)  Себеп  бағыныңқылы  сабақтас  сөйлем

 
 
себептен  туған  нəтижені,  салдарды  білдіретін  сабақтас  құрмалас  сөйлем  себеп 
бағыныңқылы сабақтас сөйлем болады.  
Себеп  бағыныңқылы  сабақтас  сөйлемнің  бағыныңқы  жай  сөйлемі  басыңқы 
сөйлемнің  етістіктен  болған  мүшесіне,  əсіресе  оның  баяндауышына,  меңгеріп,  соған 
жетектеліп тұрады да, қалыпты себеп пысықтауыш тəріздес қызмет атқарады.  
Абайдың  осындайшығындағы  шын  мұңдасы  Ербол  ғана  болғандықтан,  жаңағы 
бір əзірде оның жалғыз келгенін ақын теріс көрген жоқ.  
Себеп бағыныңқылы сабақтас сөйлемнің бағыныңқы компонентінің баяндауышы 
бірнеше  түрлі  формада  айтылады  жəне  өз  басыңқысымен  сол  формалар  арқылы 
құрмаласады.  
Себеп бағыныңқылы сабақтас сөйлемнің бағыныңқы компонентінің баяндауышы 
бірнеше  түрлі  формада  айтылады  жəне  өз  басыңқысымен  сол  формалар  арқылы 
құрмаласады. Ол формалар мыналар:  
1.Бағыныңқы  компонент  –дықтан, -діктен  қосымшалы    өткен  шақтық  есімшеге 
аяқталады.  Бұл  есімшелер  бағыныңқы  компонентке  дербес  баяндауыш    болуы  да, 
баяндауыш болып тұрған сөзге көмекші болуы да мүмкін.  
Үлес жөнінде əлі ойын ашпағанАбай болғандықтан, Тəкежан енді бұның ішіндегі 
ниетін  сұрады.  Ол  бірге  туған  ағаңыз  істеген  қтянат,  жыртқыштық  болғандықтан,  сіз 
оған үяласыз да қиналасыз.  
2. Бағыныңқы компонент соң шылаулы өткен шақтық есімшеге аяқталады.  
Тымырсық ыстықта тыныс таралған соң, өзіңді сабалап жел іздейсің.  
3.  Бағыныңқы  компонент  –ып,-іп,п,-а,-е,-й  жұрнақты  көсемше  етістіқтерге 
аяқталады.  
Ол мезгілді уақтында келе алмай, біз біраз кешігіп қалдық.  
Компоненттердің мағыналық қатынастары жағынан алғанда, себеп бағыныңқылы 
сабақтас  сөйлем  мен  себептес  салалас  сөйлем  бір.  Екеуінде  де  бір  компоненттегі 
əрекетке  екінші  компоненттегі  əрекет  себепші  болып  тұрады.  Бірақ  құрмаластың  бұл 
екі түрінің арасында осы айтылған мағыналық ұқсастықпен қатар, ерекше өзгешеліктер 
бар.  Ол  өзгешеліктер  бұлардағы  компоненттердің  бір-бірімен  құрмаласу  тəсілдерінде, 
компоненттердің  баяндауыш  формаларында  ғана  емес,  солармен  бірге,  себепті 
білдіретің  компонент  пен  сол  себептен  туған  нəтижені,  салдарды  білдіретің 
компоненттердің  орналасу  жағынан  да  болады.  Себеп  бағыныңқылы  сабақтастас 
компоненттер  орын    жағынан  тұрақты  келеді:  мұнда  себепті  білдіретін  компонент 
əрдайым бұрын, нəтижені, салдарды білдіретін компонент кейің келіп отырады.  

жүктеу/скачать 1,02 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: