Оқулық «Білімді дамытудың федералдық институты»

118 
 
негізгі  нұсқа  байланысымен  байланысты    жеке  қолдану  нұсқасы 
ретінде анықталады. 
Қолдану  нұсқалары  диаграммасының  басты  міндеті,  жүйеге 
қатысты атқарымдық талаптарды қалыптастыруға және жобалаудың 
бастапқы  сатысында  тапсырыс  берушіден  алынған  үлгілермен 
келісу  мүмкіндігіне  негізделеді.  Қолдану  нұсқасының  кез  келген 
нұсқасы  жекелеген  элементтерді  қолданудың  көптеген  қосалқы 
нұсқаларын бұдан әрі бөлшектеп байланыстыруға ұшырауы мүмкін, 
және бастапқы болмысты қалыптастырады. 
Қолдану 
нұсқалары 
диаграммасындағы 
атқарымдық 
талаптардың  сипаттама  ерекшеліктерін  суреттеу  үшін,  «Көтерме 
сауда  қоймасы» жүйе үлгісін қарастыруға болады. Бағдарламалық 
жүйе  құрылымын  бастапқы  ұғыну  үшін    қатынасатын  тұлғалар 
(адамдар  немесе  жүйелер,  олардың  арасында  өзара  іс-әрекеттер 
жүреді). Қарастырылатын жүйенің бес әртісі болады, олардың екеуі 
контрагенттер,  ал  басқалары  барлық  операцияларды  жүзеге 
асыратын  қойма  менеджерлері    болып  табылады.  Олардың 
әрқайсысы  жүйемен  өзара  әрекеттеседі,  алайда  басты  әртістер 
жеткізушілер  мен  сатып  алушылар  (контрагенттер)  болып 
табылады, 
себебі 
олар 
жүйелердің 
атқарымдылығына 
бастамашылық  етеді.  Бұдан  әрі  қолдану  нұсқалары  қалыптасады, 
яғни,  қатынасушы тұлғалардың (әртістер) қарым-қатынасын жүзеге 
асыруға арналған жүйелермен орындалатын әрекеттер. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4.16-сурет. «Көтерме сауда қоймасы» ААЖ бағдарламалық қамтамасыз ету 
жобасына арналған қолдану  нұсқаларының диаграммасы» 

119 
 
 
 
Әртістердің  әрқайсысы  жүйеге  қатысты  белгілі  бір  мақсатты 
көздейді:  жеткізуші  —  тауарды  қоймаға  тапсыру, сатып алушы  — 
тауарды  сатып  алу,  қойма  менеджері  —  тауарды  қабылдау  және 
шығаруды,  есеп бөлімінің менеджері — түсімдер мен сату көлемін 
анықтау  және  тауар  қорын  талдау.  Осы  мақсаттар  негізінде 
қолданудың  негізгі  нұсқаларын  құруға  және  олардың  арасындаңы 
өзара байланысты талдауға болады ( 4.16-сурет).
 
Шын  мәнінде,  қолдану  нұсқасы  едәуір  көбірек  болуы  мүмкін. 
Мысалы,  тұтынушының  төлем  қабілеттігін  тексеру,  тауар  туралы 
ақпарат  алу,  қоймада  тауарлар  қорларын  бағалау,  экранда 
ақпараттар  шығару  және  тағы  басқалар.  Алайда,  бұл  диаграмма, 
жүйенің  не  істейтіндігін,  оның  қалай  қызмет  ететіндігін  түсінуге 
мүмкіндік береді. 
Қарастырылатын  жүйедегі  қолдану  нұсқаларының  келесі 
үлгілерін  әзірлеу  кезеңінде,  аталған  диаграмманы,  бұрын 
ұсынылған  үлгісі  негізінде    мәтіндік  қойылымдармен  толықтырған 
жөн.  Бұл  қойылым,  тауарларды  түсімі  мен  өткізу  үдерісіндегі 
жүйемен  және  әртістермен  орындалатын  жекелеген  әрекеттердің 
мазмұны  мен  логикалық  тізбектілігін  ааша  отырып  толықтыратын 
болады. 
Бұл  жағдайда  қойылымды  кесте  түрінде  ұсыну  ыңғайлы, 
олардың  әрқайсысы  үлгітүрдің  жекелеген  бөлімдерін  сипаттайтын 
болады. 
 
          4 . 3 - к е с т е  
   
Қолдану  нұсқасы
 
Тауарларды сату
 
Әртістер 
 
Сатып  алушы. Тапсырыстарды рәсімдеу бөлімінің   
менеджері. Қойма менеджері
 
Қысқаша 
сипаттама
 
Сұралатын  тауарларды сатып алушы.  Тапсырыстарды 
рәсімдеу бөлімінің  менеджері тауарды сақтайды, 
тапсырысты рәсімдейді,  қойма менеджерінің 
тапсырыстарын рәсімдейді.  Сатып  алушы тауар үшін 
ақы төлейді,  қоймадан тауар алады.
 
Мақсаты 
 
Қажетті  тауарды алады
 
Типі
 
Негізгі 
 
Басқа қолдану 
нұсқаларын 
сілтемелер
 
Қолдану  нұсқасына мыналар кіреді:  тауардың болуын 
анықтайды;  тапсырысты  рәсімдейді
 
 

120 
 
 
4.4-кесте 
 
Қойылымның  бас  бөлімінде  (4.3-сурет),  қарастырылатын 
қолдану  нұсқасының  атауы,  онымен  өзара байланысты әртістердің 
атауы,  нұсқауды орындау мақсаты, басқа да қолдану нұсқаларына 
сілтемелер және шартты типі. 
Қойылымның  келесі  бөлімінде  (4.4-кесте),  қарастырылатын 
қолдану  нұсқасының  табысты  орындалуына  әкелетін,  деркетердің 
тізбектілігі  баян етілген. Сонымен бірге, әрекеттерді бастамашымен 
әртіс  Сатып  алушы  алға  шығуы  тиіс.  Кезекті  сілтемелер  қолайлы 
болу үшін әр әрекет реттік нөмірмен белгіленетін болады 
Қойылымның  үшінші  қойылымында  (4.5-кесте),  ерекше 
жағдайлар  немесе  ерекшеліктерді  туындаған  кезде  орындалатын, 
әрекеттер тізбектілігін сипаттайды. 
 
Әртістердің әрекеттері
 
Жүйеден  жауап
 
1. Сатып  алушы  тауарды  сұратады
 
2.  Т апсырыстарды  рәсімдеу бөлімінің  менеджері 
қоймадағы  қажетті  тауардың болуын  тексереді 
3.  Т апсырыстарды  рәсімдеу бөлімінің  менеджері 
қажетті  тауарды  сақтайды
 
№ 1-ерекшелік.  Қоймада  сұратылған тауарлардың  қажетті  мөлшері  жоқ
 
4. Сатып  алушы  тауар үшін  ақы 
төлейді
 
5.  Т апсырыстарды  рәсімдеу бөлімінің  менеджері
 
тауарды  алуға рұқсат береді
 
6. 
Тапсырыстарды рәсімдеу бөлімінің 
менеджері
 
қоймаға тапсырыс  береді
 
7. Қойма менеджері  сатып алушыға  тауарды және 
шығыс  жүкқұжатын  береді
 
№ 2- ерекшелік.  Сатып  алушы  тауар үшін ақы  төлеген жоқ
 
 
              4 . 5 - к е с т е  
 
Әртістердің әрекеті
 
Жүйенің жауабы
 
№ 1-ерекшелік.  Қоймада  сұратылған тауарлардың  қажетті  мөлшері  жоқ.
 
4.  Сатып  алушы  тауар  үшін  ақы 
төлейді
 
3.  Т апсырыстарды  рәсімдеу бөлімінің  менеджері 
қажетті  тауарды  жеткізуге  бастамашылық  етеді
 
№ 2-ерекшелік.  Сатып  алушы  тауар үшін ақы  төлемеді
 
 
6.  Т апсырыстарды  рәсімдеу бөлімінің  менеджері
 
сатып алушымен тауарды  алуды бұғаттайды
 
 

121 
 
 
Аталған  қойылымды,  «Тапсырыстарды  рәсімдеу»  және 
«Тауардың  болуын  анықтау»  қолдану  нұсқауларын  ұқсас  түрде 
сипаттай отырып, толықтыруға болады, бірақ басқа ерекшеліктерді 
қарастыра  отырып,  мысалы,  тұрақты  сатып  алушылармен 
жеңілдіктерді  рәсімдеу  және  т.б.  сонымен  бірге  қойылымдардың 
толықтығы  мен  қолдану  нұсқалар  үлгілері нақты жоба шеңберінде 
қалыптасқан атқарымдық талаптартармен анықталатын болады. 
Көлеміне қарай жеке, шағын қойылымдар,  ескертпелер түрінде 
диаграммада орналасатын болады. Ескерту (note) үлгіге, әзірленетін 
жоба мәнмәтініне тікелей қатысы бар ерікті мәтіндік ақпараттарды 
енгізуге  арналған.  Осындай  ақпараттар  ретінде  әзірлеушілердің 
түсініктері (мысалы, диаграмманы әзірлеу күні мен нұсқасы немесе 
онрың  жекелеген  байланыстары  компоненттері),  шектеулер 
(мысалы,  жекелеген  байланыстар  немесе  болмыс  даналар  мәніне) 
және  белгіленген  мәндер.  Қолдану  нұсқалары  диаграммасына 
қатысты  ескертулер,  осы  және  өзге  қолдану  нұсқаларының 
мәнмәтініне жатқызылатынын анықтайтын ақпараты болуы керек. 
Диаграмманың  барлық  типтеріне  график  түріндегі  ескертулер 
жоғарғы  оң  жақ  бұрышпен  «бүгілген»  тікбұрышпен  белгіленген.  
(4.17-сурет). 
Шын  мәнінде  ескерту  мәтіні    осы  тікбұрыштың  ішіне 
орналастырылады.  Ескерті  диаграмманың  кез  келген  элементіне 
жатқызылуы  мүмкін,  бұл  жағдайда  оларды  нүкте  сызықтарды 
қосады.  Егер  ескерту  бірнеше  элементтерге жатқызылатын болса, 
онда  оған  сәйкес  бірнеше  сызықтар  жүргізіледі.  Бұрын  атап 
өтілгендей,  ескерту  тек  қолдану  нұсқалар  диаграммасында  ғана 
емес, сонымен бірге басқа да канондық диаграммаларда болады. 
Қолдану нұсқалары диаграммаларының басты міндеттерінің бірі 
—  жүйеге  қатысты  атқарымдық  талаптарды  құру  болғандықтан, 
жобалаудың  бастапқы  сатысында,  ол  тапсырыс  берушімен  келісу 
үшін негіз бола алады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4.17-сур.  Қолдану  нұсқалары диаграммаларындағы  ескертулерге мысал 

122 
 
 
 
Кез  келген  негізгі  қолдану  нұсқалары  ақырында  қолданудың  жеке 
нұсқаларын  бөлшектеп  байланыстыруға  ұшярау  мүмкін.  Сонымен 
бірге,  үлгідегі  әртістердің  жалпы  санының  20-дан  аспағанына, 
қолдану нұсқаларының- 50-ден аспауына кеңес беріледі. 
Бұлай болмаған жағдайда, үлгі өз көрнекілігін жоғалтады, және өзін 
басқа да диаграммалардың біреуімен ауыстыруы мүмкін. 
Қолдану  нұсқаулар  диаграммаларын  әзірлеу  үшін  кейбір 
әрекеттердің тізбектілігі  ұсынылады: 
— 
басты  немесе  алғашқы  және  екінші  дәрежелі  әртістерді 
анықтау; 
— 
жүйеге қатысты басты әртістердің мақсаттарын анықтау; 
— 
қолданудың негізгі  нұсқаларын тұжырымдау, жүйеге қатысты 
атқарымдық талаптарды сипаттайды; 
— 
қолдану  нұсқаларының  тәуекелдің  кему  дәрежесіне  қарай 
олардың жүзеге асырылуын реттеу; 
— 
олардың  тәуекел  дәрежесінің  кем  ретімен  барлық  негізгі 
қолдану нұсқаларын қарастыру; 
— 
қатысушыларды,  қызығушылықтар  мен  таңдап  алынған 
қолдану нұсқасының алғышарттар мен постжағдайлар атап көрсету; 
— 
таңдап  алынған  қолдану  нұсқасының  табысты  жүзеге 
асырылу қойылымын жазу; 
— 
қолдану  нұсқаларының  қойылымын  орындауда  ерекшеліктер 
немесе сәтсіздіктерді анықтау; 
— 
барлық ерекшеліктер үшін қойылымдар жазу; 
— 
жалпы қолдану нұсқаларын атап көрсету және олардың негізгі 
uses/include  стеротиптерімен өзара байланысын бейнелеу;  
— 
ерекшеліктер  үшін  қолдану  нұсқаларын  атап  көрсету  және 
олардың  негізгі  extend  стеротиптерімен  өзара  байланысын 
бейнелеу;  
— 
қолдану  нұсқалары  мен  әртістердің  қосарланушылығының 
болмау диаграммасын тексеру. 
Қолдану нұсқалары диаграммасын құру семантикасы жоғарыда 
қарастырылған  үлгі  элементтерінің  келесі  ерекшеліктерімен 
анықталады.  Мазмұнына  қарай  қолдану  нұсқаларының  жекелеген 
данасы  әрекеттердің  тізбектілігін  орындау  болып  табылады,  ол 
әртіс данасынан хабарлама данасы арқылы бастамашылық етіледі. 
Аталған қолдану нұсқасы үшін белгіленген, әртістің хабарламасына 
жауап  қайтару  немесе  жауап  беру  әрекеті  ретінде  орындалады. 
Сонымен  бірге  әртістер  қолдану  нұсқаларын  бастамашылық  ету 
үшін жаңа хабарламалар түрлендірілуі мүмкін. Осыған ұқсас өзара 
әрекеттер, қолдану нұсқасының данасымен талап етілген әрекеттер 
тізбектілігінің  орындаумен  аяқталғанға  жағасатын  және  әртіс 
данасы үлгісінде көрсетілген талап етілген сервис данасын алады.  

123 
 
 
Өзара  іс-әрекеттің  яақталуы  негізгі  қолдану  нұсқалары  үшін 
әртістерден  хабарламаларды  бастапқы  жүктеудің  жоқ  екендігін 
білдіреді. 
Қолдану  нұсқалары,  мәтінмен  ескертпелермен  қосымша 
сипатталауы  мүмкін,  ол  содан  кейін    атрибуттармен  бірге 
операциялар  мен  әдістердің  прототиптері  болуы  мүмкін.  Үлгілерді 
бұдан  әрі  әзірлеу,  құрамына  алдын  ала  жағдай  мен  постжағдай 
кіретін, соңғы автомат кез келген басқа логикалық ұсыну механизмі 
арқылы,  қызмет  ету  графасы  түрінде  қолдану  нұсқаулықтарын 
жүзеге  асырумен  байланысты.  Қолдану  нұсқалары  мен  әртістер 
арасындағы 
өзара 
іс-әрекет 
кооперация 
диаграммасында 
анықталатын болады, онда құрамында осы қолдану нұсқалары және 
осы  жүйені  қорғау  немесе  сыртқы  ортасы  арасындағы  жүйемен 
өзара байланысын сипаттайды. 

жүктеу/скачать 3,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: