Тізбектілік диаграммасы

129 
 
 
 Алайда, 
уақытша  тәртіп  аспектісі,  нысандардың  өзара 
әрекеттерін  сипаттайтын,  синхронды  әрекеттерді  үлгілеу  кезінде 
біршама елеуді мәні болады. Дәл осы мақсаттар үшін  UML тілінде 
тізбектілік 
диаграммасын 
қолданады 
– 
белгілі 
қолдану 
нұсқаларының  қойлымы  үшін  графикалық  үлгілері  уақыт  бойынша 
нысандардың өзара әрекет динамикасын көрсетеді. 
Жүйелердің тізбектілігін  құру үшін мыналар қажет: 
— 
әрбір  әрекет  етуші  тұлғаны  (нысан)  сәйкестендіру  және  ол 
үшін өмір сүру сызығын бейнелеу; 
— 
қолдану  нұсқаларын  сипаттаудан  көптеген  жүйелік  оқиғалар 
мен олардың тізбектілігін  анықтау; 
— 
жүйелі  оқиғаларды  әркет  етуші  тұлғалар  мен  жүйелердің 
сызықтары  арасында  стрелкасы  бар  сызық  түрінде  аяғында 
суреттеу,  сонымен  бірге  оқиғалар  атауы  мен  берілетін  мәндер 
тізімін  көрсету қажет. 
Тізбектілік  диаграммасында,  өзара  әрекетке  тікелей қатысатын 
нысандар  ғана  ерекше  суреттеледі,  және  басқа  нысандармен 
ықтимал  статисткалық  қаумдастықтар  көрсетілмейді.  Тізбектілік 
диаграммасы үшін, негізгі кезең уақыт бойынша нысандардыі өзара 
іс-әрекетінің  дәл  осы динамикасы болып саналады. Сонымен бірге, 
тізбектілік диаграммасының екі өлшемі бар. 
Бірінші  өлшем-солдан  оңға  қарай  тік  сызық түрінде, әрқайсысы 
өзара  әрекеттесуге  қатысатын  жекелеген  нысанның  өмір  сүру 
сызығын  суреттейді.  График  түрінде  әрбір  нысан  тікбұрышпен 
суреттеледі  және  өзінің  өсір  сүру  сызығының  жоғарғы  жағында 
орналасады. Тікбұрыштың ішіне нысанның атауы мен қос нүктемен 
бөлінген сынып атауы жазылады. Сонымен бірге, барлық жазбаның 
асты  сызылған,  бұл  нысан  белгісі  болып  саналады,  белгілі 
болғандай, сынып данасын білдіреді (4.25-сурет). 
Нысан  атауы  тізбектілік  диаграммасында  жоқ  болуы  ықтимал 
жағдайлар  да  болмай  қалмайдв.  Бұл  жағдайда  тек  сынып  атауы 
көрсетіледі, ал нысанның өзі жасырын болып есептеледі. 
Диаграммада  сол  жақ  шетте,  өзара  іс-әрекеттің  бастаушысы 
болып  табылатын  нысан  суреттеледі  (1-нысан).  Оңға  қарай  басқы 
нысан суреттеледі, ол тікелей біріншімен әрекеттесседі. Осылайша, 
тізбектілік диаграммасындағы барлық нысандар, осы нысандардың 
бір-бірімен  өзара  әрекет  етуі  кезіндегі  белсенділік  дәрежесін 
анықтайтын кейбір тәртіпті қалыптастырады. 
Тізбектілік  диаграммасындағы  екінші  өлшем  —  жоғарыдан 
төмен  қарай  бағытталған  тік  уақытша  ось.  Уақыттың  бастапқы 
мезетіне  диаграмманың  ең  жоғарғы  бөлігі  сәйкес  келеді. Сонымен 
бірге  нысандардың  өзара  әрекеттесуі  бір  нысанның  екінші 
нысандарға  жіберілетін хабарламалар арқылы  жүзеге асырылады. 
Хабарлама,  хабарлама  атауымен  көлденең  стрелка  түрінде 
суреттеледі.  Бұдан  басқа,  оларды  өзінің  пайда  болған  уақытына 

130 
 
сәйкес белгілі тәртіпте орналастырады. Басқа айтқанда, жоғарыдағы 
тізбектілік  диаграммасында  орналасқан  хабарламалар,  төменде 
орналасқандардан  бұрын  бастамашылыққа  ие  болады.  Сонымен 
бірге  уақыт  осіндегі  масштаб  көрсетілмейді,  себебі  тізбектілік 
диаграммасы «бұрын-кейін» үлгісіндегі  өзара әрекеттердің уақытша 
реттілігін  ғана үлгілейді. 
Нысанның  өмір  сүру сызығы, нысанның жүйеде болатын уақыт 
ішіндегі  уақыт  кезеңін  белгілеу  үшін  арналған,  сәйкесінше  оның 
бырлық  іс-әрекеттерне  әлеуетті  түрде  қатыса  алады.  Өмір  сүру 
сызығы  диаграммасында,  жалғыз сызықпен топтастырылатын үзік 
тік  сызықпен  суреттеледі.  Егер  нысан  жүйеде  үнемі  болса,  онда 
оның  өмірдік  кезеңі  тізбектілік  диаграммасының  барлық 
жазықтыңымен жалғасуы қажет. 
Тізбектілік  диаграммасын  құруды,  үлгілеу әрекетіне қатысатын 
осы және өзге барлық санаттарды, нысандарды атап көрсету арқылы 
мақсатта  түрде  бастаған.  Осыдан  кейін  барлық  нысандар 
хабарламаларды инсталяциялауда кейбір тәртіптерді сақтау отырып 
диаграммаға 
қойылады. 
Нысандар 
анықталған 
кезде, 
хабарламаларды  сипаттауға  кірісуіге  болады.  Сонымен  бірге, 
жүйедегі хабарламалардың ойнайтын рөлдерін  есепке алу қажет. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4.25-сурет.  Тізбектілік  диаграммасының әртүрлі графиктік  примитивтері 
 
 
 
 
 
 

131 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4.26-сур.  Тауарларды  сату  операцияларын  үлгілеу  үшін  тізбектілік 
диаграммалар нұсқасы. 
Мысал  ретінде,  ААЖ  «Көтермен сауда қоймасы» «Тауарларды 
сату»  қолдану  нұсқасы  үшін  тізбектілік  диаграммасын  құрамыз. 
(4.26-сурет). 
Аталған диаграмма екі нысаннан және әрістен тұрады. Нысандар 
тұрақты  активтер  болып  саналмайды,  сәйкес  деңгей  фокустары 
арқылы  көрсетіледі.  Хабарлама  атауы  ретінде  сәйкес  топтарға 
ерекшеленген операция  атауы көрсетілген. Кейбір хабарламалардың 
ұсынысы  мен  жағдайы  кәдімгі  мәтінмен шаршы юақша жазылған. 
Бұл  жағжай  сату  үдерісін  тармақтандыру  және  осы  қолданк 
нұсқасына  сәйкес  ерекше  қойылымды  орындау,  алайда  аталған 
диагрраманың басқа диаграммасыннда көрсетілмеген. 

жүктеу/скачать 3,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: