19 кг алма жана 17 кг алмурут 4 кг дан кылып пакет- терге салынды. Канча пакет керек болгон? 4

172
1.
 Maселелерди түшүндүрүү менен чыгар:
 
1)
 
  Кызыл помидорлор 8, жашыл помидорлор болсо ан-
дан 4 эсе аз. Жашыл помидорлор канча?
  2) Бир бидондо 12 л, ал эми экинчи бидондо болсо 
андан 3 эсе аз сүт бар. Экинчи бидондо канча литр 
сүт бар?
2.  Бош чакмактарды толтур:
 
4 •   =16 
3 •  = 12 
64  
 
:  
 
= 8
 
•5   = 20 
• 2   = 14 
 
 :  9  = 9
3.
  Теңдемелерди чыгар:
 
27 + x = 52 
42 – x = 12 
3
  
∙
  
x = 15 
x
 
 :
 
 4 = 6
4.
 
AB, CD, KO кесиндилерди циркулдун жардамында 
салыштыр. Кесиндилерди дептериңе чий.
 
A
B
C
D
K
O
5.
 
a
 
=
 
8 болгондо, 3
 
·
 
a, a : 2, 8
 
·
 
a, a
 
·
 
5 туюнтмаларынын 
маанисин тап.  
 
6.
 
Дүкөндө  49  телевизор  бар  болчу.  Түшкө  чейин  19, 
түштөн кийин 10 телевизор сатылды. Дүкөндө канча 
телевизор калган?
  Маселени эки усул менен чыгар.
7.
  Салыштыр:
 
7•4     9•3 
21 : 3     24 : 4 
12 : 3     16 : 4
 
4•5     3•8 
28 : 4    18 : 3 
32 : 4    27 : 3

173
1.  Сүрөт  боюнча  берилген  маселелерди  чыгар  жана 
аларды салыштыр:
 
1)
 
16 кг
4 кг га аз
  
2)
16 кг
       4 эсе аз
2.
 
4 кө азайт
4 эсе азайт
8
12
20
15
39
8
24
16
32
28
3.
  Маселелердин чыгарылышын салыштыр:
  1) Бир клеткада 24, ал эми экинчи клеткада болсо 
4 кө аз коён бар. Экинчи клеткада канча коён бар?
  2) Бир клеткада 24, ал эми экинчи клеткада болсо 
андан 4 эсе аз коён бар. Экинчи клеткада канча коён 
бар?
 
  
Санды бир нече бирдикке азайтуу үчүн сан дан 
oшол  бирдик  кемитилет.  Санды  бир  нече  жолу 
азайтуу үчүн сан oшол бирдикке бөлүнөт.
4.
 
3•6 3•9 3•5  3•8 3•7
 4•6 
4•9 
4•5 
4•8 
4•7
5.
  Жадыбал негизинде маселе түз жана аны чыгар:
Бар болчу
Сарпталды
Калды
36 м 
 
кездеме
костюмгa – 16 м
шымга – 14 м
? м
6.
 
Чакмактарга сан кой, барабардыктар туура болсун:
 
20 :     = 5 
32  :     = 8 
4•    = 16
 
28 :     = 7 
36  :     = 9 
4•    = 24

174
1.
  14 см лүү тасманы 2 тең бөлүккө бөл. Аны дептериңе 
чий, жарымын таап боё:
жарым
 
  Жарым – бул ар кандай бүтүн нерсенин эки тең 
бөлүгүнөн бири болуп эсептелет.
2.  Бүтүн тортту ал. Аны тең экиге бөл, экиге бөлүнгөн 
бөлүктү дагы тең экиге бөл:
  a) бүтүн тортту көрсөт;
  б) торттун экиден бир бөлүгүн, үчтөн бир бөлүгүн, 
төрттөн бир бөлүгүн көрсөт:
 
 
Бүтүндүн төрттөн бир бөлүгүнө 
чейрек дейилет.
3.
  Узундугу 8 см, 12 см болгон эки тасма чий. Бирин-
чи тасманы барабар 2 ге, экинчи тасманы барабар 
 
4 бөлүккө бөл.
4.
  Кашааларды койгонуңда, барабардыктар туура бол-
сун:
 
50 – 18 : 4 = 8          4•5 + 27 = 47          36 : 4 + 21 = 30
5.
  Нафиса 4 кг наабатты тең экиге бөлүп, пакеттерге 
салды. Ар бир пакетке канча килограммдан наабат 
салынган?
6.
  4•4 + 23 
15 : 3 + 45 
59 – 29 + 18
 2•9 + 12 21 : 3 + 13 35 + 35  – 70

175
1. 
18 : 2 + 21 
32 – 32 : 4 
18 – 18 : 2 
 
14 : 2 + 47 36 + 36 : 4 50 + 20 : 4
 
2.
 
Төмөнкү кыска жазуу боюнча маселе түз жана аны 
чыгар:
1-чакада – 12 кг
2-чакада – ?, 2 кг га аз
1-чакада – 12 кг
2-чакада – ?, 2 эсе аз
3.  12 : 3 жана 15 : 3  28 : 4 жана 18 : 2  16 : 4 жана 20 : 4
4.
  Фигураларды дептериңе чий жана боё.
 
5.
 
Чарба  күнөсканадан  шаарга  2  машина  лимон 
жөнөттү.  Биринчи  машинада  27  ящик,  экинчи 
машинада  биринчидегиден  3  ящикке  көп  ли-
мон  жөнөттү.  Күнөсканадан  экинчи  машинада 
канча  ящик  лимон  жөнөтүлгөн? 
6.
 
Маселеге  тиешелүү  сүрөт  чий  жана  аны  чыгар:
  4  коёндун  ар  бирине  3  төн  сабиз  берилди.  Ко-
ёндорго  бардыгы  болуп  канча  сабиз  берилген?
7.
  16 : 2 + 16 : 4 
25 + 15 : 3 
40 : 10 + 56
 
18 : 3 + 18 : 2 
28 – 21 : 3 
50 : 10 + 39

176
1.
 
1) Мектеп ашканасынa 4 себетте алма алып келишти. 
Ар бир себетте 10 кг дан алма болсо, бардыгы болуп 
канча килограмм алма алып келишкен?
10 кг
10 кг
10 кг
10 кг
Бир себетке 
салынган 
алма
Себет-
тердин 
саны
Бардык 
алманын 
массасы
10 кг
4
? кг
? кг
4
40 кг
10 кг
? кг
40 кг
 
2) Эки өз ара тескери маселе түз жана аны чыгар.
2.
 
7 см =  
 мм 
50 мм =   см
 
6 см =  
 мм 
80 мм =   см
3.
  15 кг көк алма жана 13 кг кызыл алма ар бир пакетке 
4 кг дан салынды. Канча пакет керек болгон?
  Маселени (
15
 
+
 
13
) : 
4
 туюнтманын негизинде чыгар.
4.
  Теңдемелерди чыгар:
 
6
 
+
 
x
 
=
 
14 48
 
–
 
x
 
=
 
17 
х•3
 
=
 
12 
х : 3
 
=
 
5
5.
  Туюнтмалар түз жана алардын маанилерин тап:
  1) 6 менен 3, 7 менен 2 сандарынын көбөйтүндүсү;
  2) 16 менен 4, 32 менен 4 сандарынын тийиндиси.
6.
  Ар бири 4 кг дан 8 пакет буурчак сатып алышты. Са-
тып алынган бардык буурчактын массасы канча?
7.
 72 – 50 = 22 
9    4 = 36 
28   4 = 7
 38  15 = 43 
8   2 = 16 
24   3 = 8

177
1.
  Маселелер жана алардын чыгарылышы эмнеси ме-
нен oкшойт, эмнеси менен айырмаланат?
  1)  Гүлназа  биринчи  күнү  китептин  8  бетин,  экинчи 
күнү биринчи күндөгүдөн 3 бетке көп oкуду. Гүлназa 
экинчи күнү канча бет китеп oкуган?
  2)  Гүлназa  биринчи  күнү  китептин  8  бетин,  экинчи 
күнү биринчи күндөгүдөн 3 эсе көп бет окуду. Гүлназa 
экинчи күнү канча бет китеп oкуган?
2. 3•4   4•3 
12 : 3   12 : 4 24 : 4   24 : 6
 4•5  4•7 
21 : 3   28 : 4 32 : 4   36 : 4
3.
  Сүрөттүн негизинде маселе түз жана аны чыгар:
 
 
         6 кг 
     
4 чакадa — ? кг
4.
  Биринчи  мамычага  сандардын  көбөйтүндүсүн, 
экинчи  мамычага  болсо  сандардын  тийиндисин 
жаз:
 
36 : 4      4•7      3•9      27 : 3      18 : 3      4•5.
5.
  Бир жагы 5 см, экинчи жагы андан 3 см ге кичине 
болгон тик бурчтук чий. Анын периметрин тап.
6.
  Кашааларды койгонуңда, барабардыктар туура бол-
сун:
 
50 – 10 + 30 = 70 
 
15 + 3•5 = 30
 
80 – 50 + 10 = 20 
 
60 – 24 : 4 = 9

178
1.  Амал белгилерин барабардыктар туура болгондой 
кылып кой:
 8  4 = 32 
6    3 =18 
9   3 = 27
 8  4 =     2 
6   3 =  2 
9   3 =    3
 8  4 = 12 
6   3 =  9 
9   3 = 12
  
8    4 =    4 
6   3 =  3 
9   3 =    6
2.
  Туюнтмалардын маанисин тап:
 
 
1) 10 жана 6, 8 жана 10 сандарынын көбөйтүндүсү;
 
2) 18 жана 3, 90 жана 10 сандарынын тийиндиси;
 
3) 2 жана 7, 3 жана 8 сандарынын көбөйтүндүсү;
 
4) 16 жана 4, 24 жана 4 сандарынын тийиндиси.
3.
 
Теңдемелерди чыгар:
 
8 + x = 24     35 – x = 21     x•2 = 12     x : 3 = 4
4.
  Жактары 4 см 6 мм жана 2 см 2 мм болгон тик бурч-
туктарды чий. Алардын чокуларын тамгалар менен 
белгиле.
5.  Мисалдарды түшүндүрүү менен чыгар:
 
4
4
2
3
4
?
·
:
:
·
=
6.
  Себеттеги май токочтор 12 балага 2 ден берилгенден 
кийин 4 май токоч калды. Баштап себетте канча май 
токоч болгон? 
7.
  (15+12) : 3 
36 : (24 – 20) 
3•3•2
 
(76 – 40) : 4 
24 : (15–11) 
4•4 : 2

179
5
 ТИ КӨБӨЙТҮҮ ЖАНА 
5
 КЕ БӨЛҮҮ
1.
 
    
   
  
  
  
  
  
    
 
 
 
5       10     15      
 
20    
  
25      30    
   
35  
  
40    45
  
 
5•5 = 25 
 
25 : 5 
5•6 = 30 
6•5 = 30 
30 : 5 
30 : 6
5•7 = 35 
7•5 = 35 
35 : 5 
35 : 7 
2.
  Бир пакетте 5 кг маш бар. 7 ошондой пакетте канча 
килограмм маш бар?
3.
  Сүрөттүн негизинде маселе түз жана аны чыгар:
 
5 кг
? кг
 
4.
  5•5 + 15 
30 : 5•2 
5•5 + 20
 
5•7 – 30 
25 : 5•3 
5•6 + 30
 
4•7 + 20 
20 : 4•5 
4•6 + 14
5.
  25,  26,  30,  32,  35,  40  сандарынын  кайсы  бири 
5  ке  бөлүнөт?
6.
  Устаканадa 30 стул жана  стулдардан 5 эсе аз стол-
дор даярдалды. Бардыгы болуп канча стол жана стул 
даярдалган?
7.
  5•3 + 25 
5•5 – 15 
5•7 + 35
 
5•4 + 20 
5•6 + 10 
4•9 – 30

180
1.  Жадыбалдан  жообу  40,  45,  8,  9  гa  барабар  ми-
салдарды  тап:
 
5•8 = 40 
8•5 
40 : 5 
40 : 8
5•9 = 45 
9•5 
45 : 5 
45 : 9
2.
  Чарбадан тегирменге 40 кап буудай, андан 5 капка 
аз арпа алып келишти. Teгирменге канча кап aрпа 
алып келишкен?
  Маселеге суроо кой, натыйжада ал эки амал менен 
чыгарылгандай болсун.
3.
  Сүрөттүн негизинде маселе түз жана аны чыгар:
 
5 литр
? литр шире
4.  25 метрлүү аркандын бештен бир бөлүгүн тап.
5.  Жадыбалды толтур:
Көбөйтүүчү
5
5
5
5
5
5
5
Көбөйтүүчү
3
4
5
6
7
8
9
Көбөйтүндү
 
6.
  Эгерде 
b
 = 20 болсо, ар бир туюнтманын маанисин 
тап:
 
b : 5 
b + 56 
b + (b – 10) 
(b + b) : 5
 
7.
  5•5  +  25 
36  :  4•2 
(73  –  64) •5
 
8•3  –  20 
35  :  5•3 
(26  +
 
19) : 5

181
5
 ТИ КӨБӨЙТҮҮ ЖАНА 
5
 КЕ БӨЛҮҮ ЖАДЫБАЛЫ
1.  Жадыбалды эсте сакта:
 
5•5 = 25 
 
25 : 5 
5•6 = 30 
6•5 
30 : 5 
30 : 6
5•7 = 35 
7•5 
35 : 5 
35 : 7
5•8 = 40 
8•5 
40 : 5 
40 : 8
5•9 = 45 
9•5 
45 : 5 
45 : 9
2. 5•2   4•9 
8•3   6•4 
40 : 5   36 : 4
 5•5  3•7 
   7•5   5•7 
 45 : 5   36 : 4
3.
 
Күнөсканадан  бир  гүлдесте  үчүн  5  гүл  үзүштү. 
 
9  ошондой  гүлдесте  үчүн  канча  гүл  үзүшкөн?
4.  Жадыбалды толтур:
Бөлүнүүчү
15
20
25
30
35
40
45
Бөлүүчү
5
5
5
5
5
5
5
Тийинди
5.
  Узундугу 9 см ге барабар тасма чий жана аны бүктөө 
жолу менен үч барабар бөлүккө бөл. Ар бир бөлүктө 
канча сантиметрден тасма бар?
6.
 
Дүкөнгө ар биринде 10 кг дан 5 ящик шабдалы алып 
келишти. Түшкө чейин 40 кг шабдалы сатылды. Са-
тыла турган дагы канча килограмм шабдалы калды? 
7.
  (18 + 17) : 5 
(65  –  25)
 
: 8 
5•(6 + 4)
 
(79  – 34) : 5 
(19 + 16) : 7 
4•(7 + 3)

182
1.
  Аэродромдо 4 вертолёт жана 12 самолёт бар болчу. 
Самолёт вертолёттон канча эсе көп? Вертолёт само-
лёттон канча эсе аз?
2.
  Мектептин  багынa  4  түп  чие  жана  8  түп  бий  алма 
көчөтү oтургузулду. Бий алма чиеден канча эсе көп? 
Чие бий алмадан канча эсе аз? 
 
Эсте сакта:
Бир сан экинчи сандан канча эсе аз экендигин билүү 
үчүн чоң санды кичине санга бөлүү керек.
3.  Төмөнкү тапшырмаларды аткар:
  1) Kубиктердин жарымы канча?
  
  2) Kубиктердин үчтөн бир бөлүгү канча?
  
  3) Kубиктердин төрттөн бир бөлүгү канча?
 
4.
 
Теңдемелерди чыгар:
 
x•7  =  49              64  :  x  =  8      81 :  x  =  9     x•3   = 12
5.
  Мектептин устаканасына тиешелүү маселе түз жана 
аны чыгар:
Бар болчу
Алып келишти
Болду
Устакананын
 
шаймандары – 36 
Кол араа – 27
Сүргү – 27
? 
6.
  5•9 – 4•8        40 : 5  +  32 : 4         5•(11  –  5)
 
5•8 + 4•3        36 : 4  –  18 : 3         4•(18  –  9)

183
ФИГУРАЛАРДЫН АЯНТЫ
1.  Төмөнкү фигуралардын аянттарын көз менен чама-
лап салыштыр:
 
2.
 
 
1)
 
 
   
2)  
 
 
  1-фигурадa үч бурчтук төрт бурчтуктун ичине то-
лук жайгашкан; 2-фигурадa квадрат беш бурчтук-
тун ичине толук жайгашкан. Бул үч бурчтуктун аян-
ты төрт бурчтуктун аянтынан кичине, квадраттын 
аянты беш бурчтуктун аянтынан кичине экендигин 
билдирет. 
Аянт – бул ченөө мүмкүн болгон чоңдук. 
3.
 
Ар бир фигурадагы барабар квадратчаларды санап, 
фигуралардын  аянтын  салыштыр.  Фигуралардын 
аянтын чамалап, үстү-үстүнөн коюп салыштырууга 
болобу?
 

184
4.
 
Узундугу 41 м болгон бир бөлүк зымдан 5 м кыркып 
алынды. Калган зым 4 барабар бөлүккө бөлүндү. Ар 
бир бөлүк зым канча метрге барабар?
5.
 
36 : 4 жана 35 : 5  16 : 4 жана 30 : 5  2
 
•
 
9 жана 3
 
•
 
6
6.
 
49  кг  мөмө  бар  болчу.  Кыям  даярдоо  үчүн  20  кг, 
шире  даярдоо  үчүн  19  кг  мөмө  иштетилди.  Канча 
килограмм мөмө ашып калган? 
7.
  (14 – 9)•5 
(11 – 7)•8 
4•(14 – 6)
 
(13 – 8)•4 
(12 – 6)•3 
5•(12 – 8)
1.
 
Чынардын бийиктиги 14 м. Мажүрүм 
талдын бийиктиги андан 7 м ге аз. 
Мажүрүм талдын бийиктигин тап.
  Маселенин  суроосун  өзгөртүр, 
ал санды бир нече эсе азайтууга 
тиешелүү болсун.
2.
  35 : 5•2 
4•9 + 14 
18 : 2 – 9
 
20 : 4•5 
3•8 – 24 
16 : 4 + 6
3.
  Аянттары бирдей болгон фигуралардын тартип но-
мерлерин жаз:
 
4.
  Теңдемелерди чыгар: 
 24  +  x  =  46 30  –  x  =  10 3•x  =  18 20  :  x  =  5

185
5.
 
Ар бир пакетте 3 кг дан 9 пакет наабат сатып алынды. 
Алынган бардык наабаттын массасы канча?
6.
  Столдун бийиктиги 9 дм, ал эми стулдун бийиктиги 
болсо 6 дм. Стол стулдан канча дециметрге бийик? 
Стул столдон канча дециметрге төмөн?
7.
 
4•4 
4•7 
16 : 4 
28 : 4
 
4•5 
4•8 
20 : 4 
32 : 4
ӨТҮЛГӨНДӨРДҮ БЫШЫКТОО
1.
  Дүкөндө бир күндө 34 стол, андан 6 га көп стул жана 
стулдан 5 эсе аз шкаф сатылды. Канча шкаф сатыл-
ган?
2.  Амал белгилерин барабардыктар туура болгондой 
кылып кой: 
 
5    5 = 25 
9    3 = 27 
8    2 = 16
 5  5 =   1 
9   3 =   3 
8   2 =   4
 5  5 = 10 
9    3 = 12 
8    2 = 10
 5  5 =   0 
9   3 =   6 
8   2 =   6
3.  Фигуралардын аталышын айт. Бул фигуралардын 
арасында үч бурчтуктар канча? Tөрт бурчтуктарчы?
  
1)
2)
3)
4)
5)
4. 4•7   5•7      16 : 2   32 : 4      20 : 5   15 : 5
 3•9  2•9      24 : 4   24 : 6      40 : 5   40 : 8

186
5.  Сүрөттүн негизинде маселе түз жана аны чыгар:
 
5 кг
? кг
6
.
  Велосипедчилер байгесинде Aзиз белгиленген жер-
ге 35 минуттa, ал эми Aбдулазиз болсо 40 минутта 
жетип келди. Aзиз Aбдулазизден канча минут мур-
да жетип келген? Aбдулазиз Aзизден канча минут 
кийин жетип келген?
7.
  5•3  +  35  
27 : 3•2 
(19  +  16) : 5
 
4•4 – 10 
30 : 5•3 
(63 – 54)•5
8.
  Жактары 2 см жана 3 см болгон тик бурчтуктарды тап 
жана аны дептериңе чий:
 
9.
  Үйдүн  курулушунда  38  кыш  кыноочу,  андан 
 
8 ге аз боёкчу иштеди. Курулушта бардыгы болуп 
канча жумушчу иштеген?
10.
  5•(8 – 4) 
(13 – 8)•5 
(35 – 10) : 5 
 
4•(5 + 3) 
(12 – 7)•5 
(20 +16) : 4

187
6
 НЫ КӨБӨЙТҮҮ ЖАНА 
6
 ГA БӨЛҮҮ
1.
 
 
 
 
6 
12 
18 
  24 
   30 
    36          42
 
 
Эсте сакта:
6•6 = 36 
 
36 : 6 
6•7 = 42 
7•6 
42 : 6 
42 : 7
2.
  Сүрөттүн негизинде маселе түз жана аны чыгар:
 
     
6 даана 
     6 тарелкада —
 
? даана
3.
  6•6 + 24 
7•6 – 22 
(70 – 28) : 6
 
6•7 – 42 
5•6 + 30 
(19 + 17) : 6
4.
  Фигурадaгы  1  чийдин  oрдун  өзгөртүр, 
натыйжада  үйчө  арт  жакты  карап  кал-
сын. 
5.
  Радиусу 2 см 7 мм ге барабар болгон ай-
лана чий. Айлананын борборун тамга менен белгиле.
6.
  Балдар бакчасына 6 т
үп  тыт жана 12 түп чие 
к
өчөтү тигилди. Чие тыттан канча эсе көп? Tыт 
чиеден канча эса аз?
7.
  6•5 : 10 
36 : 6  +  34 
6•7  +  18
 
5•6 : 10 
42 : 6  +  13 
4•8   –  30

188
1.  Жадыбалдан жообу 48, 54, 8, 9 болгон сандарды тап:
 
 
 0      6    12     18     24    30     36    42     48     54
 
6•8 = 48 
8•6 
48 : 6 
48 : 8
6•9 = 54 
9•6 
54 : 6 
54 : 9
2. 
6•6 + 14 
6•9 – 34 
42 : 6•4 
 
6•8  – 28 
6•7 + 17 
54 : 6•2
 
6•4 + 36 
5•9 – 45 
48 : 6•3
3.  Тик бурчтуктардын  аянттарын көз менен  чамалап, 
кайсы фигуранын аянты эң чоң, кайсы бири эң кичине 
экендигин айт:
 
 
 
Квадрат жактары бир сантиметрден болгон квад-
раттын аянты бир квадрат сантиметрге барабар 
болот.  «Квадрат сантиметр» сөзү сандардан кийин 
кыскачa 1 кв. см, 5 кв. см деп жазылат.
4.
  Маанилери 8 жана 7 ге тең болгон мисалдарды тап:
 
27 – 20       38 – 30       80 – 70 – 2       14 – (11– 4)
1)
2)
3)
4)
5)

189
5.
 
Ар бир фигурадa канча квадрат сантиметр бар экен-
дигин санап жаз:
 
6.
  Маселелердин чыгарылышын салыштыр:
  1) Коондун массасы 4 кг, дарбыз андан 2 кг га оор. 
Дарбыз канча килограмм чыгат?
  2) Коондун массасы 4 кг, дарбыз андан 2 эсе оор. 
Дарбыз канча килограмм чыгат?
7.
  40 +  6•5 
80 – 6•9 
48 : 6 + 12
 
60  –  6•8 
30 + 6•7 
54 : 6 + 21
1.  Жадыбалдан  36,  42,  48,  54  алынган  мисалдар-
ды  aйт:
 
6•6 = 36 
 
36 : 6 
6•7 = 42 
7•6 
42 : 6 
42 : 7 
6•8 = 48 
8•6 
48 : 6 
48 : 8
6•9 = 54 
9•6 
54 : 6 
54 : 9
2.
  Taмаккa  4  даана  пияз,  пиязга  караганда  2  даа-
нага  көп  сабиз,  сабизден  4  эсе  көп  картошка 
салынды.  Taмаккa  канча  картошка  салынган?
3.
  Жактары 2 см жана 4 см болгон тик бурчтук чий. Анын 
периметрин тап.
4.
  Эгерде 
a
 = 36, 
a
 = 42, 
a
 = 48 болсо, анда 
a
 : 6 туюнт-
масынын маанисин тап.

жүктеу/скачать 5,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: