Matematиka жалпы орто билим берүүчү мектептердин 2-классы үчүн окуу китеби

101
ФИГУРАЛАРДЫ ТАМГАЛАР МЕНЕН БЕЛГИЛӨӨ
1.
 
Узундугу 6 см, 8 см болгон эки кесинди чий жана аларды 
тамгалар менен белгиле.
 
A
B  
 
C
D
 
Алардан бирин AB, экинчисин CD тамгалары менен 
белгилөөдө анын чокуларындагы чекиттерди A жана 
B, C жана D деп белгилөөгө болот. Андан кийин AB 
кесинди 6 см, CD кесинди 8 см ге барабар деп окулат. 
Ар  кандай  кесинди  эки  баш  тамга  менен  белги-
ленет.
2.
  Мисалдарды мамычага жазып, амалдарды аткар:
 
52 + 37 
79 – 28 
33 + 16
 
95 – 52 
76 + 24 
57 – 36
3.
  Берилген сынык сызыктардын:
  1) канча кесиндиден тургандыгын аныкта жана узун-
дугун тап; 
  2) ар бир кесиндинин башатын жана аягын тамгалар 
менен белгиле:
 
 
 
Үлгү:
6 см
8 см
2 см
A
C
B
2 см
2 см
4 см
K
1 
см
D

102
4.
  Үйдөн  мектепке  чейин  75  кадам.  Гүлназа  мектеп-
ти карай 10 кадам жүргөндөн кийин китеби үйүндө 
калганын эстеди. Китепти алгандан кийин ал кайра 
мектепке кетти. Гүлназа бардыгы болуп канча кадам 
жүргөн?
 
75 кадам
5.
 
72 + 25      25 + 75 
87 + 13      87 – 13
 
64 + 26      26 + 64 
68 – 17      68 + 17
6.
  Тапшырманы аткар:
  a)  3 өз алдынча турган үч бурчтук түзүү үчүн канча 
чий керек?
  б)  2 өз алдынча турган квадрат түзүү үчүн канча чий 
керек?
7.
  Теңдемелерди чыгар жана натыйжаларды текшер:
 
35 + 
x  = 75 
x  – 12 = 24 
84 – 
x  = 32
1.
  Жадыбалдан жообу бирдей болгон мисалдарды тап:
45
 
+
 
23
90
 
–
 
64
64
 
+
 
 26
42
 
 – 15
50 – 24
75 + 15
87 + 13
76 + 24
27 + 3
38 – 8
39 + 29
62 – 35
10
кадам

103
2.
  Kaрим 5, aгасы 7, ал эми атасы болсо13 балык кар-
мады. Атасы Каримден канчага көп балык кармаган?
  Төмөнкү туюнтмалар эмнени билдирет?
 
7 + 5       7 – 5       13 – 7       13 – 5       5 + 7 + 13
3.
 
75 см + 25 см 
67 дм – 26 дм
 
89 дм – 39 дм 
45 см + 35 см
4.  2 ден чайнектин сүрөтү канча жолу тартылган? Бар-
дык чайнектер канча?
 
5.
  Кыркып алынган 4 үч бурчтуктан 2 квадрат 
түз. 
6.
  Дүкөндө  8  ящик  апельсин  жана  7  ящик  лимон  бар 
болчу. Kийин дагы бир нече ящик курма алып келиш-
кенден кийин 25 ящик мөмө болду. Канча ящик курма 
алып келишкен?
7.
  Мисалдарды чыгар:
 (34 + 14) – 5        (40 – 30) + 8       20 + (30 – 20)
 (28 – 18) + 9        (60 + 20) + 2       60 – (20 + 10)
1.
  Эки кошуна кошулуучуну алардын суммасы менен 
алмаштырып, ыңгайлуу усул менен эсепте:
 7 + 8 + 2 2 + 14 + 6 40 + 20 + 6
 6 + 9 + 1 13 + 7 + 4 30 + 50 + 8

104
2.
  Назира мектептен нан дүкөнүнө чейин 8 минут, нан 
дүкөнүнөн үйүнө чейин болсо 15 минут жол жүрдү. 
Назира мектептен үйүнө чейин канча убакытта жетип 
келген?
 
НАН ДҮКӨНҮ
15 минут
8 минут
3.  Мисалдарды үлгүдө көрсөтүлгөндөй чыгар:
 
  56 – 5     42 – 5
 
     
   
51  >  37
 
 56 – 5   > 42 – 5
 36 + 54   77 + 13 80 – 22   90 – 32
 85 – 45    26 + 14 47 – 25   57 + 36
4.
 
Кыска жазуу боюнча маселе түз жана аны чыгар:
 
1-машинада — 56 кап пияз              
 
? кап
  2-машинада — ?, 16 капка аз пияз
5.
  Кашааларды коюп чык, натыйжа берилген санга ба-
рабар болсун:
 
60 –9+11=40      62–9+11=42      58–18–12=52
6.
  Саякатка экинчи класстан 37 окуучу, ал эми үчүнчү 
класстан  болсо  аларга  караганда  9  га  көп  окуучу 
барды. Саякатка эки класстан бардыгы болуп канча 
окуучу барган?
7.
 
+
56 
–
95 
+
47 
–
89 
+
39
 
 
 
34 
 
 
63 
 23 
 
 
53 
 
 
21
МЕКТЕП

105
1.  Жадыбал боюнча туюнтма түз жана аларды чыгар:
Кошулуучу
28
29
47
45
65
53
38
Кошулуучу
5
32
3
23
25
27
17
Сумма
2.
  Үч короодо 70 кой бар. Биринчи короодо 30, экинчи 
короодо болсо 20 кой бар. Ал эми үчүнчү короодо 
канча кой бар?
  Чыгаруу: 1) 30 + 20 = 
 
  1- жана 2-короодогу кой;
     
   2) 
70 – 
 
50 = 
 
  3-короодогу кой. 
3.  Tүшүп калган сандарды кой:
 
64 = 32 + 
 
 
88 = 44 + 
 
 
26 = 13 + 
 
 
48 = 24 + 
 
 
66 = 33 + 
 
 
44 = 22 + 
 
4.
  Маселе түз жана аны чыгар:
Бар болчу
Иштетилди
Калды
27 кг мык
? кг
5.  
Эгерде 
b
 = 4, 
b
 = 8, 
b
 = 5 болсо, 98 – 
b
 туюнтманын 
маа нисин тап.
6.
 
Метрoнун бир вагонунда 72 жүргүнчү бар. Алардын 
34ү  эркектер, калгандары болсо аялдар. Ошол ва-
гондо канча аял болгон?
7.
  (90 – 30) + 10 80 – (20 + 30) (80 – 40) – 40
 (40 + 40) – 20 70 – (30 + 30) (60 – 20) + 10
25 кг
22 кг
жана

106
КӨБӨЙТҮҮ ЖАНА БӨЛҮҮ
КӨБӨЙТҮҮ
 
2 
·
 
 = 
10
10 
:
  2 = 
1.  Бардык алмалар канча?
 
  2 
+ 
2 
+ 
2 
+ 
2 
+    2      = 10
 
   
 
 
 
 
           2 · 5 = 10
  2  ден  5  жолу  алганда  10  чыгат  же  2  ни  5  ке 
көбөйтүргөндө 10 болот.
 
Бирдей кошулуучулардын суммасына 
көбөй-
түү дейилет. Бирдей кошулуучулардын сумма-
сы 2 + 2 + 2 + 2 + 2 = 10 көбөйтүндү көрүнүшүндө 
мындайча жазылат:  2 · 5 =  10
Чекит (
·
) 
көбөйтүү белгиси саналат.
Бул мисал мындайча окулат:
Экиден беш жолу алынса, oн чыгат же экини беш-
ке көбөйтүргөндө oн алынат.

107
2.  1 )   5   те н   5   ж ол у   а л га н д а   2 5   ч ы гат   ж е
 
5 ти 5 ке көбөйтүргөндө, 25 болот:
 
 
5  +   5   +      5      +   5  +  5    =  25
  
  
    
 
                      5 • 5    = 25
 
2)
 
  
    
 
3 + 3 + 3  =      
4 + 4 + 4 + 4 = 
 
        3  •   3 =   
 
 
     4 • 4 = 
 
3.   Кошуугa тиешелүү мисалдарды көбөйтүүгө тиешелүү 
мисалдаргa алмаштыр:
 
 
5 + 5 + 5 = 
 
   
  
4 + 4 + 4 = 12
 
      •   = 
 
   
  
       4 • 3 = 
 
 
 
6 + 6 + 6 + 6 = 24 
 
 
7 + 7 = 
 
 
            6 • 4 = 
 
    
7 • 2 = 
 

108
4.   Көбөйтүүгө тиешелүү мисалдарды кошуугa тиешелүү 
мисалдар менен алмаштыр:
 
 
           
   2 • 4 = 8  
 
 
 6 • 3 = 
 
 
2 + 2 + 2 + 2 =    
 
   6 + 6 + 6 = 
 
5.
  Бир гүлдестеде 5 чыныгүл, экинчи гүлдестеде болсо 
андан 3 ге көп чыныгүл бар. Экинчи гүлдестеде канча 
чыныгүл бар?
6.
   Кошуугa тиешелүү мисалдарды көбөйтүүгө тиешелүү 
мисалдар менен алмаштыр: 
 
7 + 7 + 7 
 
8 + 8 + 8   
   9 + 9 + 9 
   
 
Үлгү: 7 + 7 + 7 = 7 • 3
 
7.
  
18 – 9 
9 + 9 
13 + 5 
(60 + 6) – 4
 
13 – 4 
8 + 7 
15 + 4 
(50 + 8) + 2
1.   Сүрөт негизинде көбөйтүүгө тиешелүү мисал түз жана 
аны кошуу менен алмаштыр:
 
 
1)
 
5 • 4 = 
 
 
 
5 + 5 + 5 + 5 = 
 
 
 
2) 
5 • 5 = 5 + 5 + 5 + 5 + 5
2.
 
Көбөйтүүгө тиешелүү  мисалдарды кошуугa тиешелүү  
мисалдаргa алмаштыр:
 
8 • 3        5 • 7        4 • 3        5 • 6
  Үлгү: 8•3  =  8 + 8 + 8

109
3.
  Мисалдарды үлгүнүн негизинде чыгар:
 
50 – (25 + 15) 
 
(37 + 48) – 30
 
(48 + 19) – 36 
 
(37 + 53) – 40
4.
   Мектептин багына отургузуу үчүн 43 түп атыргүл, 23 
түп чыныгүл алып келишти. Мектептин багына отургу-
зуу үчүн бардыгы болуп канча түп гүл алып келишкен?
5.
   Сүрөт боюнча баштап кошуугa, андан ки йин көбөй-
түүгө тиешелүү мисалдар түз жана аларды чыгар:
 
6.
  Фигуралар эмнеси менен бири-биринен айырмаланат?
 
A
D
C
O
N
B
K
L
M
7.
   Бардык  жөжөлөр  канча?  Чыгарууну  кошуу  жана 
көбөйтүү менен аткар:
 
8.
 
52 –   2      
  
30 +   5      
  
57 + 23      68 + 20
 
52 – 20       30 + 50       40 + 27       18 + 12

110
1.  Mисалдардын чыгарылышын түшүндүр:
 
5 
•
 6 = 
 
 
   8 • 3 = 
 
 
5 + 5 + 5 + 5 + 5 + 5 = 30  8 + 8 + 8 = 24
 
5 • 6 = 30   
 
 
8 • 3 = 24
  Кайсы сан кошулуучу кылып алынган? Бул сан канча 
жолу кошулуучу кылып алынды?
2.
   Көбөйтүүгө тиешелүү мисалдарды кошуугa тиешелүү 
мисалдаргa алмаштыр жана натыйжаларды эсепте:
 
7•3 3•4  6•4 
1•8
3.
  Бир кутудa 6 калем бар. Төрт ушундай кутудa канча 
калем бар?
 
 
 
 
  Маселени адегенде кошуу aмалы менен чыгар, ан-
дан  кийин  кошуугa  тиешелүү  мисалды  көбөйтүүгө 
тиешелүү мисал менен алмаштыр.
4.
 
Мисалдарды үлгүдө көрсөтүлгөндөй чыгар:
 
 58 + 23 – 55 =    
  
+58    –81
 
     23       55
 
       81       26
 
60+17–51 46–16+15
  
87–64+23 77+13–29
  
27+23–30 74+26–40
5.
   Маселелерди чыгар:
  1) Ар бир тарелкада 9 дан жумуртка бар. Эки тарел-
када канча жумуртка бар?
  2) Ар бир себетчеде 8 ден лимон бар. Беш себетчеде 
канча лимон бар?

111
6.
  Гүл  дүкөнүнө  90  түп  гүл  көчөтүн  алып  келишти. 
Түшкө чейин 40 түп, түштөн кийин 30 түп гүл көчөтү 
сатылды. Сатуу үчүн дагы канча түп гүл көчөтү кал-
ган?
7.
  Чакмактардын ордуна амал белгилерин коюп чык, 
натыйжада жазуулар туура болсун.
 
38   16 = 22        42   25 = 67       76     24 =
 
100
 39 
 31 = 70        69   46 = 23       83    17 = 100
КӨБӨЙТҮҮНҮН  МҮЧӨЛӨРҮ
1.  Сүрөт негизинде мисал түз жана аны чыгар:
 
 
 
 
5  ·  3 =   
 
Kөбөйтүүнүн мүчөлөрүн эсте сакта:
    
5    ·   3    = 
15 
Биринчи 
 Экинчи             Kөбөйтүндү 
көбөйтүүчү  
 
көбөйтүүчү
5 менен 3 түн көбөйтүндүсү 15 ке барабар.
Kөбөйтүрүлчү сандарга 
көбөйтүүчүлөр дейи-
лет. Kөбөйтүүдөн алынган сан 
көбөйтүндү деп 
аталат.
2.
  Мисалдарды чыгар:
 
8•2 9•3  6•4 
3•3
3.  Көбөйтүүгө тиешелүү  мисалдарды кошууга тиешелүү  
мисалдар менен алмаштыр.
 
Үлгү: 6 · 5 = 6 + 6 + 6 + 6 + 6
 
4•3 
7• 2  
5•4            3•5
 

112
4.
  Маселелерди чыгар:
  1)  Ар бир автомобилде 5 тен адам болсо, эки авто-
мобилде канча адам болот?
   2)  Ар бир вазада 6 дан анар болсо, төрт вазада канча 
анар болот?
5.  Эсепте:
 
4
2
6
3
5
7
4 ·
2
5
7
3
4
6
5 ·
6.
  Кошууга тиешелүү  мисалдарды көбөйтүүгө тиешелүү  
мисалдар менен алмаштыр:
 
Үлгү:  2 + 2 + 2 + 2 + 2 = 2 · 5 = 10
 
3 + 3 + 3 + 3 + 3 
5 + 5 + 5 
6 + 6 + 6 + 6
 
7.
  70 – 46 + 27 
97 – 64 + 19 
72 – 34 + 17
 
50 – 13 + 18 
40 – 13 + 27 
35 + 15 – 26
1.  Mисалдарды үлгү боюнча аткар: 3 · 7= 21.
 
2 · 6 = 
 
 
5 · 5 = 
 
 
6 · 3 = 
 
 
2 · 8 = 
 
 
4 · 3 = 
 
 
7 · 2 = 
 
 
2 · 7 = 
 
 
4 · 5 = 
 
 
6 · 5 = 
 
2.
  Көбөйтүндүлөрдү суммагa алмаштыр жана алардын 
маанилерин тап:
  1)  Биринчи  көбөйтүүчү  4,  экинчи  көбөйтүүчү  3. 
Көбөйтүндүнү тап;
  2)  8  менен  2,  9  менен  3,  5  менен  4  сандарынын 
көбөйтүндүсүн жаз жана эсепте.

113
3.
  Мисалдардын жоопторун тап:
 
2•6
2•7
3•2
6
14
10
24
21
15
18
27
16
12
3•8
2•5
3•5
3•9
2•9
3•7
2•8
4.
  Класстык бөлмөнүн 3 терезеси бар. Ар бир терезеде 
3 төн гүлдүү ваза турат. Терезелердеги бардык гүлдүү 
вазалар канча?
5.  Тик бурчту тап:
 
A
B
C
D
K
L
P
E
R
M
N
O
 
6.
  Автобуста  37  жүргүнчү  бар 
эле.  Аялдамада  4  жүргүнчү 
түшүп, 7 жүргүнчү чыкты. Ав-
тобустагы жүргүнчүлөр канча 
болду?
7.
   Мисалдарды мамыча түрүндө 
жаз, натыйжаны эсепте:
 72 + 21 56 – 25 43 + 27 49 – 27
 68 – 30 58 + 21 96 – 36 35 + 14

114
БӨЛҮҮ
1.  1) 8 тоту кушту 4 капаска тең кылып салышты. Ар 
бир капаска канчадан тоту куш салынган?
 
      
 
 
Чыгаруу:
  8 
 
:
 
 4
 
=
 
2  ден  тоту  куш.
 
Жообу:  Ар  бир  капаска  2  ден  тоту  куш  салын-
ган.
 
2)  8  тоту  кушту  ар  бир  капаска  2  ден  кылып 
салышты.  Канча  капас  керек  болгон?
 
Чыгаруу:  8
 
 : 
 
2
 
=
 
4  капас. 
 
Жообу:  8  тоту  куш  үчүн  4  капас  керек.
        
Нерселерди  тең  бөлүп  коюу 
бөлүү  деп  аталат. 
 
Эки чекит (
:
) — 
бөлүүнүн белгиси.
10 
 
:
  
5
 
=
 
2 туюнтма мындайча окулат:
10 менен 5 тин тийиндиси 2 ге барабар.
2.
  Маселелерди чыгар жана аларды салыштыр:
  1) 10 конфетти 5 тен кылып тарелкаларга салышты. 
Канча тарелка керек болгон?
  2) 10 конфетти 2 тарелкага тең кылып салышты. Ар 
бир тарелкага канчадан конфет салынган? 

115
3.
 
Сүрөттөрдөн пайдаланып, маселени чыгар:
  Зоопарктагы  4  тыйын  чычкандын  ар  бирине
 
2 ден жаңгак берилди. Тыйын чычкандарга бардыгы 
болуп канча жаңгак берилди?
 
                      
          
      
                 
4.  Mисалдардын чыгарылышын түшүндүр.
 
  6 : 2 =     
8 : 2 =     
10 : 2 =  
 
  6 : 3 =     
8 : 4 =     
10 : 5 =  
  
5.
  Жадыбалдан жообу бирдей болгон мисалдарды тап:
90 – 50
57 + 32
87 + 13
52 – 24
67 + 3
36 + 4
50 + 39
38 + 32
75 – 50
55 – 30
64 – 36
76 + 24
6.
  Эки  бала  сууда  чөмүлүп  жатат.  Жээкке  чы-
гуу  үчүн  балдардын  бири  20  м  сүзүүгө  тийиш, 
экинчи  бала  ага  караганда  7  м  ге  аз  сүзүшү 
керек.  Экинчи  бала  жээкке  чыгуу  үчүн  канча 
метр  сүзүшү  керек?
7.
 37
 
–
 
17
 
+
 
40 75
 
+
 
15
 
–
 
21 45
 
–
 
25
 
+
 
32
 65
 
–
 
42
 
+
 
18 58
 
+
 
22
 
–
 
13 89
 
+
 
11
 
–
 
50

116
1.
 
Сүрөттүн  негизинде  маселе  түз  жана  аны  чыгар:
 
6 атыргүл бар болчу. Аларды 2 вазага 
тең бөлүп салышты. Ар бир вазагa кан-
чадан атыргүл салынган?
2.
 
Маселелерди чыгар:
  1) 10 калемди 5 тен кылып кутуларга 
салышты. Канча куту керек болгон?
  2)  10  лимонду  5  тарелкага  бирдей  бөлүп  коюшту. 
Ошондо ар бир тарелкага канчадан лимон коюлган 
болот?
3.  Mисалдарды үлгү боюнча аткар:  2 · 8=16.
 
2 · 7 = 
 
 
3 · 5 = 
 
 
4 · 4 = 
 
 
4 · 3 = 
 
 
2 · 6 = 
 
 
5 · 4 = 
 
4.  Төмөнкү фигураларда канча квадрат, канча үч бурчтук 
бар? 
 
B
K
C
B
C
A
L
D
A
D
5.
  Амал белгилерин барабардыктар туура болгондой 
кылып кой: 
 
22   22 = 44 33 
 33 = 66 44 
 44 = 88
 75 
 25 = 50 50 
 25 = 25 88 
 34 = 54
6.
 
Жогорку класстын окуучуларынa китепканадагы 57 
китепти ремонттоо тапшырылды. Биринчи топ 32 ки-
тепти, экинчи топ 15 китепти ремонттоду. Алар дагы 
канча китепти ремонттошу керек? 

117
7.
  Мисалдарды чыгар:
 
+
53 
–
96 
+
35 
–
73 
+
35
 
 
 
29 
 
 
 
74 
 28 
 37 
 24
1.  Сүрөттүн негизинде маселе түз жана аны чыгар:
    
 
10 : 2=   кулпунай.
 
Бөлүүдөгү  сандар  менен  туюнтмалардын  аттарын 
эсте сакта:
Бөлүнүүчү 
Бөлүүчү           Тийинди
  12 
:
          3            = 
    4
2.  12  :  2  =      
8  :  4  =    
15  :  5  =  
 
15  :  3  =    
6  :  3  =    
18  :  2  =    
3.  Таякчалардан  пайдаланып,  тийиндини  тап:
  1)  бөлүнүүчү  9,  бөлүүчү  3,  тийиндини  тап;
  2)  бөлүнүүчү  14,  бөлүүчү  2,  тийиндини  тап.
4.
 
Мисалдардын  жообун  өсүп  баруу  тартибинде  жаз: 
18 : 2
21 : 3
3 
·
 5
5 
·
 5
4 
·
 4
5.
 
Кошууну  мүмкүн  болгон  жерлерде  көбөйтүү  менен 
алмаштырып аткар:
 
12 + 12 + 15 
3 + 3 + 3 + 3 
4 + 4 + 4
 
7 + 7 + 7 
5 + 5 + 5 + 5 
6 + 6 + 6

118
6.
 
Мектеп спорт ийримине 12 кол тобун алып келишти. 
Аларды ийрим катышуучуларынын үч командасына 
тең кылып бөлүп беришти. Ар бир командага канча-
дан кол тобу  берилген?
7.
  Мисалдарды чыгар:
 
– 
72 
+
54 
– 
67 
+
36 
– 
60
 
   55 
 13 
   35 
 25 
   29
БАРАБАР БӨЛҮКТӨРГӨ БӨЛҮҮ
1.
 
Сүрөт негизинде маселе түз жана аны чыгар:
 
 
2.  8  гүл  2  ден  кылып  вазаларга  бөлүштүрүлдү. 
Бул  гүлдөр  үчүн  канча  ваза  керек  болгон?
3.
  2 · 2 =   
3 · 2 =   
4 · 2 =   
5 · 2 = 
 
4 : 2 =   
6 : 3 =   
8 : 4 =   
10 : 5 = 
4. 
Мектептин жаныбарлар бурчу үчүн 10 тоту куш 
алып келишти, алар 5 тен кылып капастарга са-
лынды. Бул тоту куштар үчүн канча капас керек 
болгон?

119
5.
 
Кемүүчү
60
38
59
67
42
31
Кемитүүчү
34
30
26
16
15
14
Айырма
6.
 
Ашканадa 18 л пахта майы бар болчу. Аны эки би-
донго барабар кылып куюшту. Ар бир бидонго канча 
литрден пахта майы куюлган?
7.
  30 – (17 + 3)         (62 – 41) + 9        90 – (47 + 3)
 
20 + (  9 + 8)         (54 + 29) – 3        (35 + 35) – 8
1.
  Маселелердин чыгарылышы менен жообун салыштыр:
  1) 6 редиска бар болчу. Редисканы 3 барабар бөлүккө 
бөлүштү  жана  байлап  чыгышты.  Ар  бир  байламда 
канчадан редиска бар?

жүктеу/скачать 5,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: