Республикалық қоғамдық-саяси ақпараттық газет дат! 6-б етте Қуаныш СҰлтанов

 

Желтоқсан көтерілісін Тәуелсіздік жаршысы дей аласыз ба?

Айдос САРЫМ, 

саясаттанушы:

Жарасбай 

СҮЛЕЙМЕНОВ, 

ҚР 

Парламенті Мәжілісінің 

ІV шақырылымындағы 

депутаты:

Әшірбек СЫҒАЙ, 

қоғам қайраткері:

– Сөз жоқ, Желтоқсан көтерілісі Тәуелсіздік алуымызда алғашқы қадам болды. 

Өйткені 1986 жылы еліміздің басшылығына ешкім танымайтын өзге ұлт өкілі – 

Колбинді алып келгенде, бұған наразы болған қазақ жастары қақа ған суықта 

алаңға шықты. Бейбіт шеру өткізді. Бұл қазақты басқа ұлттың бас қаруына қарсы 

наразылық шеруі болатын. Алайда бұл Кремльдің шамына тиіп, олар қазақтарды 

басып-жаншыды, қынадай қырды, алаң қызыл қанға боялды. Шын мәніне кел-

генде, бұл қазақ жастарының Тәуелсіз ел болуға ниеттенуінің көрінісі еді. Желтоқ-

сан шылардың атқан тасы қызыл империяның қабырғасына қатты тиді. Оның 

жаңғырығы бүкіл әлемге естілді. Алматыда бастау алған дүмпу әрі қарай Балтық 

елінде, Кавказ республикаларында жалғасты. Осылай ша айналдырған бес жылда 

қызыл империяның қабырғасы сөгіліп, бос тандық алдық. Сондықтан Желтоқ сан 

көтерілісі – сөзсіз, Тәуелсіздігіміздің ал ғашқы қар лы ғашы. Оның үсті не, зұ лым дық 

импе риясынан босатылған бүкіл 16 респуб лика қазақ жастарына қа рыз дар деп есеп-

теймін. Өйткені бос тандық үшін ең алғаш қазақ жастары бас көтер ді. Сондықтан 

Желтоқсан көтерілісін қазақ халқының батырлық бренді ретін де наси хаттауымыз 

қажет. Кейінгі жас тар мұны жүрегімен сезінуі тиіс. Әрбір жас осы басымызға қонған 

бостандық бағын, бостандық бұлбұлын ұшырып алмауы керек.

– Қазақ қашанда азаттықты аңсап келді. Ресейдің бода-

нында жүргенде бостандық үшін қаншама көтеріліс жаса 

ды. 

Елбасымыздың өзі Желтоқсан оқиғасына «Тәуелсіз 

ді 

гі 

міз 

дің 

қарлығашы» деген баға беріп отыр. Сондықтан Тәуел сіз дік бізге 

аспаннан салбырап келген жоқ. Ол үшін қан шама қа ра көздеріміз 

жанын пида етті. Осыншама кең жер ді най заның ұшымен, білектің 

күшімен қорғап келген ата-ба бала ры мыздың шын мұрагері бар 

екендігін осы жел тоқ сан дықтар көрсетті. Сондықтан Желтоқсан 

көтерілісі мен Тәуел сіздік тарихын байланыстырмау әсте мүмкін 

емес. Өйт кені Желтоқсан көтерілісінен дәл бес жыл өткен соң, 

Қазақ стан дербес мемлекет ретіндегі Тәуелсіздігін жария етті. Сан 

ға сыр лар бойы бабалар арманы болған егемендікке қол жетіп, 

көкірегімізде сенім оянды. Сол үшін Тәуелсіздік алуы мызға ті-

келей себеп бол ған Желтоқсан көтерілісін жаппай қоғам болып 

дәріп теуіміз  қажет.

– Биыл Қазақ елі айтулы қос датаны 

атап өткелі тұр. Оның біріншісі Тәуел сіз ді-

гі міздің 20 жылдығы болса, екіншісі – Жел-

тоқ сан көте рі лісінің 25 жылдығы. Бұл екі 

оқи ға бір-біріне тығыз байланысты, мұны 

бөлі п-жару дың керегі жоқ. Қазақ хал қы 

Ресей құра мында бол ған екі жарым ғасыр-

лық мер зім де 300-ден астам ірілі-ұсақты 

көт ері ліс  жасаған.  Алай да  алғашқы лары-

ның бар лы ғы жеңіліспен аяқталса, Жел-

тоқсан  көте рі лісі  нәти желі  болып,  Тә уел-

сіздікке қол жет кіздік. Сон дықтан бұл оқи-

ға біз үшін ерек ше мәнге ие болуы тиіс. 

Шын мәніне кел генде, алғаш қазақ халқын 

бү кіл әлем Жел тоқсан көтерілісі арқылы 

таныды. Сон дық тан мұны тікелей Тәуел сіз-

діктің  жар шы сы  дегім  келеді.

Дайындаған Серік ЖҰМАБАЕВ

БЕЛ АСУ

Бүгінгі дамыған мемлекет пен 

қазақ идеясының бірлігі

1. Мемлекет ұлттық қауіпсіздік мәсе-

лесін ұдайы назарда ұстап келеді. Әлемдік 

саясаттың негізгі ойыншыларымен тең 

қарым-қатынас ұстап, диплома 

тияның 

құндылықтары арқылы қауіпсіздік қамта-

масыз етілуде. Бейбітсүйгіш ел ретінде 

танылған Қазақстан жас та болса дүние-

жүзінің тұрақтылығына қарлығаштың қа-

на тымен су сепкендей еңбек сіңірді. Жер 

бетінде өз еркімен ядролық қарудан бас 

тартқан тұңғыш елдің бұл күнде халық-

аралық қатынастарда сөзі өтімді. Жер 

бетіндегі қақтығыстардың 80 пайызы діни 

және ұлттық қатынастардың шиеленісуінен 

болады екен. Бірнеше ұлттың өкілі бейбіт 

күн кешіп жатқан Қазақстан – әлемдегі 

барша діннің өкілдерін бір үстел басына 

жиған тұңғыш ел. Осы игі істердің барлығы 

– Қазақстан халқының қауіпсіздігі үшін жа-

салып жатқан шаралар. 

2. Қазіргі ішкі саяси тұрақтылық пен 

қоғамның топтасуы – Қазақстанның 20 

жылда жеткен ең үлкен жетістігі. Жер 

бетінде 100 пайыз бір этностан ғана 

тұратын мемлекет жоқ. Сондықтан әртүрлі 

этностарды бір идеяға топтастыру арқылы 

бірлігін нығайту жұмыстары жүргізілуі ке-

рек. 1995 жылы Қазақстан халықтары 

Ассамблеясы құрылып, ішкі тұрақтылықты 

қам тамасыз ету жұмыстары күшейтілді. 

Мемлекеттік тілді дамытуға басымдық 

беріліп, өзге ұлттар негізгі ұлт – қазақ-

тардың тілін, мәдениетін үйрене бастады. 

Мұның өзі – Қазақстан халқының ортақ 

идеямен өмір сүріп жатқандығының 

кепілі. КСРО шекпенінен шыққан өзге 

мем 

лекеттердің көпші 

лігінде ішкі қай-

шылықтар болып, мемлекет дамуына 

белгілі бір деңгейде кедергі келтіргені жа-

сырын емес. Гүржістан, Қырғыз стан, Ук-

раина, Ресей, Молдова, Тәжікстан, Арме-

ния мен Әзірбайжан сияқты тағдыр лас 

елдерге үлгі болып отырмыз десек, ар тық 

айтқандық емес. Бұл – біздің емес, ха-

лықаралық қауымдастықтың беріп отыр-

ған шынайы бағасы.

3. Қазақ елі ТМД-да алғаш болып на-

рық тық экономика құрған ел ретінде та-

нылды. Кейбір мемлекеттер сияқты жаһан-

данудан секем алып, шекарасын тарс жа-

уып, қымтану саясатын ұстанған жоқ. Кері-

сінше, Еуропа, АҚШ, Оңтүстік Корея, Қы-

тай, Жапония сияқты дамыған мемлекет-

тер дің ірі-ірі компанияларына айқара есік 

ашты. Саяси тұрақтылығымен шетелдік 

инвесторлардың назарын өзіне аударып 

қана қоймай, олардың емін-еркін жұмыс 

істеп, ел бюджетінің бүйірін шығаруды ой-

лады. Осылайша нарықтық экономикаға 

негізделген экономикалық даму жоспары 

ойдағыдай жүзеге асты. 

4. Конституциясында әлеуметтік мем-

лекет екені анық жазылған еліміз ғылым 

мен білімді, денсаулық сақтау саласын 

үнемі назарда ұстап келеді. Елімізде білім 

беруге ауқымды әрі теңдей қолжетімділік 

қамтамасыз етілуінің арқасында Қазақстан 

Тәуелсіздік бастауы – Желтоқсан

...Қазақ тарихының қасіретті беттерінің 

біріне айналған Желтоқсан көтерілісін 

күшпен басып-жаншығанын тоталитарлық 

жүйе тап сол мезетте үлкен жеңіске бала-

ды. Сөйтіп, жазалау әрекеттеріне белсене 

қатысқан көптеген құқық қорғау органы 

мен мекемелерінің қызметкерлерін орден-

дермен, наградалармен, ақшалай сый-

сия 

паттармен марапаттады. Қандықол 

жен 

дет 

тердің ең көрнектісі – Геннадий 

Кол бин қазақ жастарының бейбіт шеруін 

тас-талқан етіп жаншығандығы әрі олар-

дың көбін жазықсыз соттатып, ату жаза-

сына кестіргені үшін КСРО-ның ең жоғары 

наградасы – Ленин орденімен марапат-

талды. Одан басқа да жүздеген адам жо-

ғары наградаларға ие болды. Марапат тал-

ған 

дар 

дың барлығы да сый-сияпатты 

ОЙТ

О

ЛҒА

У

қуана қабылдады. Одан бас тартуға қырғыз 

жігіті Талайбек Ылаевтың ғана батылы бар-

ды. Желтоқсан көтерілісі тұсында Қазақ-

станда әскер қатарында болған Талайбек: 

«Менің фашист болғым келмейді. Мен – 

Колбинге, оны қолдаған барлық жендетке 

лағнет айтамын!» – деп, өзіне берілген 

Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Құрмет 

гра мотасы нан бас тартып, оны кері қай-

тарып жібере алды. Ал өз «патриоттары-

мыз» араға талай жыл салып барып, яғни 

желтоқ сан дық тар  ақтала  бастаған  тұста 

ғана қырғыз жігі тінің үлгісіне жүгінді. Сөй-

тіп, Желтоқсан оқи ғасы кімнің кім екенін 

сөзсіз айқындап берді. 

Желтоқсанның аса зор тарихи маңызы 

сонда, ол қырық рулы қазақты ғана емес, 

кеңестік кеңістік аумағындағы әртүрлі 

ұлттар мен ұлыстарды 70 жыл бойы тас 

шеңгелінен шығармай келген КСРО атты 

алып империяның іргесін шайқалтқан ең 

алғашқы дүмпу болды. Қазақ жерінен бас-

тау алған көзсіз батылдық одан әрі Грузия, 

Әзірбайжан, өзбек-қырғыз шекарасы, 

Бал тық жағалауы елдеріндегі бас көтеру-

лер ге жалғасып, нәтижесінде мызғымастай 

көрін ген тоталитарлық жүйенің тас-тал-

қанын шығарды. Сөйтіп, кешегі одақтас 

республикалар бірінен соң бірі егемендігін 

жариялап, іргесін нықтап жатты. Бір қы-

зығы, соның бәріне алғышарт жасап бер-

ген қазақ елі өз Тәуелсіздігін елдің ең 

соңы нан ғана жариялай алды. Ең бір қын-

жы ларлығы, тап сол мезетте Орталық та-

рапынан таңылған «Желтоқсан – көте ріліс 

те, оқиға да емес, арандатушылардың 

ығын да кеткендердің бейбастақ әрекеті, 

жай ғана басбұзарлық» деген қара таңба 

мен әділетсіз айыптауға қарсы дәлелді дау 

айтып, жастарын ақтап аларлық, «Жел тоқ-

санның тарихи бағасы берілуі тиіс» деп 

талап етерлік ешкім болған жоқ. Сол оқи-

ғадан кейін үш жыл өткен соң барып қана 

бұл жайт Кремльдің Съездер сарайында 

депутат Мұхтар Шахановтың аузымен ай-

тылды. 

Содан кейінгі уақытта Желтоқсан оқи-

ғасының шындығын айқындау мақсатында 

бес рет комиссия құрылды. Бірақ әртүрлі 

желеумен әрқайсысының жұмысы орта 

жолдан тоқтап қалып жатты. Шындықтың 

айтылуы тарих үшін, өскелең ұрпақ үшін 

қаншалықты қажет әрі маңызды болса, 

оның жұртқа жетуіне ықылассыз топтың 

тегеуріні соншалықты мықты екендігі мә лім 

болды. Дей тұрғанмен де, айналып өту ге 

болмайтын бір шындық: зиялылардың 

жанқиярлық еңбегі арқасында Желтоқсан 

көтерілісі әлдекімдердің қолжаулығына 

айналып кетуден аман қалды, талай боздақ 

ақталды. Әрине, мұның бәрі олардың көп-

ші лігінің жылдар бойы түрме қапасы мен 

айдауда өткен жалынды жастығының, 

адам қолымен аяусыз жасалған қиянаттан 

нұқсан келген денсаулығының, сондай-ақ 

оқудан, қызметтен шығып қалып, қорлық-

ты күй кешкен тәлейсіз тағдырының өтеуі 

бола алмас та. Яғни желтоқсандықтардың 

жүрегіне түскен жара тым ауыр. Осы орай-

да «Желтоқсан оқиғасы кезінде кім қай 

жақта болып, кімнің мүддесін қорғады?» 

деген мәселе әлі күнге дейін көп адамды 

төбесінен мұздай су құйылғандай күйге 

түсіреді. Бір есептен, бұл сұрақ ешқашан 

өзінің өзектілігін жоғалтуға тиіс те емес. 

Өйткені шындық әр уақытта бағалы. 

Мұның барлығы бүгінгі қоғамның өткен 

тарихтан сабақ алуы үшін қажет. 

Шын мәнісінде, 1986 жылғы Желтоқсан 

көтерілісі ұлт тарихында өшпес ізі қалған 

аса айтулы құбылыс еді. Нақақтан қан тө-

гіл геніне, жазықсыз жаза кесілгеніне қа ра-

мастан, сол арқылы қазақтың қалғи бас та-

ған ұлттық рухы қайта бір көтерілген. Ел 

солайша елдігін танытқан. Қабырғасынан 

қақырата соққы алған қызыл құрсау қа-

зақтың бұғауға көнбейтін, әділетсіздікке 

төзбейтін қайсар қалпын көрген, ғаламат 

зор қайратын сезінген. Желтоқсан ызға-

рына тоңған, мезгілсіз солған бекзат бол-

мыс ты ұл-қыздың қажыр-қайраты нәти же-

сінде қазақтың өз пейіліне біткен кең бай-

тақ даласы азаттық нұрына шомылған. 

Желтоқсан көтерілісінің осыншама маңы-

зын өз дәрежесінде бағалай алмай жүрге-

німіз – елдігімізге сын. 

жүктеу/скачать 6,66 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: