113
құбылуы туралы түсінік бергенде орыс ғалымдары өкінішке орай
тек халық сауатсыздығы деп түсіндірумен ғана шектеп айтылған
пікірлер де жоқ емес. М.П. Мелиоранский былай дейді:
«Что косается до арабских и персидских слов, то они пишутся
учеными киргизами так же как в арабском и персидском языках,
мнение ученые нередко пишут их совершенно неправильно,
сообразуясь с народным произношениям» /19,11/. Бірақ біздің
көзіміз жетіп отырғаны сөздің фонетикалық құбылуы Н. Баскаков
айтқандай сауатсыздықтың салдары емес, тілдегі сол дәуірде
өктемдік көрсетіп тұрған үндестік заңының нәтижесі екен.
Үндестік заңның күштілігі ғана басып алу әрекетіндегі сөзді өзіне
толық бағындыра алады. Бұл заңның күштілігі туралы айтқанда
«ертеректе енген араб-парсы сөздерін айтпағанда, орыс тілінен
енген сөздердің де аралас буын қалпынан ажырап, бірыңғай (жуан
не жіңішке) буынды болып қалыптасты:
бәтеңке (ботинка), бөрене
(бревно), кәмпит (конфет), көшір (кучер), нөмір (номер), резеңке
(резинка). сәтен (сатин)» /38,116/ сөздерінің түрленуін еске алса
жеткілікті. Яғни бұл сөздердің барлығы дерлік қазіргі қазақ тілінің
даму
динамикасында
толығымен
оның
грамматикалық
заңдылықтарына бағынған тұлғалар болып табылады. Алайда қалай
дегенмен кірме сөздердің өзгеру ара салмағын басқа түркі
тілдерімен салыстыру барысында назар аударатын жай басқа
тілдерден гөрі қазіргі қазақтың тілінде артикуляцияға бейімделген
сөздердің сан жағынан аз екендігін байқауға болады. Мысалы,
қазақ тілінде: «
станция, карниз, шляпа, портрет, конверт, офицер,
полковник, бригадир, взвод, түрінде келсе, башқұрт тілінде
станса,
кәрнис, эшләпә, батрит, кәнвирт, әфисәр, палкауник, балғадир,
Достарыңызбен бөлісу: