Актуальные проблемы образования и науки в XXI веке

XXI Ғ АСЫРДАҒ Ы БІЛІМ ЖӘНЕ Ғ ЫЛЫМНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ                                                                                    
АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ В XXI  ВЕКЕ
 
 
 
Қ
оғам дамуында білім берудің ең маңызды мәселе екендігі баршаға аян. 
Сапалы  білім  беріп,  жан-жақты,  өмір  сүруге  бейім,  ой-тұлғасы  дамыған, 
адамгершілігі  жоғары,  бәсекеге  қабілетті  ұрпақ  тәрбиелеу  мұғалімдердің 
алдында тұрған негізгі міндет. Сондықтан жас ұрпаққа, жас буынға жаңаша 
білім 
беру 
жолында 
түбегейлі 
ө
згерістер 
жүріп 
жатыр. 
  
            Елбасы  халыққа  арнаған  бір  Жолдауында  тілдердің  үш  тұғырлығы 
жайында  сөз  қозғаған  еді.  Әрбір  қазақстандық  мемлекеттік  тіл  саналатын 
қ
азақ тіліне қоса, орыс және ағылшын тілін білуі керек. Осы үш тұғырлы тіл 
саясаты  жаһандану  жағдайындағы  қажеттіліктен  туған  қадам  екендігі 
айдан анық.  
            Орыс тілді сыныптарда қазақ тілі пәнінің жалпы мәдени құндылығын 
дәріптеу,  мемлекеттік  тілді  құрметтеу  мақсатымен  өтілетін  әр 
сабақтың  маңызы  зор  екені  белгілі.  Кембридж  тәсілі  бойынша  оқыту 
курстарында  үйренген  оқытудағы  жаңа  тәсілдерді  әр  сабақта  қолдану  әр 
мұғалім  үшін  үлкен  міндет.  Себебі,  оқушылардың  сыни  тұрғыдан  ойлау 
қ
абілетін  арттыру,  өзін-өзі  бағалауды  үйрету,  АТҚ  пайдалану  арқылы 
ө
тетін сабақтар нәтижелі болмақ. 
Сыни  тұрғыдан  ойлау  дағдылары  ерте  заманнан  қазіргі  заманғы 
зерттеулерге  дейін  қолданылады.  Сыни  тұрғыдан  ойлау  –  оқыту  мен  оқу 
ү
шін  маңызды,  басты  түсінік.  Сыни тұрғыдан  ойлау  модулі  мұғалімнің де, 
оқушының  да    сыни  тұрғыдан  ойлауды  дамытуды  саналы  және  оймен 
қ
абылдауын  көздейді.  «Сын  тұрғысынан  ойлау  арқылы  оқушылардың 
белсенділігін  арттыру»  деген  тақырыппен  жұмыс  жүргізуде  оқушылардың 
сыни тұрғысынан ойлауын дамытуға әсер етеді деген оймен осы тақырыпты 
таңдадым.  
 
Негізгі  мақсатым:  оқушылардың  білімін  қандай  да  бір  ақпаратты 
тиімді  игеріп,  сыни  тұрғыдан  ойлау  әдістері  арқылы  таным,  ойлау 
қ
абілеттерін  дамыту,белсенділігін  арттыру,  алған  білімдерін  сыныптан 
тыс жерлерде қолдана білуге үйрету. Сыни ойлаудың әдіс-тәсілдерін тиімді 
қ
олдану арқылы оқушының нені білетінін, нені меңгеретінін, нені меңгергенін 
бәлуге  болады.  Соның  нәтижесінде  оларда  бәсекелестік  пайда  болып, 
жанындағы  оқушыдан  қалып  қалмау  үшін  сабаққа  дайындалу  ынтасы  арта 
түседі. 
 
Мектептегі 
мұғалімдердің 
жаңа 
тәсілдермен 
жұмыс 
жүргізуі,оқушылардың  оқуға  деген  қызығушылығының  артуы  үшін  –  сыни 
ойлау әдістерін қолдану – мектеп тұрғысында маңызды болып табылады. 
 
Оқушылардың сыни тұрғыдан ойлауының негізгі ерекшеліктері : 

 
Ұ
тқырлық:  ең  жақсы  түсініктемені  табуға  ұмтылу;  үзілді-кесілді 
жауаптарды іздеудің орнына сұрақтар қою; дәлелдерді талап етіп, кез 
келген  дәлелді  есепке  алып  отыру;  эмоцияға  емес  себепке  негізделу 

XXI Ғ АСЫРДАҒ Ы БІЛІМ ЖӘНЕ Ғ ЫЛЫМНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ                                                                                    
АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ В XXI  ВЕКЕ
 
 
(бірақ төменде айтылатын өзін-өзі тануға қатысты эмоция да болуы 
ықтимал) 

 
Сыңар  жақтылықтың  болмауы:  барлық  қорытындыларды  бағалау; 
болжамды  көзқарастар  мен  мүмкіндіктердің  барлығын  қарастыру; 
баламалы интерпретацияларға ашық болуға ұмтылу. 

 
Пайым: дәлелдердің деңгейі мен маңызын мойындау; балама жорамалдар 
мен  мүмкіндіктердің  орынды  екендігін  немесе  артықшылығын 
мойындау. 

 
Тәртіп:  тиянақты,  нақты  және  жан-жақты  болу  (барлық  дәлелдерді 
есепке алып, барлық көзқарастарға көңіл бөлу) 

 
Ө
зіндік сана-сезім: өзіміздің эмоциямыз бен көзқарасымыздың, сеніміміз 
бен болжамдарымыздың субъективті екенін сезіну. 
Жалпы  сыни  тұрғыдан  ойлайтын  оқушылар  белсенді  болады,  олар 
сұрақ қойып,  
дәлелдерді  талдайды,  мағынаны  анықтау үшін саналы  түрде стратегиялар 
қ
олданады;  ауызша,  жазбаша,  көзбен  шолу  дәлелдеріне  сенімсіздікпен  қарай 
отырып, ештеңеге сенбейді, мұндай адамдар жаңашыл идеялар мен келешекке 
ашық болады.  
 
Блум  таксономиясына  негізделген  сабақтардың  көпшілігі  ойлау  түрі 
бойынша  ретімен  қойылған  сұрақтарға  жауап  алу  деңгейі  тиісті  дәрежеде 
болады.  Мысалы  алтыншы  сыныпта  өткен  «Сын  есімді  қайталау» 
тақырыбында өткен сабақта ойлаудың «білу» деңгейінде үш ашық сұрақ, екі 
жабық сұрақ қойып, ашық сұрақтың екеуіне тиісті дәрежеде біреуіне төмен 
дәрежеде,  екі  жабық  сұраққа  жоғарғы  деңгейде  жауап  алынды.  «Түсіну» 
деңгейінде  «сын  есім  қалай  жасалады?»  «сын  есім  сұрақтары  қандай?» 
сияқты сұрақтар қойып, үш ашық сұрақ, үш жабық сұраққа тиісті дәрежеде 
ойлау  түрінің  болғанын  көрсететін  жауап  алынды.  «Сын  есім  туралы  не 
білесің?», «Білу» деңгейінде берілген бұл сұраққа Анастасия: «заттың сынын 
білдіретін  сөздерді  сын  есім  деп  атаймыз»,  Руслан  «сын  есім  сөйлем 
мүшесінде  анықтауыш  қызметін»  атқарады,    Алина  «сын  есімге  қандай? 
қ
ай? деген сұрақтар қойылады» деп жауап берді. Бұл модуль оқушылардың да, 
мұғалімдердің  де  сыни  тұрғыдан  ойлауды  дамытуды  саналы  және  оймен 
қ
абылдауын  көздейді.  Сыныптағы  қарым-қатынаста  кезінде  диалог  арқылы 
да  сыни  тұрғыдан  ойлауға  болады.  Қолдануға  болатын  әдістер  ретінде 
«Зерттеушілік  әңгіме»  немесе  «дәйектеу»  және  «диалогтік  оқыту»  мен 
«қолдау» көрсетілген. 
Сыни  ойлау  әдістерін  қолданған  сабақтың  құрылымы  мына  сатылардан 
тұрады: 
1.
 
Қ
ызығушылықты  ояту  сатысы-  уәждендіру-оқушыларды  қалай 
қ
ызықтыру керек? -деген сұраққа жауап ретінде қарауға болады. 

XXI Ғ АСЫРДАҒ Ы БІЛІМ ЖӘНЕ Ғ ЫЛЫМНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ                                                                                    
АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ В XXI  ВЕКЕ
 
 
2.
 
Мағынаны  тани  білу  сатысы  оқушылардың  білімін  қалыптастыру 
деңгейі  болып  табылады,  оны  зерттеу,  талдау,  жауап  табу  үшін 
жеткілікті материал болуы керек.  
3.
 
Ой  толғаныс  сатысында  жаңа  алынған  білімді  айқындайтын  және 
ұ
штайтын  деңгейде  оқушының  шешім  қабылдай  алатын  үмкіндігі 
болуы керек.  
«Сыни тұрғыдан ойлауды дамыту әдістерін тиімді қолдану оқу сапасын 
жақсарта ала ма?» Мен бұл сұраққа жауап беру үшін мектептегі тәжірибе 
кезінде  пәндерден  сабақ  беретін  мұғалімдермен  бірлесе  отырып  зерттеу 
жұмысын  жүргіздім.  Мен  нені  зерттедім?  Оқушының  жеке  тұлға  болып 
қ
алыптасуын, 
сабақтағы 
іс-әрекетін, 
сыни 
тұрғыдан 
ойлауын. 
Оқушылардың  жұмысын  зерделеу  кезінде  мұғалімдермен  талқылау,  олардың 
қ
орытындыларын қарастыру және қайта қарау арқылы балаларды оқытудың 
жеке  үдерістерін,  соның  ішінде  бағалау,  түсіндіру  және  метатанымды 
түсінуге  көмек  береді.  Ең  жақсы  білім  беру  мүмкіндіктерімен  қамтамасыз 
ете отырып, жоғарғы сапалы білімді үнемі және білім беру жүйесінің барлық 
бағыттарында ұсынады. 
 
Сыни  тұрғыдан  ойлау  әдіс-тәсілдерін  қолданған  сабақтардың 
ерекшелігі  дәстүрлі  сабақтың  айырмашылығы  меңгерілетін  мәтіндегі 
мазмұн  мен  ақпаратқа  байланысты  сабақты  басқа  қырынан,  қалай 
құ
ралатынын  айқындауда.  10  сыныпта  әдебиет  сабағында  диалог  арқылы 
оқытып,  8  сыныптағы  биология  сабағында  постер  жасап  өткізген 
сабақтарда  оқушылардың  еркін,  тиянақты  жауап  бергенін,  өз  бетімен 
жұмыс  жасағанын,  топ  жетекшісінің  бағалауын,  өзара  бағалауын  аңғаруға 
ә
бден болады. 
 
Көрсеткен  нәтиже:  оқушының  оқуға  қызығушылығы  артты,  іскерлік 
дағдысы,  ойлау  белсенділігі,  тапқырлығы,  өзіне  деген  сенімі,  еркін  жазуы, 
ө
ткенді еске түсіруі, есінде сақтуы қалыптасқаны байқалады. 
Ә
деттегі оқыту іс-тәжірибесінде оқушыны жеке тұлға ретінде алып,  жан-
жақты  дамуын  зерттеу,  бағалау  жүйесіне  өзгерту  енгізу,  сыни  ойлауды, 
оқыту  мен  оқудың  жаңа  тәсілдерін  енгізу  әр  мұғалімнің  жетістігі  деп 
санаймын. Сын тұрғысынан ойлау негізінен оқушыға: 
• 
Сенімділікпен  жұмыс  жасауға  және  өз  ойының,пікірінің  мәнділігін 
түсінуге 
• 
Бар ынтасымен оқуға 
• 
Пікірлерді тыңдап,оларға ілтипатпен қарауға 
• 
Бел байлауға баруға (нар тәуекел) мүмкіндік береді 
Тақырып туралы ойды ортаға салып, басқалардың пікірін  естімесе, ой 
тазармайды және шыңдалмайды. Пікірлер, ойлар достықпен ортаға салса, ой 
алмасса ғанатолығынан шыңдалады. Егер сыныпта енжар, үнсіз оқушы болса 
ешқандай сын тұрғысынан ойлай алмайды.Сондықтан әрбір оқушыны нұсқау 
беру арқылы жұмыс жасатуға ынталандыру керек. 

XXI Ғ АСЫРДАҒ Ы БІЛІМ ЖӘНЕ Ғ ЫЛЫМНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ                                                                                    
АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ В XXI  ВЕКЕ
 
 
Сын  тұрғысынан  ойлау  –  оқу  мен  жазуды  дамыту  бағдарламасы. 
Оқушыны  мұғаліммен,  сыныптастарымен  еркін  сөйлесуге,  пікір 
таластыруға,  бір-бірінің  ойын  тыңдауға,  құрметтеуге,  өзекті  мәселені 
шешу жолдарын іздей отырып, қиындықты жеңуге баулитын бағдарлама. 
Тәуелсіз елдің тірегі – білімді ұрпақ, өркениет біткеннің өзегі – білім, 
ғ
ылым, тәрбие дейтін болсақ, осының барлығының бастауы – мектепте, ал 
мектептің  тірегі  де,  жүрегі  де,  білімнің  тұтқасы  да  –  мұғалім.  Қазіргі 
жаһандану дәуірінде мұғалім бәсекелестікке лайықты тұлға тәрбиелеу үшін 
заман  ағымына  сай  білім  беру  мазмұнын  жаңаша  құру  қажет.  Ол  үшін 
мұғалім өз білім-білігін, оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыруы 
және жаңа педагогикалық технологияны меңгеруі тиіс. 
 
Пайдаланылған әдебиеттер: 
1.Мұғалімге  арналған  нұсқаулық  «Назарбаев  Зияткерлік  мектебі» 
ДББҰ, 2012 
2.Қуанышбаева  А.Жаңа  технологиялық  әдіс-тәсілдерді  пайдалану.А: 
Қ
азақ  тілі:  Әдістеме.  Республикалық  ғылыми-әдістемелік  журнал, 
№2,2004. 47 б. 
3.Оралбаева  Н.      Жақсылықова  Қ.      Орыс  тіліндегі  мектептерде  қазақ 
тілін оқыту әдістемесі,  А: 1996  жыл. 
 
Интернет –ресурстар 
http: //www.scool-litra.ru 
http://kk.wikidepia.org/wiki/kazak_tili 
http://bilimdiler.kz/kazak_ tili/18769-tilimdi-tertndetem_desen//htm/ 
 
ФОРМИРОВАНИЕ ТОЛЕРАНТНОСТИ ОДНА ИЗ ОСНОВНЫХ 
НАПРАВЛЕНИЙ В ВОСПИТАТЕЛЬНОЙ РАБОТЕ 
 
Г.А. НУРМАГАМБЕТОВА 
Республика Казахстан 
 
Түйін 
Бүгінгі таңда, Қазақстан Республикасы білім беруде толерантылықты 
тәрбиелеуге  баса  назар  аударады.  Бұл  мақалада  толерантты  тұлғаны 
қ
алыптастыруға әр түрлі жолдар қарастырылған. Өсіп келе жатқан ұрпаққа 
толерантылықты  тәрбиелеу  мәселесін  қарастыру  мен  шешу  жолдарын 
педагог – гуманист В.А. Сухомлинскийдің көз қарасы көрсетілген. Сонымен 
қ
атар  автор  осы  тақырыпты  ашатын,  балалардың  жастарына  сай 
ө
ткізілген  тәрбие  сағаттары  мен  олардың  мазмұндары  көрсетілген. 
Мұғалімнің  педагогикалық  қызметінің  негізінде  жанды  мағына  және  тірі 
сөзге  негізделген  жанды  қарым  –  қатынас  болу  керек,  ол  толерантылыққа 

XXI Ғ АСЫРДАҒ Ы БІЛІМ ЖӘНЕ Ғ ЫЛЫМНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ                                                                                    
АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ В XXI  ВЕКЕ
 
 
ғ
ана  жол  болмай,  толерантылық  қарым  –  қатынас  пен  бір  –  бірін 
түсіністікке апаратын жол болады. 
 
Аннотация 
Сегодня  особое  внимание  в  образовании  Республики  Казахстана 
уделяется  воспитанию  толерантности.  В  данной  статье  рассмотрены 
подходы  в  формированию  толерантной  личности.  Приведены  примеры 
отношения педагога-гуманиста В.А. Сухомлинского к проблеме воспитания 
толерантности  среди  подрастающего  поколения  и  принципы  решения 
данной проблемы. Также автором приведены примеры воспитательных часов 
и  их  содержание  в  зависимости  от  возраста.  В  основе  педагогической 
деятельности учителя должен быть живой смысл и живое общение на основе 
живого слова, живого понятия, что, в свою очередь, важно не само по себе, а 
как путь не просто к толерантности, пониманию, а путь к толерантному 
взаимодействию, пониманию взаимному. 
 
         Казахстанскому  обществу  удалось  избежать  открытых  вооруженных 
противостояний  и  сохранить  политическую  стабильность  благодаря 
продуманной  политике  руководства  страны,  правильно  определившего 
основные  цели  и  выбор  соответствующих  стратегий,  среди  которых 
национальная  безопасность,  внутриполитическая  стабильность  и 
консолидация  общества  выделены  в  Стратегии  «Казахстан  –  2030»  как 
долгосрочные  приоритеты  развития  суверенного  Казахстана.  Однако,  по 
словам  Президента  Н.А. Назарбаева,  «…до  сильной  стабильности,  а  тем 
более  консолидации  и  единства  ещё  далеко,  и  предстоит  большая  работа, 
чтобы все мы чувствовали себя единой семьёй, знали свои цели и двигались к 
ним согласованно»  
Сегодня  особое  внимание  в  образовании  Республики  Казахстана  уделяется 
воспитанию  толерантности.  В  настоящее  время  все  большее 
распространение  в  детской  среде  получают  недоброжелательность, 
озлобленность, 
агрессивность. 
Причин 
этому 
много. 
Взаимная 
нетерпимость и культурный эгоизм через средства массовой информации, 
социальное  окружение  детей,  неблагополучные  семьи  и  т.д.  Поэтому 
активизируется  процесс  поиска  эффективных  механизмов  в  воспитании 
детей  в  духе  толерантности.  "Так  давайте  учиться  толерантности  в 
школах и других сообществах, дома и на работе, а самое главное - постигать 
ее  суть  умом  и  сердцем",  -  призывает  Генеральный  директор  ЮНЕСКО 
Федерико Майор. 
Таким  образом, актуальность  проблемы налицо  -  ведь  сегодня  на 
первый  план  выдвигаются  ценности  и  принципы,  необходимые  для  общего 
выживания  и  свободного  развития  (этику  и  стратегию  ненасилия,  идею 
терпимости  к  чужим  и  чуждым  позициям,  ценностям,  культурам, 

XXI Ғ АСЫРДАҒ Ы БІЛІМ ЖӘНЕ Ғ ЫЛЫМНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ                                                                                    
АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ В XXI  ВЕКЕ
 
 
религиям,  идею  диалога  и  взаимопонимания,  поиска  взаимоприемлемых 
компромиссов и т.п.). 
Проблема  воспитания  и  обучения  всегда  являлась  актуальной  темой 
для  обсуждения,  она  и  сейчас  находится  в  центре  внимания  педагогов-
новаторов.  Педагогика,  как  и  всякая  наука,  преследует  свой  идеал  -  идеал 
человеческой  личности,  отраженный  в  гуманизме.  К  проблеме  гуманизма 
обращались  многие  известные  педагоги,  например,  такие  как  Ж.Ж.  Руссо, 
Песталоцци, Дистервег, Оуэн, Л.Н. Толстой, К.Д. Ушинский. Очень близко 
к  этому  идеалу  приблизился  педагог-гуманист  В.А.Сухомлинский. 
В  трудах  В.А.  Сухомлинского  четко  прослеживается  линия  гуманных 
отношений. Он писал: "глубоко ошибаются те, кто видит гуманность 
в  ровном,  сдержанном  тоне  учителя,  подкрашивающего  при  этом 
свои  поучения  сиропом  доброты.  Доброта  -  это  не  тон  и  не 
специально  подобранные  слова.  Подлинный  воспитатель  -  всегда 
человек широкого эмоционального диапазона, он глубоко переживает 
и  радость,  и  огорчение,  и  тревогу,  и  возмущение.  Если  дети 
чувствуют  в  этих  человеческих  страстях  своего  наставника 
правдивость - это и есть настоящая доброта". 
Необходимость  проявления  гуманности  как  основы  личности 
воспитателя,  учителя  прослеживается  и  в  работах  современных 
исследователей-педагогов. Вслед за В.А. Сухомлинским мы полагаем, что для 
полноценного  воспитания  ребенка  недостаточно  простого  проявления 
учтивости  и  сдержанности,  учителю  нужно  проникнуть  в  самую  глубь 
детской психологии, прочувствовать, оценить по достоинству каждый его 
поступок.  
Знакомясь  с  трудами  В.А.  Сухомлинского,  мы  выявляем,  что  он 
критично подходил к системе поощрения и наказания. Педагог считал, что 
при  оценивании  учащегося  стоит  опираться  на  положительные,  сильные 
стороны  его  личности.  Потому  как  упор  на  отрицательных  сторонах 
личности  учащегося  и  следующая  за  ней  отрицательная  оценка  его 
интеллектуальных  способностей  может  оказать  негативное  влияние  на 
формирование  и  развитие  личности,  его  адаптацию  в  период  вхождения  в 
новую социальную ситуацию развития.  
Для В.А. 
Сухомлинского идея 
воспитания 
толерантности 
заключается  в  воспитании  способности  «...  быть  терпимым  к  мелким 
недостаткам  людей,  если  эти  недостатки  не  представляют  собой 
общественной  опасности,  а  затрагивают  лишь  ...  собственные  интересы». 
Он также отмечал: « Если бы мера требовательности каждой личности к 
другим людям определялась этим мудрым правилом, если бы каждый умел не 
только требовать, но и не замечать, снисходить, извинять, прощать, жить 
было бы легче — и каждому из нас, и обществу в целом. Большая беда в том, 
что  мера  требовательности  к  другим  у  многих  людей  совершенно  не  та, 

XXI Ғ АСЫРДАҒ Ы БІЛІМ ЖӘНЕ Ғ ЫЛЫМНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ                                                                                    
АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ В XXI  ВЕКЕ
 
 
что  мера  требовательности  к  себе,  —  отсюда  столкновения,  конфликты, 
семейные трагедии, «несходство характеров»; отсюда обездоленные дети».  
Дети, на практике познающие, что такое уважение и терпимость по 
отношению к другим получают основы, необходимые для созидания мира и 
развития  сообщества.  Действия,  предпринятые  ими  для  служения 
сообществу  семьи,  класса,  школы,  укрепляют  их  знания  и  делают 
возможным  создание  общества  взаимного  согласия,  где  живут  в  радости  и 
гармонии.  Разрабатывая  систему  воспитательной  работы,  где  главным 
направлением  является  толерантность,  мы  придерживаемся  идеи 
Сухомлинского  и  современных  принципов,  которые  помогают  нам 
построить  процесс  взаимодействия  с  воспитанниками  и  их  родителями 
лучше  и  результативнее.  К  числу  этих принципов следует,  прежде  всего, 
отнести: 
отказ от насилия как неприемлемого средства приобщения человека 
к  какой-либо  идее.  Добровольность  выбора,  «свобода  совести»,  акцент  на 
искренности убеждений.  
умение  принудить  себя,  не  принуждая  других.  Страх  и 
принуждение  извне  не  способствуют  формированию  терпимости,  хотя  в 
качестве 
воспитательного 
фактора 
в 
определенный 
момент 
дисциплинируют людей, при этом формируя определенные нравы;  
толерантность, 
в 
европейском 
понимании, 
задает 
пример «законопослушания»,  подчинения  законам,  традициям  и 
обычаям. Подчинение законам, а не воле большинства или одной личности, 
представляется 
важным 
фактором 
общественного 
развития;  
принятие  ДРУГОГО,  который  может  отличаться  по  разным 
признакам —  национальным,  расовым,  культурным,  религиозным  и  т.д. 
Формирование взаимоотношений согласно «золотому» правилу: «Поступай 
по  отношению  к  другим  так,  как  ты  хотел  бы,  чтобы  они  поступали  по 
отношению к тебе».  
Поэтому в системе воспитательных часов и коллективно-творческих 
дел, которые мы разрабатываем, воспитывает терпимость по отношению к 
людям, позволяет учащимся успешно адаптироваться не только к жизни  в 
школе, но и за ее пределами. 
С  началом  учебного  года  мною  были  проведены  в  качестве  примера 
следующие 
воспитательные 
часы 
в 
7-8 
классов: 
Воспитательный  час  «Что  такое  толерантность».  Цель:  формирование 
уважительного  отношения  к  другим  людям,  признание  различий  и 
индивидуальности  каждого.  На  данном  занятии  обсуждались  такие 
понятия,  как  мир,  дружба,  сострадание,  понимание,  любовь,  уважение. 
Рассматривали  различные  ситуации  (как  бы  учащиеся  поступили  в  том, 
или  ином  случае).  Был  просмотрен  фрагмент  мультфильма  «Голубой 
щенок»,  после  чего  ребятам  были  даны  вопросы  для  обсуждения.  Итогом 

XXI Ғ АСЫРДАҒ Ы БІЛІМ ЖӘНЕ Ғ ЫЛЫМНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ                                                                                    
АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ В XXI  ВЕКЕ
 
 
стала  творческая  работа  «Дерево  толерантности».  Учащиеся  на  листьях 
этого дерева написали, что нужно сделать для того, чтобы в школе царила 
дружная, миролюбивая обстановка.  
Воспитательный  час  в  9-10  классе  «На  планете  толерантность».  Цель: 
дать понятие толерантной и интолерантной личности, дать подросткам 
возможность  оценить  степень  своей  толерантности.  На  данном  занятии 
был дан теоретический материал, на доске были выписаны основные черты 
толерантности. После чего ребятам было дано задание: выписать из этого 
списка  те  качества,  которые  имеются  у  них.  Потом  воспитатель  провел 
упражнение  «Волшебная  лавка».  В  роли  товара  участвуют  качества 
толерантной личности. Ученик приходит в лавку и просит «продать» ему, 
например, терпение. Продавец (воспитатель) выясняет, сколько и зачем ему 
нужно  и  в  каких  случаях  он  хочет  быть  терпеливым.  В  качестве  платы 
продавец  просит  что-то  взамен,  например,  тот  может  расплатиться 
чувством юмора, которого у него в избытке. 
Можно  предложить  следующую  последовательность  мероприятий, 
направленных на воспитание толерантности: 
 
 Воспитание  эмпатии,  сочувствия,  сопереживания    посредством 
вовлечения учащихся в открытое детское движение «Муравьиное братство» 
Обучение  учащихся  пониманию  друг  друга,  умению    признавать  точку 
зрения  другого,  умению  выходить  из  конфликтной  ситуации,  раскрытие 
интереса  к  другим  народам,  нациям  посредством  музейной  педагогики, 
педагогики  поддержки  «Островок  общения»,  работы  учащихся  по 
сохранению  школьных  традиций  («Министерство  школьных  традиций», 
«Триумфальная арка») 
 
Формирование активной жизненной позиции, развитие способности 
жить в мире разных людей и идей, знание  прав и свобод  и признание права 
другого  человека  на  такие  же  права    посредством  самостоятельной, 
индивидуальной и групповой работы учащихся («Клуб старшеклассников»). 
В  средних  классах  рекомендуется  использовать  интерактивные  методы 
обучения  это модель открытого обсуждения, развивающая в детях умение 
спорить, дискутировать и решать конфликты мирным путем. 
 
Интерактивное обучение - обучение, погруженное в процесс общения, 
основанное  на  учебно-воспитательном  взаимодействии  ученика  с  другими 
учащимися  и  педагогами,  педагогами  и  родителями,  учащимися  и 
родителями (в зависимости от того, кто включен в работу). 
Цели методики 
 
-  развитие  эмпатических  способностей  у  педагогов,  детей  и 
родителей; 
воспитание терпимости к инакомыслию; 
 
-  развитие  коммуникативных  способностей  как  основного  признака 
личности, обладающей толерантным сознанием; 

XXI Ғ АСЫРДАҒ Ы БІЛІМ ЖӘНЕ Ғ ЫЛЫМНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ                                                                                    
АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ В XXI  ВЕКЕ
 
 
 
-  воспитание  у  детей  среднего  школьного  возраста  неприятия  к 
проявлению жестокости, насилия к природе, людям, ко всему окружающему 
миру. 
 
Цель  урока-тренинга  состоит  в  том,  чтобы  создать  участникам 
(учащимся)  условия  для  полноценного  общения;  смоделировать  такие 
ситуации, в которых: 
 
-  снимается  страх  перед  самостоятельным  высказыванием;  - 
развивается 
готовность принять и оказать помощь в нужной ситуации; 
 
-  развивается  навык  анализировать  свои  поступки  и  происходящие 
события, осознавать свое отношение к миру; 
 
- формируется умение ценить свою и чужую работу; 
 
-  закрепляется  чувство  радости  от  совместного  труда  и 
творчества. 
 
Занятия  строятся  таким  образом,  что  каждый  участник 
"проживает"  различные  ситуации,  определяет  свои  способности  к 
лидерству,  к  поддержке,  к  творчеству,  к  признанию  заслуг  другого,  к 
убеждению,  к  умению  отстаивать  свою  позицию,  а  также  понимать  и 
принимать  другого  и  т.д.  Так,  каждый  узнает  себя  как  партнера  по 
общению,  открывает  в  себе  самые  разнообразные  стороны  личности:  те, 
которые  помогают  установить  контакт  и  те,  которые  мешают  этому. 
Занятия  строятся  в  игровой  форме.  К  такому  виду  работы  оказываются 
готовы участники и руководитель, которые более свободно чувствуют себя 
в  условно-импровизационной  ситуации,  где  общение  строится  по 
предложенным 
блокам: 
информационному, 
интерактивному, 
перцептивному.  В  каждой  предложенной  ситуации  как  обязательные 
элементы  присутствуют  все  стороны  общения.  Блочная  структура 
тренинга  -  информация-взаимодействие-восприятие  –  позволяет 
последовательно  выработать  у  каждого  участника  умение  находить  свое 
место в групповом решении, при необходимости брать на себя лидирующую 
роль,  адекватно  оценивать  ситуацию,  оказывать  помощь  и  поддержку 
остальным  членам  группы.  Перцептивная  сторона  общения  построена  на 
формировании  образа  другого  человека.  Это  достигается  умением  понять 
через  внешние  действия  человека его  внутренний  мир,  его  психологические 
особенности,  которые  так  причудливо  отражаются  в  поведении.  Игры  на 
восприятие и взаимопонимание помогают не только узнать что-то новое о 
людях,  окружающих  нас,  но  и  понять  их  позицию,  открыть  для  себя 
некоторые  причины  их  поведения.  В  задачи  игр  этого  блока  входит: 
развивать 
уважение 
и 
самоуважение, 
преодолевать 
внутреннее 
беспокойство,  учиться  поддерживать  друг  друга,  уметь  доверять  и 
доверяться, преуспевать без соперничества, верить, что все это необходимо 
и  в  школе.  Обучение  через  общение  основано  на  умении  принять  чужую 

XXI Ғ АСЫРДАҒ Ы БІЛІМ ЖӘНЕ Ғ ЫЛЫМНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ                                                                                    
АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ В XXI  ВЕКЕ
 
 
точку  зрения  и  поддержке;  атмосфере,  способствующей  честности  и 
открытости;  на  поощрении  и  руководстве;  на  полном  согласии  и  доверии 
учеников.  Учитель  и  ученик  –  часть  одной  команды,  они  работают  над 
достижением общей цели. 
 
В  старших  классах  можно  предложить  следующую  методику 
воспитания толерантности: 
1. Слово педагога о толерантности 
Игра "Ассоциации" (терпение; терпимость). 
Обсуждение  ассоциативных  понятий:  сходство  и  различия  –  определение 
понятий "Терпение, терпимость, толерантность". 
2.  Способы  воспитания  терпимости  (толерантности);  развитие 
восприимчивости  ко  всему  новому,  необычному.  Воспитание  способности 
видеть Другого  
Игра "Смотрящий и видящий" . 
Обсуждение поведенческих характеристик, этических умений "видеть 
Другого". Тест "Изменить себя или другого". 
Причины 
конфликтности 
людей 
(нетерпимости). 
Упражнение 
"Эгоцентрик". 
Упражнение "Дружеский шарж". 
Способность "не видеть", "не замечать". 
Игра "Почта комплиментов". 
Рефлексия. 
3. Воспитание способности "слышать Другого". 
Упражнение "психология восприятия информации". 
Упражнение "Поза и интонация". 
 Упражнение "Заговори, чтобы я увидел". 
 Рефлексия. 
4. Воспитание способности "принимать Другого". 
 Игра-эксперимент "Ракурс. Аспект. Позиция". 
Упражнение "А не странен ли кто?". "Что такое патагенное мышление?" 
Упражнение "Аттракция". 
 Рефлексия. 
 
 Мероприятия,  в  которых  принимают  участие  родители,  служат 
хорошим примером взаимодействия двух самых важных факторов в жизни 
ребенка  школы  и  семьи,  объединивших  свои  усилия  в  учебном  процессе, 
направленном  на  воспитание  открытого,  непредвзятого  отношения  к 
человеческому многообразию. 
 
Путь  к  толерантности  –  это  серьезный  эмоциональный, 
интеллектуальный  труд  и  психическое  напряжение,  ибо  оно  возможно 
только на основе изменения самого себя, своих стереотипов, своего сознания. 
В основе педагогической деятельности учителя должен быть живой смысл и 
живое общение на основе живого слова, живого понятия, что, в свою очередь, 

XXI Ғ АСЫРДАҒ Ы БІЛІМ ЖӘНЕ Ғ ЫЛЫМНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ                                                                                    
АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ В XXI  ВЕКЕ
 
 
важно не само по себе, а как путь не просто к толерантности, пониманию, а 
путь к толерантному взаимодействию, пониманию взаимному. 
 
Список литературы: 
1.      Асмолов А. Историческая культура и педагогика толерантности // 
Мемориал. 2001., №24, с.61-63. 
2.       Семина Л.И. Учимся диалогу. Толерантность: объединения и усилия. // 
Семья и школа. 2001. №№11-12, с. 36-40. 
3.      Степанов П. Как воспитать толерантность? // Народное образование. 
, 2002 № 1. 
4.Родионов В.П., Ступицкая М.А., Кардашина О.В. Я и другие.      Тренинг 
социальных навыков. Ярославль, Академия развития, 2001.    
5.Бетти Э. Толерантность - дорога к миру. М., 2001.    
6.Степанов П. Как воспитать толерантность? // Народное      образование, 
2001, №  9; 2002, №  9.    
 
ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ БЕЛСЕНДІЛІГІН 
Қ
АЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗЕҢДЕГІ МҮМКІНДІКТЕРІ 
 
Зоя Абилхалыковна ОСПАНОВА 
№55 Жалпы орта білім беретін мектеп, 
қ
азақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі, 
Қ
азақстан Республикасы 
 
Түйін 
Оқушылардың  танымдық  белсенділігін  қалыптастырудың  қазіргі 
кезеңдегі мүмкіндіктері туралы жазылған. Жекелеп оқыту, ұжымдық оқыту, 
жекелеп-ұжымдық жұмыстардың  оқушы  белсенділігін  арттырудағы  ықпалы 
туралы  айтылған.  Тапсырма  күрделенген  сайын,  бала  оны  соғұрлым  дұрыс 
шешуге  тырысатыны  анықталды.  Оқушы  дамуындағы  қажетті  фактор 
болып  табылатыны  –  баланың  белсенділігі.  Белсенділік    -  іс-әрекет  арқылы 
дамиды.  
 
Аннотация 
Написано  о  возможности  формирования  позновательной  активными 
студентов  на  современном  этапе.  Индивидуальное  обучение,  коллективное 
обучение, индивидуально-коллективное произведения, написанные о влиянии 
увеличение  студенческой  активности.  Каждый  раз,  когда  задача 
усложняется,  дети  пытаются  решить  ее  более  корректно.  Активность 
ребенка  является  необходимым  фактором  в  развитии  самого  ребенка. 
Действие будет развиваться в рамках деятельности.  
 

XXI Ғ АСЫРДАҒ Ы БІЛІМ ЖӘНЕ Ғ ЫЛЫМНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ                                                                                    
АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ В XXI  ВЕКЕ
 
 
        
Қ
оғамдық  прогресс  пен  ғылымның  ықпалынан,  оқытудың  жаңа 
міндеттері  және  озат  тәжірибесінің  жинақталуынан  оқыту  талаптары 
дамиды, нақтыланады, жетіле түседі. 
         Білім  беру  және  оқыту  теориясы  оқыту  барысындағы,  оқушылардың 
саналығы,  білім  мен  біліктерінің  беріктілігі,  ұғынықтылығы  және 
ә
рекеттілігі  талаптарын  қамтиды.  Бұл  талаптардың  орындалуы 
оқушылардың оқу материалын түсінуге, өткенді жаңамен байланыстыруға, 
негізгісі  мен  қосымшасын  анықтауға,  алған  білімдерін  тәжірибеде 
пайдалануға, өз пікірлерін дәлелдеуге ұмтылғанынан көрінеді.  
     
Оқу үрдісі оқушылардың танымдық әрекеті нәтижесінде жүзеге асады, 
ал  танымдық  әрекеті  негізінде  оқушыларда  танымдық  белсенділік 
қ
алыптасады.  Белсенді  танымдық  іс-әрекеттің  көздейтін  мүддесі,  білімнің 
қ
оғамдық  мәнін  ұғыну,  қоғамға  қызмет  ету  қарқынын  үдету  қажеттілігі 
негізінде  дамиды.  Белсенділіктің  ең  жоғары  көрінісі  оқушылардың  алған 
білімдерін  өмірде,  тәжірибеде  нәтижелі  пайдалана  білуі  болып  табылады. 
Демек,  оқушылардың  танымдық  белсенділігін  қалыптастыруды  арнайы 
ұ
йымдастыру-оқу  үрдісін  жетілдірудің  негізгі  шарты  ретінде  қарастыру 
қ
ажет. 
   
 Мектеп  оқушыларының  танымдық  белсендігін  қалыптастыру 
мәселесіне  педагогтардың,  психологтардың,  әдіскерлердің    көптеген 
еңбектері  арналған.  Зерттеулерде  танымдық  белсенділік  туралы  әр  түрлі 
пікірлер  айтылған.  Біреулер  танымдылық  белсенділікті  іс-әрекеттерінде 
қ
арастырса, екіншілері жеке тұлғаның ерекше қасиеті ретінде түсіндіреді. 
    
А.П.Аристова  танымдық  белсенділікті қоршаған орта  құбылыстары 
мен  заттарына  сәйкес субъектіде  жаңару, өзгеру  әрекетінің  пайда  болуы  
ретінде  қарастырады.     
Т.Сабыров  «Оқушылардың    оқудағы    белсенділігі    дегеніміз  –  оқуға   
қ
ажетті    білім    мен    дағдыны    меңгеру    және    оларды    өмірде,  практикада  
пайдалана    білуге    оқушының  істейтін    сапалы  әрекеті»  -  деп    атап 
көрсетті.  Оқу  әрекетінің  өзге  әрекет  түрлерінің  ең  басты  ерекшелігі 
оқушының үнемі «жаңа дүниеге енуімен», әрбір жаңа әрекеттерді игерумен, 
тәжірибеде  қолдануымен,  әрдайым  оның      бірінен  екіншісіне  ауысып  
отырумен басталады. Сондықтан оқу үрдісінде баланың өз бетінше  әрекет 
етуге  деген  құлшысын  оятуға,  ақыл  -    ойының,  дамып  жетілуіне  түрткі 
болатын  танымдық  белсенділікті  арттырудың  ролі  ерекше.  Себебі 
субъектінің  даралық  қасиеттерін  қалыптастарудың  негізі  деп  саналатын 
мативтердің  бірі  –  танымдық  белсенділік.  Баланың  психологиялық 
ерекшеліктерін  ескере  отырып,  танымдык  қабілеттерін  жетілдіру  үшін, 
танымдық  белсенділіктің  әрекет  категориялары  мен  өзара  қатысын  жан  – 
жақты қарастыру қажет.  
    
 Белсенділік,  бұл  –  әрекеттену.  Белсенді  болу  –  демек  үнемі  әрекет 
жасау деген сөз.  

XXI Ғ АСЫРДАҒ Ы БІЛІМ ЖӘНЕ Ғ ЫЛЫМНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ                                                                                    
АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ В XXI  ВЕКЕ
 
 
       Баланың  белсенділігі  –  оның  дамуындағы  қажетті  фактор  болып 
табылады. Ол іс – әрекет жасағанда ғана жаттығады.  
       Баланың  белсенділігі  әртүрлі  формада  корінеді.  Бәрінен  бұрын 
еліктеушілік белсенділігі анғарылады.  
       Баланың  неғұрлым  оқу  қызығушылығын  арттырса,  соғұрлым  ол 
тапсырманы    басқалардан  бұрын  шешуге  ұмтылады.  Проблемалық  оқу 
нәтижесінде  баланың  ойы  (талдау,  салыстыру,  жинақтау,  қорыту  т.б.), 
зейіні, шығармашылық қабілеті қалыптасады.  
     
 Дидактикалық  тұрғыдан  алғанда,  танымдық  белсенділік,  сұрақ, 
тапсырма  корнекілік,  ой  қорытындысын  жасату  т.б.  арқылы  туындайды. 
Мұнда зейін, ерік тәрбиеленді, шығармашылық ойлау қабілеттері дамиды. 
    
Бала  ересектер  тілін  түсіне  бастағанннан  –  ақ,  оның  белсенділігі 
орындағыштық    сипатқа  ие  болады.  Бірқатар  әрекеттерді  қалай,  қандай 
жағдайда,  қандай  ретпен  орындау  керектігіне  ересектердің  жөн  сілтеуін 
күтеді. 
    
Орындағыштық белсенділік, әрине, баланың жетілуі үшін аса маңызды. 
Белсенділіктің  арқасында  ғана  балалар  іс  –  әрекеттің  ересектер  тандап 
алған  неғұрлым  нәтижелі  және  тиімді  әдістер  мен  тәсілдерін  меңгереді. 
Мұндай әрекеттерді бірнеше рет қайталау арқылы бала тиісті дағдыларды 
иегерді.  
     
Алайда,  инициативті,  шығармашылықпен  жұмыс  істейтін,  ескімен 
ү
йренген нәрсеге жаңаша көзқараспен қарай білетін, қандай да болмасын жаңа 
тапсырманы  өз  бетінше  шеше  білетін  немесе  бұны  бар  тәсілді  жаңа, 
анағұрлым  тиімді  жолмен  шеше  алатын  жеке  тұлғаны  дайындау  үшін, 
баланың  инициативті  белсенділігі  немесе  шығармашылық  белсенділігін, 
ә
ркашан көтермелеп жан-жақты дамытып отыру керек. 
    
 Инициативті,  шығармашылық  белсенділік  әр  түрлі  дәрежеде  көрінуі 
мүмкін.  Алғашқы  кезде  бұл  баланың  белгілі  ережелерді  өз  бетінше 
орындауынан  ғана  көрінеді.  Оқушының  жетілуіне  қарай  ересектердің 
ешқандай  ескертуінсіз,  көмегінсіз  өзіне  белгілі  ережелерді,  жаңа  есептерді 
шығару тәсілдерін анағұрлым тиімді жолдарын іздеуге бағдарлайды, баланың 
ө
зінің  әрекеттеріне  және  оның  нәтижелеріне  сын  көзбен  қарауға  түрткі 
болады. 
    
 Белсенділік  біреулердің  талап  етуімен,  сондай  –  ақ  оқушының  өз 
ынтасымен пайда болуы мүмкін. Баланын белсенділігі оның даму үрдісіндегі 
ә
рекет  ететін  күш  болып  саналады.  Егер  мұғалім  баланың  өзінің  
белсенділігін туғыза алмаса, оған ұсынылған іс пен еңбекте баланың әрекетке 
қ
атысуы-әрекет  күткен  нәтиже  бермейді  және  баланың  дамуына  әсер 
етпейді.  
     
Тапсырма  күрделенген  сайын,  бала  оны  соғұрлым  дұрыс  шешуге 
тырысады.  Оны  толық  танып  білу  үшін  баланың  танымдық  іс  –  әрекеті 
соғұрлым  толғанысқа  түседі  және  белсендірек  бола  түседі.  Тапсырманы 

XXI Ғ АСЫРДАҒ Ы БІЛІМ ЖӘНЕ Ғ ЫЛЫМНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ                                                                                    
АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ В XXI  ВЕКЕ
 
 
табысты  орындау  және  оған  дер  кезінде  жақсы  баға  берілуі  дағдыны 
жетілдіруге  ынталандырады.  Білім,  шеберлік,  дағды,  іскерлік  әрекеттер 
адамның  қасиеттері  мен  қабілеттерінің  жаттығуын  талап  етіп, 
танымдық белсенділігінің көтерілуіне жетелейді.  
       Жоғарыда  айтылғандарды  қорыта  келе,  белсенділік  –  адамның  өз 
бетінше  әрекет  етуге  дайын  болуға  ұмтылысынан,  алға  қойылған 
мақсаттарға  жету  үшін,  оңтайлы  жолдарды  таңдай  білуден  көрініс 
табатын жеке тұлғаның сипаты ретінде айқындалады. 
       Қазіргі  кезеңде  ақпараттық  технологияның  жедел  дамуына 
байланысты  оқушылардың  танымдық  белсенділігін  қалыптастыратын 
педагогикалық шарттың бірі – осы әлеуметтік – экономикалық өзгерістерге, 
ө
мірге  бейімдеу  болып  табылады.  Оны  оқу  үрдісінде  қамтамасыз  ету  үшін 
оқыту формаларын ұйымдастыруға болады. 
       Жаңа  технология,  дәстүрлі  емес  әдіс-тәсілдердің  маңызы  жоғары, 
бірақ, көп жағдайда әсіресе, орта мектептерінде бүгінгі күні әлі де болса өз 
мәнін  жоймаған,  оқу  үрдісінде  пайдаланып  жүрген,  қазіргі  қалыптасқан 
оқыту  жағдайында  жеке  оқыту  (репетитор,  тьюторлық,  менторлық, 
отбасылық  оқыту),  ұжымдық  сабақтар  (шығармашылық  сабақтар, 
семинарлар, мектеп лекциясы, конференция, олимпиада, экскурсия, іскерлік 
ойын  т.б.),  жеке  ұжымдық  жұмыстар  арқылы,  оқушылардың  өзіндік 
жұмыстарын 
ұ
йымдастыру 
барысында 
оқушылардың 
танымдық 
белсенділігін қалыптастыруға болады (1-кесте). 
 
1-кесте 
 
 
                                          
                  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

жүктеу/скачать 6,92 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: