып, оның әрекетін ҧғымымен тығыз байланысты екенін анықтауға болады. 
Шығармашылық  және  әрекет  диалектикалық  біртҧтастықты  қҧрайды.  Әрекет 
шығармашылық 
тудырып, 
оны 
нақты 
болмысқа 
айналдырса, 
ол 
шығармашылық  әрекетті  реттейді,  оның  амалдарын  тиімділігін  анықтайды. 
Шығармашылық  әрекеті  оқушылардың  бейімін,  қызығушылығын  дамытуды, 
олардың  шығармашылық  кҥшін  дамытуды,  олардың  шығармашылық  кҥшін 
жетілдіруді кӛздейді.  

жүктеу/скачать 7,69 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: